The Role of Anti-Turk Fraction in Dubrovnik Republic in the Projects for Repelling the Ottomans out of Balkans (1592-1607)

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: Dr. Mahmut Kırkpınar'a Armağan, 1973 - 2012, 29.12.2022

Cihan Yemişçi

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1179044

Öz

The military operations of the Ottomans until 1570’s, had created the image of the “Invincible Turk” in the West and this intimidating power paved way for the realization of many attempts against the Ottomans. However with the defeat at Lepanto in 1571 and the Austrian wars that started in 1593 revived the hopes that Turks could be defeated and they might be expulse from Balkans and this reflectedin concrete projects. The secret infiltration of a Spanish troop from Dubrovnik to Herzegovina in 1592 encouraged these projects. These projects supported by Austrian and Spanish Habsburgs, were produced by subjects such as Naples and Savoy, as well as by some Ragusans, priests of Papacy and some knightly orders. The project which was devised and practiced by the Duke of Savoy, Charles Emmanuel I, was named as “The Great Conspiracy” (Velika Zavjera) in Croatian sources. The subject of the article is the secret entry of the Spaniards into the Ottoman Balkans, the phases of planning, preparation and practice of the Duke of Savoy’s project and the involvement of some Ragusans to these attempts. This process, which caused significant damage to the Ottoman-Dubrovnik relations and left deep impacts on the Bosnia, Herzegovina and Montenegro, was tried to be processedby making use of the sources obtained from the Ottoman, Dubrovnik and Turin archives.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Republic of Dubrovnik, Habsburgs, Herzegovina, Espionage

Osmanlıları Balkanlardan Çıkarma Projelerinde Dubrovnik’teki Türk Karşıtı Fraksiyonun Rolü (1592-1607)

Öz

Osmanlıların 1570’lere kadar olan askerî teşebbüsleri Batı’da “Yenilmez Türk” imajının oluşmasını sağlamış ve bu caydırıcı güç Osmanlı aleyhinde birçok teşebbüsün fiiliyata dönüşmesini önlemiştir. Ancak 1571’de İnebahtı Bozgunu ve 1593’te başlayan Avusturya savaşlarında alınan yenilgiler, Türklerin mağlup edilebileceğine ve Balkanlardan çıkarılabileceklerine dair umutları canlandırmış ve bu da somut projelerde akis göstermiştir. 1592’de bir İspanyol birliğinin gizlice Dubrovnik’ten Hersek’e sızması ise bu doğrultudaki cesaretleri arttırmıştır. İspanya ve Avusturya Habsburgları’nın desteklediği bu projeler, Napoli ve Savoy gibi tâbiler tarafından olduğu kadar bazı Dubrovnikliler, Papalık rahipleri ve birtakım tarikatların şövalyeleri tarafından da üretilmekteydi. Savoy dükü I. Carlo Emmanuel’in tasarlayıp uygulamaya geçirdiği projeye ise Hırvat kaynaklarında ‘Büyük Komplo’ (Velika Zavjera) denilmiştir. Gerek İspanyolların Osmanlı Balkanlarına gizlice girmeleri gerekse Savoy düküne ait projenin planlama, hazırlık ve uygulama safhaları ile bazı Dubrovniklilerin bu teşebbüslere olan destekleri makalenin konusunu oluşturmaktadır. Osmanlı-Dubrovnik ilişkilerine önemli zararlar vermiş ve Bosna, Hersek ve Karadağ coğrafyasında derin etkiler bırakmış olan bu süreç Osmanlı, Dubrovnik ve Torino Arşivleri’nden elde edilen kaynaklardan faydalanılarak işlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Dubrovnik Cumhuriyeti, Habsburglar, Hersek, Casusluk., Ottoman Empire, Republic of Dubrovnik, Habsburgs, Herzegovina, Espionage

