Hint Tıbbının İslam Tıbbına Etkileri: Tercümeler, Alıntılar, Sağlık Hizmeti ve Ticaret

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 760 - 808, 30.09.2022

Mehmet Kavak

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1151796

Cited By: 1

Öz

Hint tıp mirasının erken dönem İslâm tıbbına katkısı tercüme, alıntı, doğrudan hekimlik / tıbbî hizmet ve ticari olmak üzere en az dört kanaldan gerçekleşmiştir. Hint tıbbına ait çok sayıda metin, Hint ve İslâm medeniyetleri arasındaki etkileşimin artmasıyla, özellikle de Abbâsîler’in ilk dönemlerinden itibaren, doğrudan veya dolaylı ve eser veya pasaj şeklinde Arapçaya aktarılmıştır. Hint tıp tecrübesi ve bilgisinin Arapçaya kazandırılmasına yönelik çabaların arttığı bu dönemde çok sayıda Hint menşeli hekim, eczacı ve attarın Bağdat’a geldiği ve bir kısmının Abbâsî saraylarına davet edildiği anlaşılmaktadır. Neticede tıp, zehirbilim, baytarlık ve diğer disiplinlerden çok sayıda eser/metin Arapçaya kazandırılmış ve Hint tıp bilgisi daha yakından tanınmıştır. Metinleri, tıp külliyatlarının tamamı veya bir bölümü Arapçaya tercüme edilen veya alıntılanan Hint menşeli müelliflerin başında tarihselliği tartışmalı olan Ātreya-Punarvasu (Atra) dışında Suśruta (Susrud), Caraka (Şarak el-Hindî), Vāgbhata, Nāgārjuna, Ravigupta ve Mādhava gibi hekimler vardır. Bunların eser veya metinlerinden istifade eden çok sayıda müellif doğrudan ya da yorumlamak suretiyle bunları İslâm tıp literatürüne kazandırmıştır. Ayrıca alıntılar yoluyla Hint flora ve faunasına ait çok sayıda terim İslâm tıp literatürüne girmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hintli Hekimler, Hint Tıbbı, İslâm Tıbbı, Tercüme Hareketi.

Teşekkür

Hint tıbbından İslâm tıbbına yapılan alıntıları konu alan çalışmasını tarafıma ileten Dr. Oliver Kahl’a; astronomi-astroloji-tıp ilişkisi bağlamındaki sorularıma cevap veren ve konu ile ilgili makaleler paylaşan Dr. Robert Morrison’a; makale yazım süreci boyunca görüşlerinden istifade ettiğim Dr. Abdülhamit Dündar’a teşekkürlerimi sunarım.

Influence of Indian Medicine on Islamic Medicine: Translations, Citations, Healthcare and Trade

Öz

The contribution of the Indian medical heritage to early Islamic medicine has come through at least four channels: translation, citation, direct medicine/medical service, and commercial. A large number of texts belonging to Indian medicine have been transferred to Arabic directly or indirectly and in the form of works or passages, especially since the early Abbasid period, as a result of the increasing interaction between Indian and Islamic civilizations. It is understood that in this period, when the efforts to bring Indian medical experience and knowledge to Arabic increased, many Indian physicians, pharmacists and attars came to Baghdad and some of them were invited to the Abbasid palaces. As a result, many works/texts from medicine, toxicology, veterinary medicine and other disciplines were translated into Arabic and Indian medical knowledge was better known. Apart from Ātreya-Punarvasu (Atra), whose history is controversial, at the head of the authors whose texts, whole or part of medical corpus are translated or quoted into Arabic, are physicians such as Suśruta (Susrud), Caraka (Sarak al-Hindi), Vāgbhata, Nāgārjuna, Ravigupta and Mādhava. Many authors who benefited from their works or texts, directly or by interpreting them, brought them to the Islamic medical literature. In addition, many terms of Indian flora and fauna have entered the Islamic medical literature through quotations.

