Tarihi Bir Vesikanın İncelenmesi Üzerine Bir Deneme: Erivan Murahhası Yüzbaşı Bahaeddin Bey’in Raporu

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 76 - 97, 31.03.2021

Güzin Çaykıran

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.880449

Öz

Tarih ilminin yegâne gayesi, tarihte doğruyu yanlıştan ayırmaktır. Bunun için takip edilen başlıca yöntem tarihi vesikalar üzerinde tarihin dış ve iç tenkit unsurlarını uygulamaktır. Böylece elde edilen tarihi bilginin doğrulanabilirliği de sağlanmış olmaktadır. Bilindiği üzere tarih, doğrudan olguların kendisine ulaşmaz, onları vesikaları çerçevesinde ele alır. Bu vesikalar da belirli usul ve yöntemlerle incelendikten sonra tarih ilminin birer parçası haline gelir. Bu kapsamda çalışmada Erivan Türk Mümessilliğinden Yüzbaşı Bahaeddin Bey tarafından Şahtahtı Müfrezesine gönderilmiş olan bir rapor incelenmiştir. Söz konusu raporun incelenmesinde tarih tenkidinin unsuları; dış ve iç tenkit yöntemi takip edilmiştir. Dış tenkit unsurları kapsamında raporun tarihi, yazarı, yeri, raporun nereden (hangi makamdan) çıktığı ve alan makamı tespit edilmiştir. İç tenkitte ise yazarın ve vesikada geçen olayların tenkidi yapılmıştır. Böylece raporda geçen olayların dönemin olaylarını yansıtıp yansıtmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada örneklem olarak ATASE Arşivi İstiklal Harbi Koleksiyonundan bir vesika seçilmiştir. Vesikanın seçilmesindeki başlıca amaç, vesikada geçen bilgilerin çeşitliliği ve dönemin Ermenistan’ı hakkında bilgiler sunmasıdır. Söz konusu bilgiler, nitel yöntemle ele alınmış ve literatürde yer alan bilgiler çerçevesinde vesikada geçen konulara açıklık getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarih İlmi,, İç ve Dış Tenkit Unsurları,, Erivan Türk Mümessilliği,, Yüzbaşı Bahaeddin Bey,, Ermeniler

A Review of a Historical Document: A Report by Captain Bahaeddin Bey, Member of the Turkish Delegate to Yerevan

Öz

The most distinctive objective of the discipline of history is to distinguish the right from wrong in history. The principal method pursued to this end is the application of the peripheral and contextual elements of criticism on the historical documents. Thus, the authenticity of historical information can be verified. It is evident that history does not directly reach the incidents but scrutinizes them within the context of the pertinent documents. Documents become parts of the discipline of history following a close examination subject to certain procedures and methods. In this study the report Captain Bahaeddin Bey, a member of the Turkish Delegation at Yerevan, wrote to Shahtaxtı Platoon is scrutinized. In the analysis of the mentioned document elements of historical criticism – external and internal means of criticism – have been exploited. Within the context of external elements, the date it was written, writer, the place the report was written, competent authority writing the document and the receiving authority are determined. As for the contextual analysis, criticism of the report writer and the incidents mentioned in the report are made. Hence, whether the incidents mentioned reflected the current state of affairs is tried to be determined. A sample document from the Turkish National War of Sovereignty Collection at the ATASE Archive is chosen. The primary reason in choosing this document is its embodying of informational diversity and presenting of information on Armenia then. Mentioned information is studied through qualitative method, and the issue is clarified by exploiting the information available in relevant literature.

Anahtar Kelimeler

Discipline of History,, Elements of peripheral and contextual elements,, Turkish Delegation to Yerevan,, Captain Bahaeddin Bey,, Armenians