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.)
• Bâb-ı Asafî Mühimme Defteri (A. DVN. MHM. d.), no: 12, s. 128/205.
• Bâb-ı Asafî Mühimme Defteri (A. DVN. MHM. d.), no: 16, s. 262/514.
• Bâb-ı Asafî Mühimme Defteri (A. DVN. MHM. d.), no: 18, s. 25/47; s. 98/214.
• Bâb-ı Asafî Mühimme Zeyli Defteri (A. DVN. MHM. ZYL. d.), no: 6, s. 12/22-23.
• Bâb-ı Asafî Maliyeden Müdevver Defter (MAD. d.), no: 6004, s. 43/2; s. 80/2; s. 93-94.
• Bâb-ı Asafî Düvel-i Ecnebiyye Defteri (A. DVNS. DVE. d.), no: 13/1, s. 1/1; s. 5/11; s. 159/741; s. 171/778; s. 172/787; s. 179-180/811-823.
• Bâb-ı Asafî Düvel-i Ecnebiyye Defteri (A. DVNS. DVE. d.), no: 14/2, s. 7-8/10-14; s. 9-11/16-20; s. 11-12/21; s. 12-13/22; s. 123/209.
• Bâb-ı Asafî Düvel-i Ecnebiyye Defteri (A. DVNS. DVE. d.), no: 15/3, s. 6-7/2-12; s. 117-119/171; s. 120-121/174.
• Dubrovnik Devlet Arşivi (Državni Arhiv u Dubrovniku: DAD.)
• Traduzioni di Capitulazioni e Firmani (TCF.), II (1592), s. 291-293.
• Guardie ed Armamento. Libro Condennati al Vogar (1595), folder (fol.) 9.
• Diplomata et Acta (DA.), Acta Turcarum (7/2.1), svezak (sv.) 6, broy (br.) 274 (K, 113); sv. 8, br. 393 (A 10, 9); sv. 9, br. 401 (K, 175), 404 (K, 177), 405 (A 2 26 a); sv. 10, br. 462 (A 2, 43); sv. 11, br. 532 (A 10, 20); sv. 14, br. 672 (A 3, 66); sv. 23, br. 1066 (A 11, 6).
• Torino Devlet Arşivi (Archivio di Stato di Torino: AST.)
• Sezione Corte, Biblioteca Antica dei Regi Archivi, Architettura Militare, Disegni di Piazze e Fortificazioni, Vol. V, fol. 85, 96, 105, 242v-243, 244v-245.
• Acıpınar, Mikail, “I. Ferdinando’nun Doğu Akdeniz Politikası ve Toskana Donanması’nın 1607 Magosa Saldırısı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/2 (2015), s. 357-384.
• Arı, Bülent, “Akdeniz’de Korsanlık ve Osmanlı Deniz Hukuku”, (ed.) Özlem Kumrular, Türkler ve Deniz, İstanbul 2007, s. 265-318.
• Arı, Bülent, Akdeniz’de İki Süper Gücün Hakimiyet Mücadelesi, İspanya ve Osmanlı, Kıbrıs Fethi – İnebahtı – Armada, Ankara 2019.
• Babinger, Franz, Fatih Sultan Mehmed ve Zamanı, (çev.) Dost Körpe, İstanbul 2002 (8. Baskı).
• Biegman, Nicolaas H., “Ragusan Spying for the Ottoman Empire. Some 16th Century Documents From the State Archive at Dubrovnik”, Belleten, XXVII/106 (1963), s. 237-255.
• Biegman, Nicolaas H., The Turco-Ragusan Relationship According to the Firmans of Murad III (1575-1595) Extant in the State Archives of Dubrovnik, The Hague-Paris 1967.
• Bostan, İdris, “Ahitnamelere ve Uygulamalara Göre Osmanlı-Dubrovnik Ticarî Münasebetleri, 15-16. Yüzyıllar”, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, İstanbul 2007 (2. Baskı), s. 249-259.
• Bostan, İdris, “Barbaros Hayreddin: İlk Deniz Beylerbeyi (1534)”, (ed.) İdris Bostan ve Salih Özbaran, Başlangıcından XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, Cilt I, İstanbul 2009, s. 143-154.
• Bostan, İdris, “Akdeniz’de Korsanlık: Osmanlı Deniz Gücü”, (ed.) İdris Bostan ve Salih Özbaran, Başlangıcından XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, Cilt I, İstanbul 2009, s. 227-240.
• Bostan, İdris ve Özbaran, Salih (ed.), Başlangıcından XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, Cilt I, İstanbul 2009.
• Bostan, İdris, Osmanlılar ve Deniz, Deniz Politikaları, Teşkilat, Gemiler, İstanbul 2007.
• Bostan, İdris, Osmanlı Akdenizi, İstanbul 2007.
• Braudel, Fernand, II. Felipe Dönemi’nde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Cilt II, (çev.) Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul 1989.
