GÖBEKLİTEPE’DEKİ C VE H SEMBOLİZMİ ÜZERİNE BİR KURGU DENEMESİ

Yıl 2022, , 1 - 33, 31.12.2022

Ömer Uzunel

https://doi.org/10.47088/utad.1215561

Öz

Geçtiğimiz on yıllarda arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkartılan veriler, tarihsel sürece ilişkin düşüncelerde büyük değişimlere neden olmuştur. Bu kapsamda özellikle Göbeklitepe, Karahantepe, Marmaray, Beşiktaş ve benzeri erken dönem kazıları insanlık tarihi için hiç beklenmedik yeni sonuçlar ortaya koymuştur. Hiç şüphesiz Göbeklitepe, yoğun sembolik anlatımı ile diğer alanlardan çok daha ayrıcalıklı bir öneme sahiptir.
Yazının henüz kullanılmadığı, madeni araçların bilinmediği bir zaman diliminde son derece muazzam bir intizamda inşa edilmiş yapılar ve buradaki yoğun sembolizm Göbeklitepe’ye ilgiyi arttırmış ve Göbeklitepe, uzman ya da amatör hemen herkesin konuya dair fikir sunduğu bir yer haline gelmiştir. Burada, konuyla doğrudan bağlantılı olmayan araştırmacılar, özellikle MÖ III. bin ve sonrasında, başta Mezopotamya olmak üzere çevre coğrafyalarda ortaya çıkan ve Göbeklitepe’deki sembollerle benzerlik gösteren örnekler üzerinden hareketle bir ilişkiyi ortaya koymaya çalışmışlardır.
Bu çalışmada J. Cauvin’in Neolitikleşme kuramı başta olmak üzere, daha önce bilimsel tartışmaya sunduğumuz Düalist Pagan Sembolizmi’nin ortaya koymuş olduğu perspektif ile Göbeklitepe sembolizmi üzerine bir kurgu denemesi yapılacaktır. Çalışma okuyucularına arkeoloji, dilbilim ve dinler tarihinin kesişim noktasında yeni bir pencere açmayı hedeflemektedir.
Yazının henüz kullanılmadığı, madeni araçların bilinmediği bir zaman diliminde son derece muazzam bir intizamda inşa edilmiş yapılar ve buradaki yoğun sembolizm Göbeklitepe’ye ilgiyi arttırmış ve Göbeklitepe, uzman ya da amatör hemen herkesin ilgilendiği, bir fikrinin olduğu yer haline gelmiştir. Burada konuyla doğrudan bağlantılı olmayan araştırmacılar özellikle MÖ. III. bin ve sonrasında başta Mezopotamya olmak üzere çevre coğrafyalarda ortaya çıkan ve Göbeklitepe’deki sembollerle benzerlik gösteren örnekler üzerinden hareketle bir ilişkiyi ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Bunlardan en dikkat çekici olanı yazılı ilk kelimenin ilk defa Göbeklitepe’de ortaya çıktığını savunan M. Seyfzadeh ve R. Schoch’un, Archaeological Discovery dergisinde yayınlanan “World’s First Known Written Word at Göbekli Tepe on T-Shaped Pillar 18 Means God” başlıklı makalesidir. Söz konusu çalışma temel olarak Luvi hiyeroglifinde bulunan tanrı determinatifinin Göbeklitepe’deki biçimsel benzerliğinden yola çıkarak aradaki ilişkiliyi diğer üç benzerlikle destekleyerek açıklamaya çalışmaktadır.
Bu çalışmada çıkış noktası olarak aynı referanstan etmektedir. Bununla birlikte örnekler önce biçimsel benzerlikleri ile ele alınmakta, ardından J. Cauvin’in Neolitikleşme kuramı başta olmak üzere, daha önce yayınladığımız Düalist Pagan Sembolizmi’nin ortaya koymuş olduğu perspektif ile Göbeklitepe sembolizmi üzerine bir kurgu denemesi yapılmaktadır. Söz konusu kurgu ile bir taraftan biçimsel benzerlikler ortaya konulurken diğer taraftan semantik olarak konu ele alınmakta ve Luvi Hiyeroglifi ile olması muhtemel ilişki tarihsel verilerle de desteklenerek ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Göbeklitepe, Hititler, Luvi Hiyeroglifi, Yazı, Sembolizm

Teşekkür

Dilbilime ilgimi sağlayan ve farklı bir bakış açısı kazandırmış olan hocam Recai Tekoğlu'na teşekkür ederim.

