Kahramanın Değişim ve Dönüşümü: Seyit Noçi, Abdurrahman Han ve Nazugum Örnekleri

Yıl 2019, Sayı: 13, 130 - 145, 29.06.2019

Nükte Sevim Derdiçok

Öz

Dünyada
pozitivizmin gelişmesiyle birlikte nesnelci bir yaklaşım ortaya çıkmaya
başlamıştır. Bir başka deyişle, pozitivizmin sosyal bilimlere en önemli etkisi,
nesnelci bir bakış açısını benimsetmiş olmasıdır. Buradan hareketle sosyal
bilimlerde “metin merkezli” yaklaşımlar etkili olmuş ve benimsenmiştir. Hâlbuki
yapılan inceleme ve yorumların anlamlı olabilmesi için sadece metnin kendisini
değil; nasıl bir bağlamda; kimlere, neye ve hangi işleve yönelik olarak
üretildiğini gözlemlemek ve anlamak gerekmektedir. Dolayısıyla, bir metin
hakkında doğru yorumlarda bulunmak için, doku, metin ve bağlam özellikleri,
birbiriyle ilişkilendirilerek ele alınmalıdır. Bu makalede de, Seyit Noçi,
Abdurrahman Han ve Nazugum destanlarının, destan ile aynı adı taşıyan
kahramanları üzerinden, Türk dünyası destan metinlerinde karşımıza çıkan
kahraman tiplerinde meydana gelen değişim ve dönüşümler ele alınmıştır. Adı
geçen üç destan kahramanı, Türk dünyası destancılık geleneği içerisinde ele
alınan diğer metinlerden verilen örneklerle birlikte yaratım-aktarım,
şekil-yapı, içerik-konu ve işlev özellikleri bakımdan incelenerek kahramanın
dönüşümü ve dolayısıyla metinlerde meydana gelen değişim açıklanmaya
çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Seyit Noçi, Abdurrahman Han, Nazugum, destan

Kaynakça

• AÇA, Mehmet (2006). “Türk Destancılık Geleneğine Bütüncül Yaklaşabilme ve Alp Kavramı Üzerine Bazı Yeni Yaklaşım Denemeleri”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları. Haz.: Saim Sakaoğlu, Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat, s. 150-164. ATA YILDIZ, Naciye (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar. Ankara: Akçağ Yayınları. BANG-KAUP, Willy ve ARAT, Reşir Rahmeti (2012). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Örgün Yayınevi. BASCOM, William R. (2005). “Folklorun Dört İşlevi”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s. 125-151. ÇOBANOĞLU, Özkul (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları. EKİCİ, Metin (2004). Türk Dünyasında Köroğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.EKİCİ, Metin (2006). “Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış.”, Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslar arası Sempozyum Bildirileri. Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan. Ankara: Gazi Üniv., THBMER Yay., s. 83-89.EKİCİ, Metin (2007). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık. ERGUN, Metin (1998). Alıp Manaş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.GÖKYAY, Orhan Şaik (2006). Dede Korkut Hikâyeleri. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. GÖKYAY, Orhan Şaik (2000). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: MEB Yayınları.GÜLTEKİN, Mustafa (2013). Kazan-Tatar Masalları (İnceleme-Metinler). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.HARVILAHTI, Lauri (1995). “İpek Yolu Destanlarında Kültürel Kimlik ve İdeolojik Tahrifat.” Bozkırdan Bağımsızlığa Manas. Yay. Haz.: Emine Gürsoy Naskali. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 278-287.HELİMOĞLU YAVUZ, Muhsine (2009). Masallar ve Eğitimsel İşlevleri Mesaj-İndeks. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları. İBRAYEV, Şakir (1998). Destanın Yapısı. Akt.: Ali Abbas Çınar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. İNAYET, Alimcan (2004). Uygur Halk Destanları I. Ankara: TDK Yayınları. İNAYET, Alimcan (2005). “Seyit Noçi Destanı ve Seyit Tipi Üzerine.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2, s. 219-228. İNAYET, Alimcan (2005). “Naziğim Destanı’nın Teşekkül Süreci Üzerine.” Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. (Ed.: Gürer Gülsevin, Metin Arıkan), 369-381, İzmir: Kanyılmaz Matbaası.MEHMET, Abdulhakim (2010). Uygur Halk Destanları ve Destancılık Geleneği Üzerine Araştırmalar. Uşak: Elik Yayınları.MEHMET, Abdulhakim (2011). Uygur Halk Destanları 3. Ankara: TDK Yayınları.MERİÇ, Cemil (1981). “Bir Kitabın Düşündürdükleri.” İlimler ve İdeolojiler. Çev. Fahrettin Arslan. Ankara: Umran Yayınları, s. XII.NAZIM, Bilal (1976). Nozugumniñ ḳissesi. Almuta: Cazuşı Neşriyatı.ÖZKAN, İsa (1989). Abdurrahman Han Destânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. PEHLİVAN, Gürol (2015). Dede Korkut Kitabı’nda Yapı, İdeoloji ve Yaratım –Dresden ve Vatikan Nüshalarının Mukayeseli Bir İncelemesi-. İstanbul: Ötüken Neşriyat.REŞİDİN, Batur (1996). “Nazugum Kıssası.” (Akt: Alimcan İnayet). Milli Folklor. S. 31/32, s. 112-116. SEPETÇİOĞLU, M. Necati (1972). Türk Destanları. İstanbul: Toker Yayınları. TÜRKER, Ferah (2005). Kırgız Destanı ‘Kız Darıyka’ Üzerinde Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.YUSUPOV, Keneş (2009). Manas Destanı. Akt: Fikret Türkmen ve Alimcan İnayet. Ankara: AKM Yayınları.