• Carter, Frank W., “The Political Geography of the Dubrovnik Republic”, Acta Geographica Croatica, 29 (1994), s. 77-98.
• Cezar, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, Resimli – Haritalı, Cilt III, Ankara 2011.
• Ćosić, Stjepan ve VEKARIĆ, Nenad, Dubrovačka Vlastela Između Roda i Države: Salamankezi i Sorbonezi, Dubrovnik 2005.
• Djuvara, Trandafir G., Türk İmparatorluğunun Paylaşılması Hakkında Yüz Proje (1281-1913), (çev.) Pulat Tacar, İstanbul 2017.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, (çev.) Ayşe Berktay, İstanbul 2010 (2. Baskı).
• Foretıć, Vinko, Povijest Dubrovnika do 1808, Cilt II, Ljubljana 1980.
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2010 (7. Baskı).
• Glavina, Mladen, 17. Yüzyıl Başında Osmanlı İmparatorluğu ile Dubrovnik Cumhuriyeti İlişkileri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009.
• Gürkan, Emrah Safa, Sultanın Casusları, 16. Yüzyılda İstihbarat, Sabotaj ve Rüşvet Ağları, İstanbul 2017.
• Gürkan, Emrah Safa, Sultanın Korsanları, Osmanlı Akdenizi’nde Gazâ, Yağma ve Esaret, 1500-1700, İstanbul 2018.
• Harris, Robin, Dubrovnik, A History, Londra 2003.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 1300-1600, Cilt I, (çev.) Halil Berktay, İstanbul 2004 (2. Baskı).
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu, Klasik Çağ (1300-1600), (çev.) Ruşen Sezer, İstanbul 2006 (7. Baskı).
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Deniz Egemenliği”, (ed.) İdris Bostan ve Salih Özbaran, Başlangıcından XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, Cilt I, İstanbul 2009, s. 53-55.
• İnalcık, Halil, Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II, Tagayyür ve Fesâd (1603-1656): Bozuluş ve Kargaşa Dönemi, Cilt II, İstanbul 2014.
• Janeković Römer, Zdenka, “Osmanlis, Islam and Christianity in Ragusan Chronicles (16th-17th Centuries)”, Tolerance and Intolerance on the Triplex Confinium, Approaching the “Other” on the Borderlands Eastern Adriatic and beyond 1500-1800, (ed.) Egidio Ivetić ve Drago Roksandić, Padova 2007, s. 61-80.
• Kaçan, Meryem, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik Ahidnâmeleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1995.
• Kármán, Gábor ve Kunčević, Lovro (ed.), The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Century, Leiden-Boston 2013.
• Köse, Metin Ziya, Osmanlı Devleti ve Dubrovnik İlişkileri, 1500-1600, Doğu Akdeniz’de Casuslar ve Tacirler, İstanbul 2009.
• Köse, Metin Ziya, “Osmanlı Balkanı’nda Kara Ticareti ve Rekabet: Rumeli’de Dubrovnik Tüccarları (1600-1630)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (2013), s. 41-58.
• Krekić, Bariša, “Dubrovnik’s Participation in the War against the Ottomans in 1443 and 1444”, Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta, Cilt II, Belgrad 1953 (Dubrovnik, Italy and the Balkans in the Late Middle Ages, London 1980 içinde XVII. makale, s. 1-17).
• Kumrular, Özlem (ed.), Türkler ve Deniz, İstanbul 2007.
• Kumrular, Özlem, “Kurtlar Sofrasında Bir Cambaz: Şehir-Devlet Ragusa”, (ed.) Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik ve Serkan Yazıcı, Türk Tarihinde Balkanlar, Balkans in the Turkish History, Cilt I, Sakarya 2013, s. 461-474.
• Kunčević, Lovro, The Myth of Ragusa: Discourses on Civic Identity in an Adriatic City-State (1350-1600), Central European University, Basılmamış Doktora Tezi, Budapeşte 2012.
• Kunčević, Lovro, “Dubrovačka Slika Venecije i Venecijanska Slika Dubrovnika u Ranom Novom Vijeku, Image of the other as a tool of Political Legitimation: Image of Venice in Renaissance Ragusa”, Anali Zavoda za Povijesne Znanosti HAZU u Dubrovniku, 50 (2012), s. 9-37.
