About the Leipzig Copy of Ali Şir Nevayi’s Forty Hadith Translation and Chagatai-Ottoman Turkish Equivalent Meanings in the Copy

Yıl 2020, Sayı: 15, 141 - 157, 23.06.2020

Yaşar Şimşek

https://doi.org/10.46400/uygur.632942

Öz

As well as being a great poet, Nevayi is one of the prominent figures of the Turkish history with his work in the fields of language, religion and history. Though several studies about his Divan and Hamse have been made, his religious works which are have gotten a little attention. Nevayi has got four works about religous subjects: Münacât, Çihil Hadis, Nazmü’l-Cevâhir, Kitâb-ı Sırâcü’l-Müslimîn. Çihil Hadis, which is one of these works, is Nevayi’s first work about religious subjects. The work is the Turkish translation of Molla Cami’s Farsi Forty Hadith. The work has a lot of manuscript in the libraries both in Turkey and abroad. In this essay, it will be dwelled upon the Leipzig copy of Çihil Hadis and Chagatai-Ottoman equivalent meanings. The copy is in the corpus which is recorded with the 073 number in Universitätsbibliotek Leipzig in Germany. In the margins of the copy, Ottoman Turkish equivalent meanings are wirtten with red and black ink for the Chagatai words and appendixes which are fortgotten and unknown or stranger to the Ottoman field. Scribal must have aimed to make the work understandable instead of translating the work entirely to Ottoman Turkish with adding these equivalent meanings to the copy. Chagatai-Ottoman Turkish equivalent meanings are valuable in terms of seeing some main differences in the same work in East and West field of Turkish written languages.

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkish, Nevâyî, Hadith, Hadith Translations, Forty Hadith

Ali Şir Nevâyî’nin Kırk Hadis Tercümesinin Leipzig Nüshası ve Nüshadaki Çağatayca-Osmanlıca Karşılıklar Üzerine

Öz

Nevâyî, büyük bir şair olduğu kadar dil, din ve tarih konularında da eserler vermiş Türk tarihinin önde gelen şahsiyetlerindendir. Divanları ve Hamse’si üzerine onlarca çalışma yapılmış, hacimce küçük dinî eserleri üzerinde ise daha az durulmuştur. Nevâyî’nin dinî konuda yazmış olduğu dört temel eser bulunmaktadır: Münacât, Çihil Hadis, Nazmü’l-Cevâhir, Kitâb-ı Sırâcü’l-Müslimîn. Bu eserlerden Çihil Hadis, Nevâyî’nin dinî bir konuda kaleme aldığı ilk eserdir. Eser, Molla Câmî’nin Farsça kırk hadisinin Türkçeye tercümesidir. Eserin Türkiye ve yurtdışı kütüphanelerinde onlarca yazma nüshası bulunmaktadır. Bu makalede, Çihil Hadis’in Leipzig Nüshası ve nüshadaki Çağatayca - Osmanlıca karşılıklar üzerinde durulacaktır. Nüsha, Almanya’da Universitätsbibliotek Leipzig’de Or. 073 numarası ile kayıtlı mecmuanın içinde bulunmaktadır. Nüshanın sayfa kenarlarında Osmanlı sahasında unutulan, bilinmeyen veya Osmanlı sahasına yabancı olan Çağatayca kelime ve ekler için kırmızı ve siyah mürekkeple Osmanlıca karşılıklar yazılıdır. Müstensih nüshaya bu karşılıkları ekleyerek eseri baştan sona Osmanlı Türkçesine aktarmak yerine anlaşılır kılmayı amaçlamış olmalıdır. Nüshadaki Çağatayca - Osmanlıca karşılıklar, Doğu ve Batı sahası Türk yazı dillerindeki bazı temel farkların aynı eser üzerinde görülebilmesi açısından kıymetlidir.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Nevâyi, Hadis, Çihil Hadis, Kırk Hadis

Kaynakça

• AKAR, A. (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.AVCI, İ. (2016). “16. Asır Şairlerinden Lutfî’nin Manzum Kırk Hadisi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 16, s. 1-32.ECKMANN, J. (2012). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları.ERASLAN, K. (1999). Mevlâna Sekkâkî Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.GÜLSEVİN, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.KANDEMİR, M. Y. (2002). “Kırk Hadis”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 467-70.KARAHAN, A. (1952). “Câmî’nin Erba’îni ve Türkçe Tercümeleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. S. 4. s. 345-371.KARAHAN, A. (1991), İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadis. Ankara:Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.KARAAĞAÇ, G. (1997). Lutfî Divanı Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.LEVEND, A. S. (1968). Ali Şir Nevaî IV. Cilt Divanlar ile Hamse Dışındaki Eserler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.Necib Âsım (1912). “Hadîs-i Erba’în Tercümeleri”. Millî Tetebbûlar Mecmuası. S. 4. H. 1331. s. 143-165.SEVGİ, A. (2000). Molla Câmî’nin Erba’în’i ve Manzûm Türkçe Tercümeleri. Konya.TÜRK, V. (2017). Ali Şir Nevâyî Münacât Çihil Hadis (Kırk Hadis) Nazmü’l-Cevâhir Kitâb-ı Sırâcü’l-Müslimîn (Metin-Aktarma-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.