Anahtar Kelimeler

Indian Physicians, Indian Medicine, Islamic Medicine, Translation Movement

Kaynakça

• Ainslie, Whitelaw, Materia Medica of Hindoostan, and Artisan's and Agriculturist's Nomenclature, Madras: The Government Press, 1813.
• Ali b. Rabben et-Taberî, Firdevsü’l-hikme, thk. Muhammed Zübeyr es-Sıddîkî, Berlin: Kunstdruckerei Sonne, 1928.
• Beydaba, Kelile ve Dimne, çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: Maarif Basımevi, 1960, 2. Baskı.
• Bhardwaj, K. Kant, The Essence of Vedic Astrology: Divine Light To Illuminate The Path of Life, Educreation Publishing, 2017.
• Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur (GAL), Weimar: Verlag von Emil Felber, 1898, c. I.
• Browne, Edward G., Arabian Medicine: Being the Fitzpatrick Lectures Delivered at the College of Physicians in November 1919 and November 1920, Cambridge, [Cambridge] University Press, 1921.
• Caraka, The Caraka Samhita, ed./çev. Shree Gulabkunverba, Jamnagar: Ayurvedic Society: 1949, c. V.
• Cebbar, Ahmed, İslâm Bilim Tarihi: İslâm Coğrafyasının Bilim Mirası Üzerine Konuşmalar, çev. Lütfi Fevzi Topaçoğlu, İstanbul: Küre Yayınları, 2016.
• Durmuş, İsmail, “İbnü’l-Mukaffa‘”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı, 2000, ss. 130-134, c. XXI.
• Dündar, Abdulhamit, 4/10. Yüzyılda Bağdat (Topografya, Toplumsal Yapı, Gündelik Hayat), Basılmamış Doktora Tezi, Bilecik 2019.
• Ebû Bekir er-Râzî, el-Hâvi fi't-tıb, thk. Heysem Halife et- Tâîmî, Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l- Arabi, 2002.
• el-Bîrûnî, Kitâb fi tahkîk-i Mâ li’l-Hind, Haydarabad: Matbaatü Cemiyet-i Dâiretu’l-Maârifi’l-Osmâniye, 1958.
• el-Bîrûnî, Kitâbü's-Saydana, thk. Hakîm Muhammed Saîd – Rana İhsan Elahi, Karaçi, Hamdard, Müessesetü Hamdard el-Vataniye, 1973.
• Fisher, Wolfdietrich, Grundriß der Arabischen Philologie (GAP), Wiesbaden, Dr. Ludwig Reichert Verlag, 1992, Band III: Supplement. Gansten, Martin, The Jewel of Annual Astrology: A Parallel Sanskrit-English Critical Edition of Balabhadra’s Hāyanaratna, Leiden: Brill, 2020.
• Gutas, Dimitri, Yunanca Düşünce Arapça Kültür: Bağdat’ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu, çev. Lütfü Şimşek, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Medîneti's-selâm, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2001, c. VII.
• Hussain, S.A. – Subhaktha, P.K.J.P., “Ayurveda During Abbasid’s Period”,
• Bull.lnd.lnst.Hist.Med., 2000, XXX, ss. 27-34.
• İbn Ebû Usaybia, Uyûnü’l-enbâʾ fî tabakâti’l-etıbbâ. thk. Nizâr Rızâ, Beyrut: Daru Mektebeti’l-Hayat, 1965.
• İbn Fazlullah el-Ömerî, Mesâlikü'l-ebsâr fî Memâliki'l-emsâr, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-'İlmiyye, 1971, c. IX.
• İbn Sînâ, el-Kânûn fî’t-Tıbb, haz. Muhammed Emin ed-Dannavi, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-'İlmiyye, h.1420/m.1999, c. I.
• İbnü’l-Baytar, Kitâbü’l-Câmiʿ li-Müfredâti’l-Edviye ve’l-Ağziye, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-'İlmiyye, 1992/1412, c. I-IV.
• İbnü'l-Kıftî, İhbârül'-Ulemâ bi-Ahbâri'l-Hükemâ, haz. İbrahim Şemseddin, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2005.
• İbnü'n-Nedîm, el-Fihrist, thk. Rıza Teceddüd, y.y., t.y. [Tahran: 1971]. İshak el-Kindî, Kimya el-‘ıtr ve el-tas’îdât, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ayasofya: 3594.
• Kahl, Oliver, The Sanskrit, Syriac and Persian Sources in the Comprehensive Book of Rhazes, Leiden: Brill, 2015.
• Kahl, Oliver, “On the Transmission of Indian Medical Texts to the Arabs in the Early Middle Ages”, Arabica, 66 (2019), ss. 82-97. Kavak, Mehmet, Antik Dönem Hint Tıp Anlayışı (Suśruta – Caraka – Vāgbhata Dönemi), Basılmamış Doktora Tezi, Bilecik 2019.
• Kaya, Mahmut, “Beytülhikme”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı, 1992, ss. 88-90, c. VI.
• Levey, Martin, “Chemistry in the Kitab al-Sumum (Book of Poisons) by Ibn al-Wahshiya”, Chymia, 1964, (9), ss. 33-45.
• Major, Ralph H., History of Medicine, Oxford: Blackwell Scientific Publications: 1954.
• Muthu, David C., A Short Account of The Antiquity of Hindu Medicine, London: Bailliere, Tindall & Cox, 1927.
• Öztürk, Levent, On İkinci Yüzyıla Kadar İslâm Dünyasında Hastaneler, İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• Pingree, David, “The Fragments of the Works of Yaʿqūb Ibn Ṭāriq”, Journal of Near Eastern Studies, (27), No.2, (Apr., 1968), ss. 97-125.
• Ravigupta, Siddhasara Samhita, haz. R. Vidyanath, [y.y.]: Chaukhambha Prakashak, 2019.
• Sâid el-Endelüsî, et-Taʿrîf bi-Tabakâtü’l-Ümem, nşr. Gulâmrıza Cemşîdnejad Avval, Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Hicret, c.1376/m.1997.
• Savage-Smith, Emilie, “Medicine”, Encyclopedia of the History of Arabic Science: Techonology, Alchemy and Life Sciences, Ed. Roshdi Rashed - Regis Morelon, London: Routledge, 1996, c. III, ss. 903-962.
• Singh, Rita, Vedic Medicine, New Delhi: Anmol Publications, 1998. Srinivasiengar, C. N., The History of Ancient Indian Mathematics, Calcutta: The World Press, 1967.
• Sushruta, The Sushruta Samhita, ed/çev. Kaviraj Kunja Lal Bhishagratna, Calcutta: 1907, c. I.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûsü’l-A’lâm, İstanbul: Mihran Matbaası, 1898, c. VI.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûsü’l-A’lâm, İstanbul: Mihran Matbaası, 1984, c. IV.
• Şenel, Samet, Emeviler Döneminde Tercüme Faaliyetleri (661-750), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2018.
• Vāgbhaṭa, Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā, ed/çev. Srikantha Murthy, 50. Baskı, Varanasi: Krishnnadas Academy, 2001.
• Yuhannâ b. Mâseveyh, Cevâhiri't-tîbi’l-mufrede, Universitätsbibliothek Leipzig, Vollers (Karl Vollers Leipzig El Yazmaları Tasnifi) Demirbaş Kodu: 0768-02.