Tarihi Bir Belge Işığında Türkiye-Afganistan İlişkileri: Binbaşı Hüseyin Bey’in Raporuna Göre Kâbil Elçisi Fahreddin Paşa’nın Faaliyetleri (1922-1923)

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: Dr. Mahmut Kırkpınar'a Armağan, 1688 - 1730, 29.12.2022

Ferruh Kayalan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1203975

Cited By: 1

Öz

Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele’nin en güç zamanlarında bile Afganistan’ın askeri eğitimi için buraya askeri heyetler gönderdi. Böylece iki devlet arasında sağlam ilişkiler kuruldu. Sağlanan bu iyi ilişkiler çerçevesinde karşılıklı olarak büyükelçilikler de atandı. Nitekim Türkiye 1922’de Fahreddin Paşa’yı Afganistan’a Kâbil elçisi olarak gönderdi. Kabil’de Fahreddin Paşa ile çalışacak bir heyet de teşkil edildi. Heyette bir asker olarak Binbaşı Hüseyin Bey de yer almıştır. Binbaşı Hüseyin Bey, Fahreddin Paşa’nın emrinde sekiz ay görev yaptı. Bu zaman zarfında Binbaşı Hüseyin Bey, duyduklarına, şahit olduklarına ve bu ikisi üzerinden kendisinde hasıl olan kanaatlerine dayanarak hem elçilik hakkında hem de Afganistan’ın siyasi, sosyal ve askeri yapısı hakkında bir rapor kaleme almıştır. Raporda verilen bilgiler nitel yöntemle ele alınmış ve literatürde yer alan bilgiler çerçevesinde raporda geçen konulara açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Bu makaleden amaç bahsi geçen rapor çerçevesinde Emir Amanullah Han dönemi Türkiye-Afganistan ilişkileri, Afganistan’ın siyasi, sosyal ve askeri yapısı hakkında bir değerlendirme yaparak döneme ilişkin eksik bilgileri tamamlamaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Mustafa Kemal Paşa, Amanullah, Binbaşı Hüseyin Bey, Saltanat.

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Turkey-Afghanistan Relations in the Light of a Historical Document: The Activities of the Ambassador of Kabul Fahreddin Pasha According to the Report of Major Hussein Bey (1922-1923)

Öz

Mustafa Kemal Pasha sent military delegations to Afghanistan for the military training of the country even in the most difficult times of the National Struggle. Thus, solid relations were established between the two states. Within the framework of these good relations, ambassadors were also appointed. As a matter of fact, Turkey appointed Fahreddin Pasha as its Ambassador to Kabul, Afghanistan in 1922. A delegation was also formed to work with Fahreddin Pasha in Kabul. As a soldier, Major Hüseyin Bey also took part in the delegation. Major Hüseyin Bey served under Fahreddin Pasha for eight months. During this time, Major Hüseyin Bey wrote a report about the embassy and the political, social and military structure of Afghanistan based on what he had heard, what he had witnessed and the opinions he had formed based on these two. The information given in the report was handled with a qualitative method and it was tried to clarify the issues in the document within the framework of the information in the literature. The aim of this article is to try to complete the missing information about the period by making an evaluation of Turkey-Afghanistan relations and the political, social and military structure of Afghanistan during the Amanullah period within the framework of the aforementioned report.

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, Mustafa Kemal Pasha, Major Hüseyin Bey, Reign.

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi,
• BCA, Fon: 500, 8239, 53756-11-1-18.; BCA, Fon: 500, 8281, 55342–1–8.
• BCA, FON: 500, 8281, 55342–1–9.; BCA, FON: 500, 8281, 55342–1–10.
• BCA, FON: 500, 8281, 55342–1–11.; BCA, FON: 500, 8281, 55342–1–12.
• BCA, FON: 500, 8281, 55342–1–13.; BCA, FON: 500, 8281, 55342–1–14.; BCA, FON: 30.10.0.0. 257.731.5.
• Akşin, Aptülahat Atatürk’ün Dış Politika ve Diplomasisi, Ankara 1991.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Ankara 2006.
• Atatürk'ün Milli Dış Politikası, Ankara 1981.
• Bal, Halil, Afganistan-Türkiye İlişkilerinin Başlıca Yönleri, Afganistan Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2002.
• Burget, Ahmad, Yakınçağda Afganistan ve Osmanlı Devleti İlişkileri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2017.
• Erdal, İ. “Afganistan’ın Modernleşme Süreci ve Dış Politikasında Türkiye’nin Etkisi (1920-1973)”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4, (8), 2022, 925-938.
• Fromkin, David, Barışa Son Veren Barış, İstanbul 1994.
• Gürsoy, Göker, Emanullah Han Döneminde Afganistan için Bir rol Model: Türkiye, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2011.
• Hamşioğlu, O. Afgan Modernleşmesi ve Türkiye (1880 - 1933), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2006.
• Kandemir, Feridun, Peygamberimizin Gölgesinde Son Türkler (Medine Müdafaası), İstanbul 1974.
• Komisyon, Geçmişten Günümüze Türk-Afgan İlişkileri, Ankara 2009.
• Köçer, Mehmet, Emanullah Dönemi Afganistan, Elazığ, 2009.
• Onar, Mustafa, Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları II, Ankara 1995.
• Saray, Mehmet, Afganistan ve Türkler, İstanbul 1987.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü IV, Ankara 1996.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C3, Ankara, 1986.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşımızda Türk-Afgan İlişkileri, İstanbul 2002.
• Sonyel, Salâhi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II, Ankara, 1991.
• Şimşir, B. N. "Cumhuriyetin İlk Çeyrek Yüzyılında Türk Diplomatik Temsilcilikleri ve Temsilcileri (1920-1950)", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 22 (2006 ): 15-90.
• Şimşir, Bilâl N., Atatürk ile Yazışmalar I (1920-1923), Ankara 1981.
• Şimşir, Bilal N., Atatürk ve Afganistan, Ankara 2002.
• Şimşir, Bilal N., Atatürk ve Yabancı Devlet Adamları C. 1, Ankara 1993.
• Şimşir, Bilâl N., İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938) IV, Ankara 1984.
• Şimşir, Bilâl N., Lozan Telgrafları I, Ankara, 1990.
• Yaşar, Bülent, Atatürk Dönemi Türk-Afgan İlişkileri ve Afganistan’a Yapılan Yardımlar, Basılmamış Yüksek Lisan tezi, Malatya 2016.
• Yazıcı, Orhan, “Safevî Hanedanlığının Çöküşünde Afgan Aşiretlerinin Rolü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 9, Sayı 47, Aralık 2016, s. 311-322.
• Yazıcı, Orhan, Modern Afganistan’ın Kuruluşu (1834-1922), Malatya 2011. Yılmaz, A. (2010). “Amanullah Han’ın Islahatları ve Atatürk”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi , 2010 (21) , 155-165.