1920 Tarihli Çok Gizli İngiliz İstihbarat Notundan Türk-Rus İlişkilerine Dair İki Belge Ve Analizleri

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 118 - 138, 31.03.2021

Fatih Turgay Eldem

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.880425

Öz

Bu makalede Birleşik Krallık (İngiltere) Hükümeti Hindistan Ofisinde siyasi istihbarat subayı olan Binbaşı Norman N. E. Bray’in 18 Kasım 1920 tarihinde yazdığı çok gizli kurum notu ekleri tercüme edilmiş ve analizleri yapılmıştır. Eklerden ilki, yazılı müzakereleri Mustafa Kemal’in Vladimir Lenin’e yazdığı ünlü 26 Nisan 1920 tarihli mektubuyla başlayıp, Temmuz 1920’de kesinleşen askeri-siyasi anlaşmanın metnidir. İkinci ek ise Kazım Karabekir’in Ekim 1920’de Mustafa Kemal’e gönderdiği, Bolşeviklerin Türk Milliyetçilerinden kabulünü istediği koşulları bildiren telgraftır. Belgelerin içerik analizlerinden BMM Hükümetinin, Bolşevik Rus Hükümeti ile Moskova Antlaşmasından çok önce anlaştığı ve Bolşeviklerin Atatürk Devrimlerinde oldukça etkili olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Moskova Antlaşması,, Atatürk Devrimleri,, Bolşevik Rusya,, İngiliz İstihbaratı,, Binbaşı Norman Bray

Two Documents on Turkish-Russian Relations From the Very Secret English Intelligence Note Dated 1920 and Their Analyses

Öz

In this article, the top secret departmental note annexes written by Major Norman N. E. Bray, who was a political intelligence officer attached to the India Office of the United Kingdom (UK) Government, on 18 November 1920 have been translated and analyzed. The first of the annexes is the text of the military-political agreement, whose written negotiations started with the famous letter of Mustafa Kemal to Vladimir Lenin dated 26 April 1920 and concluded in July 1920. The second annex is the telegram Kazim Karabekir sent to Mustafa Kemal in October 1920, stating the conditions under which the Bolsheviks asked Turkish Nationalists to be accepted. From the content analysis of the documents, it has been seen that the GNA Government agreed with the Bolshevik Russian Government long before the Moscow Treaty and that the Bolsheviks were very influential in the Atatürk Revolutions.

Anahtar Kelimeler

Moscow Treaty,, Atatürk Revolutions,, Bolshevik Russia,, British Intelligence,, Major Norman Bray

Kaynakça

• Aydemir, Ş. Süreyya, Tek Adam, Cilt. 2, Remzi Kitabevi, Simge Yayıncılık, 1999
• Çanak, Erdem, "Atatürk’ün Adana Ziyaretleri", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 30, S. 90 (2014): ss. 49-82
• Erdaş, Sadık, “Türk-Sovyet İlişkilerinin İlk Yılı ve İki Kararname”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl. 13, Sayı. 26 (2017), ss. 67-90
• Jaeschke, Gotthard, Çev. Zamantılı, Hüseyin, “1919-1939 Yılları Arasındaki Türk-Rus Yakınlaşması Hakkında Bir İnceleme” (Atatürk Dönemi Sovyet Politikası Hakkında), İstanbul Journal of Sociological Studies, C. 0, S. 19 (2011), ss. 159-174
• Jaeschke, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, TTK Basımevi, Ankara, 1989
• Karabekir, Kâzım, İstiklâl Harbimiz, Cilt. 1- 2, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2008
• Major Bray, E. E. Norman, Mesopotamia. Causes of Unrest, Report No. II, 1920a, India Office
• Major Bray, E. E. Norman, Situation in Middle East, 1920b, India Office
• Sonyel, R. Salâhi, “Mustafa Kemal and Enver in Conflict, 1919-1922”, Middle Eastern Studies, Vol. 25, No. 4 (1989), pp. 506-515
• Sonyel, R. Salâhi, Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, 2. Baskı, TTK Basımevi, Ankara, 2013
• Sonyel, R. Salâhi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II, 3. Baskı, TTK Basımevi, Ankara, 2003
• Soysal, İsmail, Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), T.T.K. Basımevi, Ankara, 1983
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, Cilt. 1, 3/7/1920, gcz01001026.pdf (tbmm.gov.tr) adresinden 10/12/2020 tarihinde erişildi.
• TBBM Gizli Celse Zabıtları, Cilt. 1, 25/9/1920, gcz01001072.pdf (tbmm.gov.tr) adresinden 13/12/2020 tarihinde erişildi.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt. 1, 24/4/1920, tbmm01001002.pdf adresinden 13/12/2020 tarihinde erişildi.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt. 2, 8/7/1920, tbmm01002030.pdf adresinden 10/12/2020 tarihinde erişildi.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt. 7, 3/1/1921, tbmm01007128.pdf adresinden 13/12/2020 tarihinde erişildi.
• Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim, “Kurtuluş Savaşında Talat Paşa ile Mustafa Kemal’in Mektuplaşmaları”, Belleten, TTK Basımevi, C. 44, S. 174 (1980), ss. 301-346
• Topal, Coşkun, “Türk-Rus İlişkileri ve Moskova Anlaşması”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4/6 (2018), ss.313-330
• Yalçın, E. Semih, “Dahiliye Vekili Nazım Bey’in İstifası Meselesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XI, S. 32 (1995), ss. 405-416.