TİFLİS’İN FETHİ VE OSMANLI’YA ENTEGRASYON ÇABALARI (1723-1735)

Yıl 2022, , 49 - 75, 31.12.2022

Kübra Nur Çelik , Murat Tuğluca

https://doi.org/10.47088/utad.1124847

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti Tiflis’i 1723’te fethetmiş ve 1735’e kadar elinde tutmuştur. Bu çalışmada Osmanlı hâkimiyetine girdikten sonra Tiflis’te yapılan düzenlemeler entegrasyon bağlamında incelenmiştir. Bu doğrultuda Tiflis’in fethi ve sonraki süreçte Osmanlı klasik fetih yöntemlerine benzer bazı temel uygulamaların hayata geçirildiğine şahit oluyoruz. Bunlar; tedrici fetih yöntemi, tahrir-tımar, istimalet, iskân ve vakıflarla şenlendirme politikalarıdır. Bu süreci yakından takip etmek üzere Tiflis’in fethinden sonra arşivde tutulan defterlerle belgeler incelenmiştir. İlk olarak gerçekleştirilen askeri, idari, lojistik ve imar faaliyetlerine göz atılmıştır. Böylelikle Tiflis’i ve hinterlandını elde tutmak ve askeri gücü artırmak için yapılan düzenlemeler tespit edilmiştir. Bilindiği üzere tahrir ve tımar faaliyetleri Osmanlı entegrasyon sürecinin temeline oturmaktadır. Bu faaliyetlerin Tiflis örneği, klasik fetih modeline uygunluğun en önemli işareti olarak gözlenmiştir. Ardından ahalinin gönlünü kazanmak üzere yapılan faaliyetler istimalet politikası çerçevesinde ele alınmıştır. Buradaki çabaların tam olarak istenen düzeyde gerçekleştiğini söylemek pek mümkün görünmüyor. İskân faaliyetlerinde de istimalet politikasına hizmet edecek türde faaliyetlerin gözetildiği anlaşılmaktadır. Son olarak yeni fethedilen bir bölgenin toplumsal entegrasyonu sağlamada etkin bir şekilde kullanılan vakıfların Tiflis’te de önemli roller üstlendiği söylenebilir. Netice itibariyle bu çalışma ile Tiflis’in 1723’te fetih ve sonrasında gerçekleştirilen faaliyetlerin Osmanlıların erken ve klasik dönem fetih yöntemleriyle ve entegrasyon çabalarıyla uyum içerisinde olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Fetih, istimalet, iskân, tahrir, tımar, vakıf

CONQUEST OF TBILISI AND ATTEMPTS TO INTEGRATE IT INTO THE OTTOMAN EMPIRE (1723-1735)

Öz

The Ottoman Empire conquered Tbilisi in 1723 and held it until 1735. In this study, the regulations made in Tbilisi after the Ottoman rule are analyzed in the context of integrations there. In this regard, the conquest of Tbilisi and its aftermath witnessed the implementation of some basic practices similar to the Ottoman classical methods of conquest. These are the gradual conquest method, the policies of tahrir-tımar, istimalet, settlement, and the policies of development through foundations. In order to closely follow this process, the notebooks and documents kept in the archive after the conquest of Tbilisi were reviewed. The military, administrative, logistical and reconstruction activities were first reviewed. Thus, the regulations to hold Tbilisi and its hinterland and to increase military power were identified. As it is well known, tahrir and fief activities were at the very core of the Ottoman integration process. The example of Tbilisi was considered as the most significant sign of the conformity of these activities to the classical model of conquest. Then, the activities carried out to relax the people were handled within the framework of the policy of istimalet. It seems unlikely that the efforts here were fully implemented at the level intended. It is also understood that the resettlement activities were also targeted to serve the policy of istimalet. Last but not least, it could be stated that foundations, which were effectively used to ensure the social integration of a newly conquered region, also played an important role in Tbilisi. In conclusion, this study demonstrates that the conquest of Tbilisi in 1723 and its aftermath were in line with the Ottomans' early and classical conquest methods and integration attempts.

