II. MAHMUD DÖNEMİ NAKŞİBENDİ TEKKE VE ZAVİYELERİNE YAPILAN YARDIMLAR (1808-1839)

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 105 - 122, 31.12.2020

Kübra Karagöz

https://doi.org/10.47088/utad.782636

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinden itibaren tekkeler ibadetlerin yanında hastane, eğitim, barınma, misafirhane veya spor faaliyetleri gibi birçok alanda hizmet vermiş ve nüfuzları giderek artmıştır. Tekkelere gelen misafirlerin çokluğu, şeyhler arasındaki maddi anlaşmazlıklar ve gereksiz harcamalardan kaynaklı zaman zaman tekkeler gelir ve giderler noktasında sıkıntılar yaşamıştır. Sıkıntıların baş göstermesiyle beraber araya gerek devlet gerek vakıflar girerek tekke ve zaviyelerin taamiye, tayinat, fodla, tamir ve onarımları gibi çeşitli ihtiyaçları giderilmiştir. Nitekim bu yardımlar II. Mahmud döneminde de devam etmiş ve tekkeler desteklenmiştir. Yardımlar bazen hazine gelirlerinden bazen gümrük gelirlerinden veya Sultan tarafından vakıfları tek bir yerde toplamak amacıyla 1826 yılında kurulan Evkaf-ı Hümayun Nezareti gelirleriyle de karşılanmıştır. Buradan yola çıkılarak tarihsel bir metodoloji ile Nakşibendi tarikatına devletin yapmış olduğu yardımlar bağlamında araştırmaya karar verilmiştir. Araştırmanın amacı; 1808 ve 1839 yılları arasında Nakşibendi tekke ve zaviyelerine yapılan yardımların neler olduğu, kimler veya hangi kurumlar tarafınca yardımların yapıldığı, yardımların miktarları ve hangi tekkelere verilecekleri gibi konulara arşiv belgeleri, kaynak ve inceleme eserleri ışığında değinerek tasnif etmeye çalışmaktır. Ayrıca tekke ve zaviyelerin, dini ritüellerin yanında topluma ve devlete yönelik sosyal ve kültürel alanlardaki çeşitli hizmet faaliyetleri de çalışmada ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Devlet, Nakşibendi Tarikatı, Şeyh, Tekke, Zaviye

Kaynakça

• BOA, C.DH.., 70/3496, H. 24.07.1224 (M. 4 Eylül 1809).
• BOA, C.ML.., 77/3502, H. 11.10.1226 (M. 29 Ekim 1811).
• BOA, İE.HAT, 6/573, H. 29.03.1237 (M. 24 Aralık 1821).
• BOA, C.EV.., 127/630, H. 22.12.1237 (M. 9 Eylül 1822).
• BOA, HAT, 553/27362, H. 07.04.1251 (M. 2 Ağustos 1835).
• Câbî, Ömer Efendi; Câbî Tarihi, haz. Mehmet Ali Beyhan, TTK, Ankara, 2003.
• Gündüz, İrfan; Osmanlılarda Devlet/Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, İstanbul, 1989.
• Küçük, Hasan; Osmanlı Devleti’ni Tarih Sahnesine Çıkaran Kuvvetlerden Biri; Tarikatlar ve Türkler Üzerindeki Müsbet Tesirleri, TÜRDAV Yayınları, İstanbul, 1976.
• Özsaray, Mustafa; Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı’da Devlet-Tekke İlişkileri (XIX. Yüzyıl), Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2018.