Musk At Medieval Period

Yıl 2018, Cilt: 3 , 188 - 229, 16.10.2018

Mehmet Kavak

Öz

The medieval travelers, who had journeyed to know the
various places and thus continued the tradition of transferring the knowledge
about the countries where they had visited, left behind them interesting and
detailed stories about musk and musk-deer in the Tibetan, Chinese and Indian regions.
Like travelers, many physician, historian and poets wrote about musk in their
works. These had provided very precious information about musk deer (also refers
about to musk cat, goat and mouse), production, types and trade of it.

The musk which clearly being similarly with tecticles
musk-sac that male musk-deer carried lower part of the womb next to the genital
organ of animal is used in the Sanskrit as muṣka
(मुष्क)  which means the testicles and similarly
used in Arabic, Persian, Hebrew, Latin, Syriac, Turkish and other western
languages. It is used kastūrī (कस्तूरी) and kastūrikā
(कस्तूरिका) in Sanskrit and Hindi corresponding to musk and
musk-deer.

The musk which had important place in Tibb-e Nabawi thanks
to it pleasant and intensive smell, used in both medical and perfumery. Moreover,
it gained a place as a world-wide commercial commodity and a gift in medieval,
after having been collected and preserved well. The musk-sacs that were
collected in China were not in demand because they included additive and spoiled
during their transportation.  On the
other hands the most quality Tibetian and Indian musks were mostly preferable, due
to both musk-deers fed by various and aromatic herbs and their fast
transportation, without being spoiled.

Anahtar Kelimeler

Musk, Musk-deer, Musk kinds, Musk adulterations, Musk trade

Ortaçağda Misk

Öz

Dünya
coğrafyasının çeşitli bölgelerini tanımak maksadıyla yolculuğa çıkıp,
uğradıkları ülkelerle ilgili bilgi aktarma geleneğini devam ettiren ortaçağ
seyyahları Hindistan ve Tibet bölgelerinde yaygın bir şekilde görülen misk ve
misk geyiği ile ilgili anekdotlarla karşımıza çıkmaktadır. Seyyahların yanı
sıra ortaçağın bir çok şair, tabib ve müverrihi de misk konusuna
değinmiştir.  Bu
müellifler, misk geyiği (ayrıca misk keçisi, misk faresi, misk kedisi), çeşitleri,
üretimi ve ticareti hakkında önemli bilgiler vermiştir.

Erkek
misk geyiğinin karnının alt kısmında taşıdığı misk torbasının testislere
benzetilmesinden dolayı Sanskritçe testis manasına gelen muṣka (मुष्क) 
kelimesi ile ilişkilendirilmiş olan misk Arapça, Farsça, İbranice,
Latince, Süryanice, Türkçe ve diğer batı dillerinde de benzer bir kullanıma
sahiptir. Misk, Sanskritçe ve Hintçe’de kastūrī
(कस्तूरी)
misk geyiği ise kastūrikā (कस्तूरिका) olarak geçmektedir.

Hoş
ve etkili kokusundan dolayı Tıbb-ı Nebevî’de önemli bir yer edinen miskten hem
parfümeri hem de tıbben istifade edilmiştir. Tam vaktinde toplanıp iyice
muhafaza edilen miskler ortaçağda önemli bir ticaret malzemesi ve hediyeleşme
aracı olarak dünya pazarlarındaki yerini almıştır. Çin taraflarında toplanan
misk gerek katkı malzemesi eklenmesinden gerekse de uzun deniz yolculuğu
sırasında bozulmasından dolayı pek rağbet görmemiş ve daha ziyade kara yoluyla hızlı
bir şekilde ve böylece bozulmayan Tibet ve Hint miskleri tercih
edilmiştir.       