A FICTION ESSAY ON THE C AND H SYMBOLISM IN GÖBEKLİTEPE

Öz

The data that has become known in recent archaeological excavations have dramatically changed how we consider the historical process. In particular, Göbeklitepe, Karahantepe, Marmaray, Beşiktaş and similar early excavations are coming to the foreground with their unexpected results. Göbeklitepe is distinguished from the other areas by its intense symbolic expression.
At a time when no writing and no metal tools were known, the structures were built in enormous order. The intense symbolism here increased the interest in Göbeklitepe, and Göbeklitepe became a place where almost everyone, whether expert or no expert, was interested and had a conception. Here, researchers who are not directly related to the subject try to reveal a relationship based on the examples that appeared in the surrounding geographies, especially in Mesopotamia, especially in the third millennium and after, and those show similarities with the symbols in Göbeklitepe.
A fiction test is made on Göbeklitepe symbolism with the perspective of the Dualist Pagan Symbolism that we have published before, especially the Neolithicization theory of J. Cauvin. On the one hand, the formal similarities are revealed with the fiction in question. The study aims to open a new perspective for the reader at the intersection of archeology, linguistics and religious history.

Anahtar Kelimeler

Hittite, Luwian Hieroglyph, Symbolism, Writing.

Kaynakça

• S. F. Adalı, “Göbeklitepe’deki Hayvanların Eski Anadolu ve Mezopotamya’da Tasvirleri”, Dr. Veysel Ayhan vd. (eds.), Göbeklitepe ve Semboller, İstanbul 2022, s. 43-74.
• G. Barjamovic, A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Period. Copenhagen, Museum Tusculanum Press, 2011.
• D. S. Besserat, “The Earliest Precursor of Writing”, Scientific American, 238/6 (1978), s. 50-59.
• P. F. Biehl, “Symbolic Communication Systems: Symbols on Anthropomorphic Figurines of the Neolithic And Khalcolithic from South-Eastern Europe”, Journal of European Archaeology, 4 (1996), s. 153-176.
• J. Black vd., Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia An Illustrated Dictionary, Great Britain 2004.
• W. G. Boltz, “Early Chinese writing”, World Archaeology, 17/3 (2010), s. 420-436.
• M. Budja, “Seals Contracts and Tokens in the Balkans Early Neolithic Where in the Puzzle”, Documenta Praehistorica, 30 (2003), s. 115 – 130.
• J. Campbell, Tanrının Maskeleri III Batı Mitolojisi, çev. Kudret Emiroğlu, Ankara 2003.
• J. Cauvin, The Birth of the Gods and the Origins of Agriculture, trans. Trevor Watkins, Cambridge 2002. A. Collins, Göbekli Tepe ve Tanrıların Doğuşu, çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul 2017.
• B. J. Collins, “Ḫattušili I, The Lion King”, Journal of Cuneiform Studies, 50 (1998), s. 15-20.
• J. Cooper, “Babylonian Beginnings The Origin of the Cuneiform Writing System in Comparative Perspective”, S.D. Houston (ed.),The First Writing Script Invention as History and Process, Cambridge 2004, s. 71-99.
• P. Demattè, “The Origins of Chinese Writing: the Neolithic Evidence”, Cambridge Archaeological Journal, 20/02 (2010), s. 211 – 228.
• J. Droogan, Religion Material Culture and Archaeology, London 2012.
• M. Eliade, Dinler Tarihine Giriş, çev. Lale Arslan, İstanbul 2003.
• J. Friedrich, Kayıp Yazılar ve Diller, çev. Recai Tekoğlu, İstanbul 2000.
• J. J. Glassner, The Invention of Cuneiform Writing in Sumer, London 2003.
• P. Goedegebuure, “Hittite Anatolia Cornucopia of Cultures in Contact”, News & Notes Member Magazine, 234 (2017), s. 4-9.
• M. Gross, “The evolution of writing”, Current Biology, 22/4 (2012), s. 981-984.
