Kırgızlarda “Kereez” (Vasiyet) Irları Söyleme Geleneği ve Arstanbek’in “Kereez” Şiirinde Öne Çıkan Temalar

Yıl 2020, Sayı: 16, 67 - 82, 24.12.2020

Mustafa Kundakcı

https://doi.org/10.46400/uygur.800414

Öz

Türk topluluklarında geçmişten bugüne ölümden sonrasında bir hayat olduğuna (ahiret), ölümün bir son olmadığına dair yaygın bir inanış bulunmakla beraber, ölümün geçici de olsa bir ayrılık olduğu gerçeğinden hareketle ölüme yönelik birtakım hazırlıklar da yapılmaktadır. Bu hazırlıklar ölmesi muhtemel kişiden çok; geride kalacak insanları maddî ve manevî bakımdan rahatlatmak, bu anın duygusal etkisinden istifade ederek onları çeşitli yanlış tutum ve davranışlardan alıkoyabilecek nasihat ve tecrübeleri paylaşmak içindir.
Kırgız Türklerinde de bazı fizyolojik ve psikolojik belirtilerden hareketle öleceğini anlayan kişinin ölmeden önce yakınlarını ve dostlarını çağırarak öğüt ve vasiyetlerini söylemesi öteden beri devam eden bir gelenektir. Kırgız sözlü kültür geleneğinde “kereez aytuu” ya da “Osuyat kıluu” olarak adlandırılan vasiyet söyleme geleneği, nazım ve nesir şeklinde hâlâ canlı bir şekilde muhafaza edilmektedir. Manas’tan bugüne Kırgız sözlü edebiyatında çokça kullanılan vasiyet söyleme geleneğinin en güzel örneklerinden birini de XIX. yüzyılda yaşayan Kırgızların meşhur şairi Arstanbek’in ‘Kereez’ şiirinde görmek mümkündür. Bu çalışmada Kırgızlarda ‘kereez aytuu’ (vasiyet söyleme) geleneğiyle birlikte, bu geleneğin en yetkin örneklerinden biri olan Kırgız zamane şairi Arstanbek’e ait ‘Kereez’ şiirinde öne çıkan temalar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız sözlü edebiyatı, gelenek, kereez, Arstanbek, şiir

Kaynakça

• AKMATALİYEV, Abdıldacan. vd. (2002). Kırgız Adabıyatının Tarıhı. Cilt,V, Bişkek.
• AYDIN, Oğuzhan. (2018). “Arstanbek Buylaşuulu’nun Şiirlerinde Öl-Ölmek Fiili ve Ölüm Gerçeğine Yaklaşımı”. Turkish Studies,13/28 s.119-138.
• BACAKLI, Yılmaz. (2017). “Abay Kunanbayev’in “Nasihatler” Adlı Eserinde Toplumsal Eleştiri Aracı Olarak İroni”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C.6, S.2, s.1137-1149.
• BEGALİEVA, Nazgül. (1998). Arstanbektin Ömürü Cana Çıgarmaçılığı: Monografiya. Bişkek: Kırgız Mamlekettik İ. Arabayev Atındagı Pedagogikalık Universiteti.
• CİHANGİR, Nurşehadet. (2020). Kırgız Şair Arstanbek Buylaşuulu’nun Şiirlerinde Muhteva. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• DIYKANBEYAVA, Mayramgül. (2016). Kırgızlarda Atalar Kültü. Konya: Kömen Yayınları.
• JUMABAEV, Maksat. (2006). Kırgız Gelenek ve İnanışlarında Dini Ritüeller. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KAPAĞAN, Enver. (2015). Kırgız Şiirinde Ekim Devrimi, Devrimi Hazırlayan ve Kabul Görmesini Sağlayan Sebepler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYIPOV, Süleyman. (2009). Folklor Üzerine Yazılar. Bişkek: Ktmu.
• KEBEKOVA, Batıma. (1994). Arstanbek, Adabiy Münözdömü. Bişkek: İlim Yayınları.
• KEBEKOVA, Batıma. (2001). Kırgız Elinin Kaada-Salt Irları. Bişkek.
• KOLBAYEVA, Meerim. (2015). Zamana Adabiyatının Önügüşü. Bişkek: Gazeta Ko.
• OBOZKANOV, Abdısalam. (2006). Tökmölüktün Başatı, Kalıptanuu Etaptarı Cana Sinkrettuu Tabiatı. Bişkek: Şam Basması.
• OROZOBAEV, Mayrambek. (2014). Kırgızcadaki İslam Öncesi Geleneksel İnanç ve İnanışlarla İlgili Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• POLAT, Kemal. (1998). Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• SOLTONBEKOV, Berlik. (2000). Kılımdardı Karıtkan Kırgızdardın Kaada Salttarı, Bişkek.
• ŞENGÜN, Asil. (2018). “Türk ve Kırgız Edebiyatında Ağıtlar”. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, S.6, s.148-159.
• ÜNAL, Ali. (2017). “Kırgız Türklerinde Ölüm ve Ölüm Öncesi İnanışlar”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.42, s.339-351.
• TEMUR Nezir. (2010). “Kırgız Folklorunda Ritüelistik Türler”. Gazi Türkiyat Dergisi, S.6, s.297-317.
• YILDIZ, Naciye. (2007). Kırgız Halk Edebiyatı I. Ankara: Alp Yayınevi.