Anahtar Kelimeler

Misk, Misk Geyiği, Misk Çeşitleri, Misk Hileleri, Misk Ticareti

Kaynakça

• Ahmed et-Temîmî, Tîbbu’l-arûz ve’r-reyhânü’n-nüfus fi sınâ’ati’l-ûtûr, thk. Lüttfüllah Kârî, Kahire: Darü'l-Kütüb ve'l-Vesaiki'l-Kavmiyye, 2014/1435. Bakır, Abdulhalik, “Ortaçağ İslam Dünyasında Parfümcülük: Parfumery in the Medieval Islamic World”, Kutsal Dumandan Sihirli Damlaya: Parfüm: Sacred Incense to Fragrant Elixir: Parfume, İstanbul: YKY, 2005. -------------------, Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 2000. Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur (GAL), C.F. Amelangs, Leipzig 1909. Câhiz, et-Tebassur bi’t-Ticâre, Kahire: Mektebetü’l-Hancı, 1994. Cahiz, Kitâbü'l-Hayevân, Beyrut: Dâru Kutubil İlmiyye, 1424, c.5. Cosmos, The Christian Topography of Cosmos Indicopleustes, ed. E.O. Winsted, Cambridge: [Cambridge] University Press, 1909. Dalby, Andrew, Bizansın Damak Tadı, Kokular, Şaraplar, Yemekler: Flavours of Byzantium, çev. Ali Özdamar, İstanbul, 2004. -------------------, Tehlikeli Tatlar: Dangerous tastes, çev. Nazlı Pişkin, İstanbul: Kitapyayınevi, 2004. Ebü’l Fidâ, Ebü’l-Fidâ Coğrafyası: Takvimü’l-Büldan, İstanbul: Yeditepe, 2017. ed-Demîrî, Hayatü’l-hayevan, nşr. Fuat Sezgin, Frankfurt am Main: Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University, 2001, c.2. ed-Dineverî, Kitâbü'n-nebat: el-kısmü's-sani mine'l-kamusi'n-nebati = Le dictionaire botanique, thk. Muhammed Hamidullah, Kahire: Institut Français d’Archeologie Orientale (Ifao), 1973. el-Beyrunî, Kitabü’s-saydana fi’t-tıb = es-Saydene fi’t-tıb, çev. Esin Kahya, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011. el-Karafî, Nefaisü’l usul fir şerhi mahsul, Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd- Ali Muhammed Muavvâd, Mektebetu Nezar Mustafa el-Baz, 1995/1416, c. 1. en-Nedim, el-Fihrist, editör: Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları, 2017. es-Sâbî, Tuhfetü'l-ümerâ fî târîhi'l-vüzerâ, thk. Abdussettar Ahmed Ferrac, Mektebetül Ayan, c.1. es-Sicistânî, Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi, haz. Necati Yeniel vd., İstanbul: Şamil Yayınları, 1988, c.6. eş-Şeyzerî, Nihâyetü’r-rütbe fî talebi’l-hisbe, nşr. Seyyid el-Bâz el-Arînî; bi-eşraf Muhammed Mustafa Ziyade, Kahire: Lecnetü't-Telif ve't-Terceme ve’n-Neşr, 1365/1946. ------------, İslam Devletinde Hisbe Teşkilatı, çev. Abdullah Tunca, İstanbul: Marifet Yayınları, 1993. ------------, The book of the Islamic market inspector : Nihayat Al-rutba fi talab al-hisba (the utmost authority in the pursuit of hisba), çev. R. P. Buckley, Oxford: Oxford University Press, 2000. Gırnâtî, Gırnâtî Seyatnamesi, çev. Fatih Sabuncu, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2011. Hudûdü’l-Alem, Anonim, Thk. V. Minorsky, çev. Abdullah Duman- Murat Ağarı, İstanbul: Kitapevi, 2008. Hüseyin Remzi, Lügat-ı Remzi, Matbaa-i Hüseyin Remzi, İstanbul 1305, c.2. “Itrnâme-i Alaî”, Ferheng-i İran Zemin, Neşr. Muhammed Taqi Danişpejûh, 1347/1967. İbn Battûta, İbn Battûta Seyahatnamesi: Rihletu İbn Battûta: Tuhfetü'n-nüzzar fi Garaibi'l-emsar ve Acaibi'l-esfar, çev. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004, c.1. İbn Cezle, Minhâcü’l-beyân fi mâ yesta’milühü’l-insan, Tahkik. Mahmud Mehdi Bedevî, Kahire: Camiatü’d-Devli’l-Arabiyye, 2010/1431. İbn Cezle, Minhâcü’l-beyân fi mâ yesta’milühü’l-insan, Melik Suud Üniversitesi (Câmiatü'l-Melik Suûd) Kütüphanesi: No: 5584. İbn Cübeyr, Endülüsten Kutsal Topraklara: Rıhle, çev. İsmail Güler, 2. Baskı, İstanbul: Selenge Yayınları, 2008. İbn Fadlan, İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekleri, çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2013. İbn Havkal, 10. Asırda İslam Coğrafyası: Sûrat el-Arz, çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe, 2014. İbn Hurdazbih, Yollar ve Ülkeler Kitabı, çev. Murat Ağarı, İstanbul: Kitapevi, 2008. İbn Kayyim el-Cevziyye, Tıbbu’n Nebevi, çev. Abdulvehhab Öztürk, İstanbul: Kahraman Yayınları, 2013. İbn Mendeveyh, “Risâle fî usûli’t-tîb ve mürekkebâti’l ıtriyye”, Ferheng-i İran Zemin, Neşr. Muhammed Taqi Danişpejûh, 1347/1967, s. 222-253. İbn Meymun, Şerhu esmai’l-ukkar, neşr. Max Meyerhof, ed. Fuat Sezgin, 1940 Kahire Tıpkı Basımı, Frankfurt am Main : Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, 1996. İbn Rüsteh, el-Alâku’n-Nefîse: Dünya Coğrafyası, Ankara: Ankara Okulu, 2017. İbn Seyyâr, Kitab el-Tabîh: Annals of the Caliphs Kichens, haz. Nawal Nasrallah, Leiden-Boston, Brill, 2007, İbn Sina, el-Kanun fi’t-Tıbb, çev. Esin Kahya, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2015. İbnül Esîr, el-Kamil fi’t-Tarih, çev. Abdulkerim Özaydın ve ark., İstanbul: Bahar Yayınları, 1985, c. 1-7, 9-11. İbnü'l-Baytar, el-Câmi' li-müfredati'l-edviye ve'l-agziye, Kahire: Mektebetü'l-Mütenebbi, [t.y.]. İbnü'l-Fakih, Kitâbü'l-Büldân, thk. Yûsuf el-Hâdî, Beyrut: Âlimü'l-kütüb, 1416/1996. İbnü'l-Uhuvve, Mealimü'l-kurbe fî ahkâmi'l-hisbe, thk. Sıddik Ahmed İsa Muti', Muhammed Mahmûd Şa'ban, Kahire: el-Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-Âmme li'l-Kitâb, 1976 İbnü'l-Uhuvve, Mealimü'l-kurbe fî ahkâmi'l-hisbe, thk. Sıddik Ahmed İsa Muti', Muhammed Mahmûd Şa'ban, Kahire : el-Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-Âmme li'l-Kitâb, 1976. İshak el-Kindî, Kimya el-‘ıtr ve el-tas’îdât, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ayasofya: 3594 İstahrî, el-Mesâlik ve'l-Memâlik, Beyrut: Dâru Sâdır, 2004. Kalkaşendî, Subhü'l-a'şa fî sınaati'l-inşa, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1987, c.2. Kavak, Mehmet, Fetihten Selçuklu Hâkimiyetine Kadar Tur Abdîn Bölgesi Tarihi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü/Ortaçağ Tarihi, 2013. King, Anya H., Scent from the Garden of Paradise, Musk and the Medieval Islamic World, Leiden/ Boston: Brill, 2017. Kur’an-ı Kerim, 83/25-26 (http://kuran.diyanet.gov.tr/erişim: 08.04.2018). Kutluer, İlhan, “İbn Mendeveyh”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c.20. Marco Polo, Dünyanın Hikaye Edilişi, Harikalar Kitabı 1: Le devisment du monde, Le Livre de merveilles I, çev. Işık Ergüden, İstanbul: İthaki, 2003. Marco Polo, The Travels of Marco Polo the Venetian, London: J. M. Dent & Sons, Ltd, 1914. Mesudî, “Müruc ez-Zeheb”, Beyrut 1982, I. Baskı, [Süleyman el-Tâcir, Doğunun Kalbine Seyahat, Çin ve Hind Ülkeleri Hatıraları ve İlaveleri: Ahbar el-Sîn ve’l-Hind, çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe, 2012]. Mesudî, Muruc ez-zeheb: Altın Bozkırlar, çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2004. Muhammed b. el-Kerim, Kitâbü’t-tabih: Abbasi Bağdatından Yemekler, Tatlılar, Çeşniler, çev. Nazlı Pişkin, İstanbul: Kitapyayınevi, 2009. Muhammed Taqi Danişpejûh: “Du Risâle der şenaht-i ıtr”, Ferheng-i İran Zemin, S.XV, 1347/1967. Mukaddesi, İslâm Coğrafyası: Ahsenü’t-Takâsîm, İstanbul: Selenge Yayınları, 2015. Mütercim Âsım Efendi, el-Okyânûsu'l-Basît fî Tercemetîl-Kâmûsi'l-Muhît: Kâmûsu'l-Muhît Tercümesi, haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul 2014, c.5. Nüveyri, Nihayetü'l-ereb fî fünuni'l-edeb, Kahire: Vizaretü's-Sekâfe ve'l-İrşad, [t.y.], c. 12. Qusta ibn Luqa, Kitab fi’l-Edviye el-Müshile ve’l-İlac bi’l-İshal: Qusta Ibn Luqa on purgative drugs and purgation, haz. Lena Ambjörn, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt am Main : Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University, 2004. XIV. Sehlan ibn Keysân, “Muhtasar fi't-tîb: Abrégé sur les arômes” Bulletin de l'Institut d'Égypte, Sayı XXVI, Dönem 1943-1944, Imprimerie de l'Institut Français d'Archéologie Orientale (Ifao), Kahire 1944. Seyyid Mustafa Hüseynî Deştî, Mearif ve Maarif: dairetü’l-mearif-i cami-i İslami, Müessese-i Ferheng-i Araye, Tahran, 1379, c. 9. Süleyman el-Tâcir, Doğunun Kalbine Seyahat, Çin ve Hind Ülkeleri Hatıraları ve İlaveleri: Ahbar el-Sîn ve’l-Hind, çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe, 2012. Symeōn Sēth, Syntagma de alimentorum facultatibus (Lexicon on the Properties of Foods), ed. B. Langkavel, Leipzig: Teubner, 1868, 66–67. Eseri için bkz. Symeōn Sēth, Syntagma de alimentorum facultatibus (Lexicon on the Properties of Foods), ed. B. Langkavel, Leipzig: Teubner, 1868. Şemseddin Sami, Kamûs-ı Türkî, İkdâm Matbaası, Dersaadet 1318. Tudelalı Benjamin ve Ratisbonlu Petechia, Ortaçağda İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri, çev. Nuh Arslantaş, 2.Baskı, İstanbul: İFAV, 2013. Tuhfetü’l-ahbab fî mahiyeti’n-nebat ve’l-aşab: Glossaire de la matiere medicale Marocaine, haz. H. P. J. Renaud, Georges S. Colin ; ed. Fuat Sezgin , Paris: 1934’ün tıpkıbasımı, Frankfurt am Main: Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, 1996. XXXIV. Turhan Baytop ve Nebi Bozkurt, “Misk”, DİA, 2005, c.30, ss.181-182. Turhan Baytop, Türkiyede Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün), İstanbul: 1984. Ubeyd el-Bekrî, el-Mesalik ve'l-memalik, thk. A.P. van Leeuwen, A. Ferré, Kartaca: Dârü'l-Arabiyye li'l-Kitâb, 1992, c.1. Vankulu Mehmed, Vankulu Lügati, Haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: 2015, c.2. Yakubî:, el-Büldan, Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye 2002. Yakut el-Hamevî, Mucemu’l-Büldan, Beyrut: Daru Sadr, 1977, c.2. Yaltkaya, Şerafettin, “Arap Edebiyatı Adlı Makalenin Sadeleştirilmesi”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sadeleştiren. Ali Yılmaz, 2007, XI/2, s. 476, 478, 491. Yuhannâ b. Mâseveyh, Cevâhiri't-tîbi’l-müfrede: bi esmâiha ve sıfâtuha ve meâdinihâ ve fi’l ahir kavlihim fiha şey’i min sınaâtü’l-misk…, Universitätsbibliothek Leipzig, Vollers: 0768-02 -----------------------------, “Kitabü cevâhiri't-tîbi’l-müfrede:Traité sur les substances simples aromatiques”, Bulletin de l'Institut d'Égypte, Thk. R.P. Paul Sbath, Sayı: XIX, Dönem: 1936-1937, Kahire: Imprimerie de l'Institut Français d'Archéologie Orientale (Ifao), 1937.