EVLİYA MENKIBELERİNDE BİR İMTİHAN UNSURU OLARAK “İFTİRA”

Yıl 2024, Sayı: 23, 63 - 74, 11.06.2024

Nuhile Sarıaydın

https://doi.org/10.46400/uygur.1443476

Öz

Kişilerin haysiyetini ve onurunu zedeleyen, toplumsal huzuru bozan bir davranış biçimi olan iftira, başkaları hakkında söylemedikleri veya işlemedikleri söz ya da eylemlere dair birtakım iddialarda bulunmak olarak ifade edilebilir. Toplumlarda aslı olsa dahi kişilerin hoşlanmadığı şeylerin söylenmesi hoş karşılanmazken insanlar genellikle haset, kindarlık, kötü huy ve alışkanlıkları nedeniyle iftiraya başvurmaktadır. İftiraya uğrayan insanlar ise başlarına gelen bu sıkıntıdan kurtulmak için birtakım yollara müracaat etmektedir. Bu zorlu süreçte insanların göstermiş oldukları sabır, tasavvufta kişinin manevi mertebesinin artmasına vesile olan bir yol ve imtihan olarak görülmektedir. İmtihan bazı kimseler için sıkıntı, bazıları için yapılan günahlara ceza iken inananlar için arınma ve kefarettir. Tasavvufi olgunluğa erdiğine inanılan evliyalar, iftira gibi birtakım musibetlerle karşılaştıkları zaman bu imtihanın kendilerinin manevi derecelerinin artmasına bir vesile olduğunu düşünmüştür. Bu çalışmada ilk olarak “evliya” ve “iftira” terimlerinin tasavvufi anlamı ele alınmış, ardından iftiranın evliyalar için bir imtihan unsuru olarak nasıl kullanıldığı Evliyalar Ansiklopedisi’nde geçen menkıbeler üzerinden ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tasavvu Kültürü, Evliya, Menkıbe, İftira, İmtihan Motif

“SLANDER” AS AN ELEMENT OF TESTING IN THE HAGIOGRAPHIES OF SAINTS

Öz

Slander, which is a form of behavior that damages the dignity and honor of people and disrupts social peace, can be expressed as making some claims about words or actions that they have not said or committed about others. Although Islam forbids saying things that people do not like even if they are true, people often resort to slander due to envy, spitefullness, bad temper and habits. People who are slandered resort to certain methods to get rid of this trouble. In Sufism, the patience that people show in this difficult process is seen as a way and challenge that leads to an increase in one's spiritual rank. While for some it is a hardship, for others it is a punishment for sins committed, for believers it is purification and redemption. The saint, who are believed to have reached Sufi maturity, thought that when they encountered some calamities such as slander, this challenge was a means of increasing their spiritual degrees. In this study, first the sufi meaning of the terms “saint” and “slander” are discussed, and then how slander is used as a challenge for saints is revealed through the hagiographies in the Encyclopedia of Saint.

Anahtar Kelimeler

Sufi Culture, Saint, Hagiography, Slander, Motif of Test

Kaynakça

• Akpınar, Ali (2011). “Yalan ve İftira”. Somuncu Baba Dergisi, 131: 17-19.
• Algül, Hüseyin (2000). “İslâm Tarihinden Örneklerle İftira Olayına Tahlilî Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1): 113-121.
• Aykaç, Onur (2022). “Eşik as a Scale (Maqam) of Asking for Forgiveness in Hagiographies”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 26: 543-550.
• Bahar, Bahanur Özkan (2023). “Divan Şiirinde İftira”. Ulusal Eğitim Dergisi, 3(2): 548-562.
• Boratav, Pertev Naili (1994). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cengiz, Muammer (2021). “Tasavvufta Belâ ve İmtihan Telakkisi”. Sufiyye, 10: 9-47.
• Çağrıcı, Mustafa (2000). İftira. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, C. 21, 522-523. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çatak, Muhammed Emin (2017). Kur’an-ı Kerîm’de İftira Kavramı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Evliyalar Ansiklopedisi-1 (1992a). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-2 (1992b). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-3 (1992c). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-4 (1992ç). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-5 (1992d). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-6 (1992e). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-7 (1992f). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-8 (1992g). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-9 (1992ğ). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-11 (1993a). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Evliyalar Ansiklopedisi-12 (1993b). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Kubat, Mehmet (2013). “İslami Öğretide Keramet”. Milel ve Nihal, 10(1): 41-70.
• Küçük, Mehmet Alparslan (2020). “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Geleneğinde ‘Don Değiştirme’”. Bilig, 94: 97-122.
• Kazan Nas, Şevkiye ve Köşger, Hatice (2021). “Dil Yarası, Yüz Karası: Klasik Türk Şiirinde İftira”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 7(4): 1376-1402.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2010). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özveren, Sema (2018). “Bir Kadın Evliya Örneği: Elif Ana”. Motif Vakfı Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri. (Çanakkale, 8-10 Kasım 2018). İstanbul: Motif Vakfı Yayınları, 348-356.
• Tek, Recep (2013). “Anadolu Dervişlerinin Manevî Nüfuzlarının Günümüze Etkileri Bağlamında Şeyh Turesan Veli Hazretleri”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 4: 157-172.
• Uludağ, Süleyman (2013). Veli. TDV İslam Ansiklopedisi içinde, C. 43, 25-28. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yavuz, Yusuf Şevki ve Avcı, Casim (1999). İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, C. 20, 550-551. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldız, Abdulvahap (2009). “Kerâmet ve İstidrâc”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21: 41-64.
• Yüksel, Yakup (2006). Tasavvufta Sabır ve Şükür Anlayışı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.