• Kunčević, Lovro, “Janus-faced Sovereignty: The International Status of the Ragusan Republic in the Early Modern Period”, (ed.) Gábor Kármán ve Lovro Kunčević, The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Century, Leiden-Boston 2013, s. 91-121.
• Miović, Vesna, Dubrovačka Diplomacija u Istanbulu, Zagreb-Dubrovnik 2003.
• Miović, Vesna: “Turske Priznanice o Uplaćenom Dubrovačkom Haraču”, Anali Dubrovnik, 42 (2004), s. 53-77.
• Miović, Vesna, Dubrovačka Republika u Spisima Osmanskih Sultana, Dubrovnik 2005.
• Miović, Vesna, “Diplomatic Relations between the Ottoman Empire and the Republic of Dubrovnik”, (ed.) Gábor Kármán ve Lovro Kunčević, The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Century, Leiden-Boston 2013, s. 187-208.
• Naskali, Emine Gürsoy (ed.), Pazar Kitabı, İstanbul 2020.
• Orbini, Mavro, Kraljevstvo Slavena, (ed.) Šanjek, Franjo, (çev.) Snježana Husić, Zagreb 1999 (İtalyanca orijinali: Regno Degli Slavi, II Cilt, Pesaro 1601).
• Önal, Ahmet: “XVI. Yüzyılda Avrupa’daki Osmanlı Esirlerin Kurtarılması Meselesine Dair Bazı Gözlemler”, Türkiye-Almanya Araştırmaları Dergisi, IV/1-2 (2015), s. 39-56.
• Özcan, Abdülkadir (ed.), XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, (haz.) İsmail Kurt ve Seyid Ali Tüz, İstanbul 1997.
• Panzac, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), (çev.) Ahmet Maden ve Sertaç Canpolat, İstanbul 2018.
• Pitcher, Donald Edgar, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Başlangıcından 16. Yüzyılın Sonuna Kadar, Genişleme Sürecini Gösteren Ayrıntılı Haritalarla Birlikte, (çev.) Bahar Tırnakcı, İstanbul (4. Baskı).
• Şakiroğlu, Mahmut H., “II. Selim’in Venedik Cumhuriyeti’ne Verdiği 1567 ve 1573 Tarihli Ahidnameler”, Erdem, II/5 (1986), s. 527-553.
• Šanjek, Franjo, “Povijesni Pogledi Mavra Orbinija”, Kraljevstvo Slavena, (ed.) Franjo Šanjek, (çev.) Snježana Husić, Zagreb 1999, s. 9-12.
• Šišak, Marinko, “Dubrovački Republikanizam i Njegovi Ideolozi”, Politička Misao, XLVI/4 (2009), s. 183-202.
• Truhelka, Ciro, “Dubrovnik Arşivi’nde Türk-Islav Vesikaları”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, 1 (1956), s. 39-65.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt III, Ankara 1995 (7. Baskı).
• Yemişçi, Cihan, XVII. Yüzyılda Osmanlı-Dubrovnik Siyasî İlişkileri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2017.
• Yemişçi, Cihan ve Valjevac, Muhamed, “Türk Esirlerin Kurtarılması ve Mübadelesinde Bir Merkez Olarak Dubrovnik ve 1575 ile 1592 Yıllarındaki Esir Mübadeleleri”, (ed.) Okan Yeşilot v.dğr., Uluslararası Türk Savaş Esirleri Sempozyumu Bildiri Kitabı (14-15 Mart 2017, İstanbul), İstanbul 2018, s. 95-134.
• Yemişçi, Cihan, “XVI ve XVII. Yüzyıllarda Gabela Tuz Pazarı ile Bosna ve Hersek’in Tuz İhtiyacının Karşılanması”, (ed.) Emine Gürsoy Naskali, Pazar Kitabı, İstanbul 2020, s. 169-222.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt II-IV, (ed.) Erhan Afyoncu, (çev.) Nilüfer Epçeli, İstanbul 2011.
• Zlatar, Zdenko, The Slavic Epic: Gundulić’s Osman, Cilt IV, Balkan Studies, New York 1995.
• Zlatar, Zdenko, “Huius... est omnis reipublicae potestas: sudjelovanje vlasteoskih rodova u vlasti (1440-1460)”, Anali Zavoda za Povijesne Znanosti HAZU, 40 (2002), s. 147-168.
• Zlatar, Zdenko, “Dubrovnik and Ottoman Balkans (1430-1808)”, (ed.) Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik ve Serkan Yazıcı, Türk Tarihinde Balkanlar, Balkans in the Turkish History, Cilt I, Sakarya 2013, s. 39-56.