Kaynakça

• MSB ATASE Arşivi 1022/113, 990/60, 765/77, 76/64, 760/64aa, 1022/123, 756/77. Başkanlık Osmanlı Arşivi BOA, HR-HMŞ-İŞO,231-80-1-1.
• Arslan, Ali, “I. Dünya Savaşı Sonunda Nahçıvan'da Yapılan Milli Mücadele ve Bugünkü Nahçıvan'ın Statüsünün Oluşumu", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XIV/41 (Temmuz 1998).
• Aslan, Yavuz, “Rus İstilasından Sovyet Ermenistanı’na Erivan(Revan) Vilayeti’nin Demografik Yapısı (1827-1922)”, Yeni Türkiye Dergisi Ermeni Özel Sayısı, 4/63(2014).
• Atnur, İbrahim Ethem, Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan 1918-1922, Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Avcı, Cemal “Milli Mücadele’de Türk-Ermeni ve Gürcü İlişkileri”, Atatürk Yolu Dergisi, 4/13 (1994).
• Beydilli, Kemal, “Osmanlı-Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Belgeler, XIII/17 (1988).
• Bıyıklıoğlu, Tevfik, Osmanlı-Türk Doğu Hudut Politikası, Milli Savunma Akademisi (Basılmamış daktilo eser ATASE Kütüphanesi), İstanbul, ,1958.
• Bozkurt, Abdurrahman, “Osmanlı Devleti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasındaki İlişkiler (1918-1920)”, OTAM, 34 (Güz 2013).
• Çakı, Caner, “Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Joseph Stalin Döneminde Kullanılan Sovyet Propaganda Posterleri Üzerine İnceleme”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, 61 (2018).
• Demir, Enes, Azerbaycan, Gürcistan ve Kıbrıs Fatihi Lala Mustafa Paşa, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Aydın Kitabevi, Ankara, 2002.
• Gözelova, Nigar, “Rus İmparatorluğunun Dış Politikası ve XIX. Yüzyılın Başlarında İrevan Hanlığı’nda Etnodemografik Durumun Değişmesi”, Yeni Türkiye Dergisi, 63 (2014).
• Hacıyev, İsmail, “Nahçivan: Ermeni İddiaları ve Tarihi Gerçekler”, http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/HACIYEV-İsmail-NAHÇIVAN-ERMENİ-İDDİALARI-VE-TARİHİ-GERÇEKLER.pdf, [Erişim Tarihi: 25.01.2021]
• Halkın, Leon-E., Tarih Tenkidinin Unsurları, Çev. Bahaeddin Yediyıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• İpek, Alper, “Sovyetler Birliği’nin Dağılması Karşısında Sovyet İnsanının Tepkisizliğinin Nedenleri”, Savunma Bilimleri Dergisi, 14/1 (Mayıs 2015).
• İskefiyeli, Zeynep, “Ermeni Kimliğinin Oluşumunda Din Faktörü: Hıristiyanlık, Kilise ve Misyonerler”, Akademik İncelemeler Dergisi, Sakarya Üniversitesi, II/1 (2007).
• Kafkasyalı, Ali, “Ali Şenlik’in Revan Seferi ve Zehirlenerek Öldürülmesi”, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 25 (2004).
• Kahramanov, Nazim, “Aras Türk Hükümetinin Kuruluşu”, İRS Tarih Bilinci, 2/10 (Yaz 2014).
• Karamanlı, Hüsamettin, M. “Nahçıvan”, İslam Ansiklopedisi, 32 s. 295, http://www. diyanetislamansiklopedisi.com/ nahcivan/[Erişim Tarihi: 22.01.2021].
• Kaymaz, İhsan Şerif, “Wilson Prensipleri ve Liberal Emperyalizm”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 23/67-69 (2007).
• Kızılkaya, Oktay, “Günümüz Ermenistan Coğrafyasında Türk Nüfusun Tarihi Süreçteki Durumu”, Yeni Türkiye Dergisi, 63 (2014).
• Küçük, Abdurrahman, Ermeni Kilisesi ve Türkler, Ocak Yayınları, Ankara, 1997.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• McCarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilgi Umar, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1988.
• Mustafayev, Beşir, “Cihan Hakimiyetini Moskoflara Öğütleyen Deli Petro’nun Vasiyetnamesi ve Ermenistan Devleti’nin Kurulmasına Etkisi”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4/11 (Haziran 2013).
• Nifteliyev, İlgar Vahitoğlu, “1918-1920 Yıllarında Ermenilerin Erivan Bölgesinde Azerbaycan Türklerine Karşı Yaptıkları Soykırım ve Azerbaycan’la İlgili İddiaları”, Yeni Türkiye Dergisi, 63 (2014).
• Okur, Mehmet, “Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmaları Çerçevesinde Ermeni Sorunu Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (Sonbahar 2011).
• Osmanlı Devleti İle Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri (1578-1914), Osmanlı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın Nu. 4, Ankara, 1992.
• Özel, Sabahattin, “Ermenilerin ve Yabancıların Gözüyle Türk-Ermeni İlişkileri ve Ermeni Sorununa Bakış”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 3 (2003).
• Seyfeli, Canan, “Surp Krikor Lusavoriç: Ermenilerin Aydınlatıcısı”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi, Ankara, 2002.
• Sonyel, Salahi R.i Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C.I, TTK Basımevi, Ankara, 1995.
• Şimşir, Bilal N., Ermeni Meselesi 1774-2005, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2005.
• Tellal, Ereli “Mir Sultan Galiyev”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56/1 s. 107, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/470/5402.pdf, [Erişim Tarihi: 22.01.2021].
• Tural, Mehmet Akif, “İkinci Dünya Savası Sırasında ve Bitişinde Türkiye’nin Ekonomisi”, Prof.Dr.Abdurrahman Güzel Armağanı, Akçağ.
• Turan, Ömer, “Bolşevik İhtilali’ni Takip Eden Günlerde Kuzey Kafkasya’da Bağımsızlık Hareketleri ve Yusuf Ercan’ın Sohum Müfrezesi Hatıraları”, Askeri Tarih Bülteni, 40 (1996).
• Türk İstiklal Harbi Doğu Cephesi 1919-1922, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1965.
• Türker, Hakan, “Tevfik Paşa Hükûmetinin Anadolu İle Uzlaşma Arayışı ve Bilecik Buluşmasının Basındaki Yansımaları (1920)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17/34 (2017).
• Yel, Selma, Yakup Şevki Paşa ve Askeri Faaliyetleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2002.
• Yeşilot, Okan “Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 36, (2008).