• R. Hachmann, “Die Befestigungen des akeramischen Jericho”, Baghdader Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts, 25 (1994), s. 19-74.
• S. Hırçın, Çivi Yazısı Ortaya Çıkışı Gelişmesi Çözümü, İstanbul 2000.
• I. Hodder, “The Role of Religion in the Neolithic of the Middle East and Anatolia with Particular Reference to Çatalhöyük”, Paléorient, 37 (2011), s. 111-122.
• D. N. Keightley, “Marks and Labels: Early Writing in Neolithic and Shang China”, Miriam T. Stark (Ed.), Archaeology of Asia, 2006, s. 177-201
• E. Laroche, Les Hiéroglyphes Hittites, Paris 1960.
• C. Lichter, “Neolithic Stamps and the Neolithization Process A Fresh Look at an Old Issue”, Krauß, Raiko (Ed.), Beginnings – New Research in the Appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the Carpathian Basin, Papers of the International Workshop 8th – 9th April 2009, İstanbul 2011, s. 35-44.
• L. L. Lloyd, D. R. Fullar, The role of iconicity in augmentative and alternative communication symbol learning” W. I. Fraser (eds), Key Issues in Mental Retardation Research, London 1990, s. 295-306.
• A. Lorenzis vd., “New Possible Astronomic Alignments at the Megalithic Site of Göbekli Tepe, Turkey”, Archaeological Discovery, 3/1 (2015), s. 40-50.
• G. Magli, “Sirius and the Project of the Megalithic Enclosures at Gobekli Tepe”, Nexus Network Journal, 18/2 (2013), s. 337-346.
• H. B. Schatz, “The God Table: A New Origins Theory of Religion and Civilization”, Archaeological Discovery, 10 (2022), s. 215-261.
• K. Schmidt, Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbekli Tepe: En Eski Tapınağı Yapanlar, çev. Rüstem Aslan, İstanbul 2007.
• K. Schmidt, “Adler und Schlange: „Großbilder“ des Göbekli Tepe und ihre Rezeption Der Anschnitt”, Anatolian Metal VI, Bochum 2013, s. 145-152.
• K. Schmidt vd., “Like a Carpet of Snakes – Towards an Iconography of the PPN in Upper Mesopotamia”, Bill Finlayson and Cheryl Makarewicz (ed.), Settlement, Survey, and Stone Essays on Near Eastern Prehistory in Honour of Gary Rollefson, Berlin 2014, s. 73-79.
• R. Schoch, Forgotten Civilization: The Role of Solar Outbursts in Our Past and Future, Rochester 2012. W. Senner, The Origin of Writing, Nebraska 1991.
• M. Seyfzadehh vd., “World’s First Known Written Word at Göbekli Tepe on T-Shaped Pillar 18 Means God”, Archaeological Discovery, 7/2 (2019), s. 31-53.
• A. Stauder, “The Earliest Egyptian Writing”, C.Woods (ed.), Visible Language Invention of Writing in the Ancient Middle East and Beyond, Chicago 2010, s. 137-147.
• M. B. Sweatman vd., Decoding Göbeklıtepe with Archaeoastronomy: What does the Fox say? Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 17/1 (2017), s. 233-250.
• R. Takaki vd., “Analysis of Spiral Curves in Traditional Cultures”, Forma, 22 (2007), s. 133-139.
• B. Toprak, Din arkeolojisinin imkânı ve Göbeklitepe, yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2019.
• Ö. Uzunel, Düalist Pagan Sembolizmi Işığında Mithra ve Mithraizm, Ankara 2021.
• D. S. Whitley, “Cognition, emotion and belief: first steps in an archaeology of religion”, K. Hays-Gilpin & D.S. Whitley (eds.), Belief in the Past Theoretical Approaches to the Archaeology of Religion, California 2008, s. 85-103.
• W. Waal, “Writing in Anatolia: The Origins of the Anatolian Hieroglyphs and the Introductions of the Cuneiform Script”, Altorientalische Forschungen, 39 (2013), s. 287-315.
• J. Yakar, “The language of symbols in prehistoric Anatolia”, Documenta Praehistorica, 32 (2005), s. 111 – 121.
• J. Yakar, “Symbols and Abstract Motifs in Neolithic Art More than just Fanciful Aesthetic Designs?”, Anatolian Metal VI, Bochum 2016, s. 165-178.