Anahtar Kelimeler

istimalet, tahrir, tımar, Conquest, settlement, waqf

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan, “Mevâcib”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yay., c.29, Ankara, 2004, s.418-419.
• Aydın, Mustafa, “Tiflis”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yay., c.41, İstanbul, 2012, s.150-151.
• Başar, Fahameddin Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997.
• Bilge, Sadık Müfit, Osmanlı Çağı’nda Kafkasya 1454-1829(Tarih-Toplum-Ekonomi), Kitabevi yay. İstanbul, 2015.
• Bilge, Müfik Sadık, Osmanlı Devleti ve Kafkasya, Eren yay., İstanbul, 2005.
• Bilgili, Ali Sinan, “Osmanlı ve Safevi Hâkimiyetlerinde Tiflis(XVIII. Yüzyıl)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 21, İstanbul 2009, s.30-40.
• BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşivi) Mühimme Defteri(MD) 130, s.458, h.1325.
• Mühimme Defteri(MD) 131, s.188, 189, 196, 197, 204, 205, 209, 210, 211, 216, 220, 261, 262, 263, 266, 281, 229, 236, 259, 294, 301, 316, 357, 347, 440, H.499, 500, 503, 514, 515, 546, 549, 560, 563, 565, 578, 579, 582, 587, 597, 614, 632, 688, 690, 695, 698, 699, 700, 712, 713, 714, 715, 762, 763,794, 798, 816, 817, 818, 864, 997, 1058, 1348.
• Mühimme Defteri(MD) 132, s.10, 11, 13, 18, 114, 115, 116, 175, 354, H.48, 50, 55, 71, 397, 399, 400, 401, 403, 404, 642, 1210, 1309, 1311.
• Mühimme Defteri(MD) 133, s.184, 195, 305, H.652, 686, 1023,1024.
• Mühimme Defteri(MD) 134, s.144, 245, 311, 380, H.500, 836, 837, 838, 1103, 1301.
• Mühimme Defteri(MD) 136, s.239, H.1041. Mühimme Defteri(MD) 137, s.19, H.38.
• BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşivi) AE.SAMD.III- 91/9039. AE.SAMD.III- 141/13647. AE.SAMD.III- 188/18196.
• BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşivi) C. AS.- 124/5555. C. AS.- 399/16489. C. AS.- 541/22645. C. AS.- 583/24550. C. AS.- 630/26608. C. AS.- 784/33194. C. AS.- 1204/53949.
• Genç, Serdar, Lale Devrinde Savaş, kitapyayınevi, İstanbul, 2013.
• Gümüş, Nebi, “Tiflis’te İkinci Osmanlı Hâkimiyeti ve 18. Yüzyıl Osmanlı-Gürcü İlişkileri”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, VIII. Dizi, Sayı 13, Ankara 2015, s.915-919.
• Karadeniz, Yılmaz, İran Tarihi 1700-1925, Selenge yay., İstanbul-2020.
• Karamanlı, Hüsamettin M., “Gürcistan”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yay., c.14, İstanbul, 1996, s.315.
• Köse, Ensar, Osmanlı Devleti ve Rusya Arasında Kafkasların Taksimi-1724 İstanbul Antlaşması, Büyüyenay yay., İstanbul-2017.
• Süleymanoğlu, Fikret, “Osmanlı Hakimiyeti Döneminde Tiflis Eyaleti’nin Demircihasanlı Nahiyesine Dair (1723-1728)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt: IV, Sayı: XIII/Aralık/MMXVII, s. 201-203.
• Uray, Mehmet Hüseyin, Borçalı ve Kazak’ın Sosyo-Ekonomik Yapısı(1728 Tarihli Tiflis Mufassal Defterine Göre) (Doktora Tezi) Erzurum 2004, s.11-12.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.4/1, TTK Basımevi, Ankara-1995.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı “XVIII. Asırda Osmanlı-İran Münasebetleri”, Türkler Ansiklopedisi, c.12, Yeni Türkiye yay., Ankara, 2002, s.512-524.
• Valiyev, Elvin - Yörük, Doğan, “Güney Kafkasya’da Osmanlı Hakimiyeti(1723-1735)”, SUTAD, Güz 2013;(40), s.18-19.