Erken Modern Dönemde Kırım Hanlığı’nda Kusurlu Köleler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 137 - 164, 26.03.2023

Sema Aktaş Sarı

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1229500

Öz

Kölelik, tarih boyunca insan emeğini örgütleme yollarından biriydi. Bu sistemin ihtiyaç duyduğu iş gücünü ve enerjiyi sağlayacak köle; sağlıklı, güçlü ve istihdam edileceği işe uygun olmalıydı. İktisadi ve sosyal hayatın çarkları içinde gerekli nitelikleri taşımayan köleler, hukuka yansıdıkları biçimiyle ayıplı veya marazlı olarak tanımlanırdı. Bu çalışmada amaçlanan, 17. yüzyıl Kırım Hanlığı’nda satış iptal davalarına konu olan kusurlu köleler bağlamında sorun edilen özellikleri, etnisite, cinsiyet, sağlık ve estetik alanlarına dayalı olarak kategorize etmek ve bu kusurların yol açtığı ticari ve hukuki sorunları değerlendirmektir. Çalışmanın temel başvuru kaynakları Kırım kadı sicilleri ve Osmanlı şeyhülislamlarının verdiği fetvalardır.

Anahtar Kelimeler

Kırım, Kölelik, Kusurlu Köleler, Fetva.

An Evaluation of Disabled Slaves in Crimea in the Early Modern Period

Öz

As a method of organizing human manpower, the slaves who would provide the labor and energy to the slavery system should have been healthy, strong and qualified for the job in which they would be employed. Slaves who did not have the necessary characteristics in economic and social life were legally defined as defective or sickly. The aim of this study is to categorize the problematic qualities in the context of defective slaves subject to sales cancellations in the 17th century Crimea geography, based on ethnic, gender, health, physical and aesthetic areas. In addition, it evaluates what kind of commercial and social-social problems these flaws cause in the light of the Crimean Qadi Registers and the fatwas given by the Ottoman Sheikh al-Islams.

Anahtar Kelimeler

Crimea, Slavery, Disabled Slaves, Fatwa.

Kaynakça

• Kırım Şer’iyye Sicilleri (KŞS). (Otdel Rukopisey Rossiyskoy Natsionalnoy Bibliotek).
• 1 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 3b numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 4 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 10 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 11 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 17 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 20 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 21 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 22 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 25 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 30 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 31 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• 33 numaralı Kırım Şer’iyye Sicili.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA. MŞH.FTV, 1/107
• Ahmet Cevdet Paşa, Mecelle-i Ahkâm-i Adliye, Matbaay-ı Osmaniye, İstanbul, 1882.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, 2, İstanbul, 1990.
• Apaydın, H. Yunus, “Muhayyerlik”, DİA, C. 31, (2020), ss.25-30.
• Bardakoğlu, Ali, “Ayıp”, DİA, C.4, (1991), ss.246-247.
• Çatalcalı Ali Efendi, Açıklamalı Osmanlı Fetvâları: Fetâvâ-yı Ali Efendi (1674-1686) Cild-i Evvel, haz. H. Necâti Demirtaş, İstanbul, 2014.
• Ekin, Ümit, “17. Yüzyılın Sonlarında Rodosçuk Kazasında Kölelerin Toplumsal Statüsü”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 47 (2010), ss 23-37.
• Fisher, Alan, “Muscovy and the Black Sea Slave Trade”, Canadian–American Slavic Studies, 6/4 (1972), ss.575-594.
• Fleet, Kate, European and Islamic Trade in the Early Ottoman State, the Merchants of Genoa and Turkey, Cambridge University Press, , 1999, ss. 37-58.
• Güler, Ümit, “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrısı’nda Kölelik (17. ve 18. Yüzyıllar)”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 54 (Haziran 2018), ss. 104-135.
• Güneş-Yağcı, Zübeyde, "16. Yüzyılda Kırım'da Köle Ticareti", Karadeniz Araştırmaları Balkan Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, 8 (2006), s. 12-30.
• Güneş-Yağcı, Zübeyde, "İstanbul Gümrük Defterine Göre Karadeniz Köle Ticareti 1606-1607", History Studies, 312 (2011), s. 371-384.
• Imber, Colin, "Eleven Fetvas of the Ottoman Sheikh ul-Islam 'Abdurrahim," Islamic Legal Interpretation: Muftis and Their Fatwas, edit Muhammad Khalid Masud, Brinkley Messick, and David S. Powers, Cambridge Mass., 1996 ss. 141-149.
• İmam-ı Azam Ebu Hanife, El-İhtiyar-Metni el-Muhtar li’l-Fetva (İmam-ı Azam’ın İçtihad ve Görüşleri), çev. Celal Yeniçeri, Yelken matbaası, İstanbul, 1973.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeği”, Doğu Batı: Makaleler II, Ankara, 2009, s. 123-153.
• İnalcık, Halil, The Customs Register of Caffa, 1487-1490, Sources And Studies On The Ottoman Black Sea I, 1995.
• Ivanics, Maria, “Enslavement, slave labour and treatment of captives in the Crimean Khanate”, Ransom Slavery along the Ottoman Borders (Early Fifteenth–Early Eighteenth Centuries) Ed. Géza Dávid and Pál Fodor, Brill, Leiden 2007. ss. 193-219.
• Jennings, Ronald C., Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571- 1640, New York University Press, New York, 1993.
• Kabacık, Mehmet, “XVI. Yüzyılda Halep’te Fiyatlar ve Kıymeti”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/7 (Summer 2013), pp. 237-268.
• Kavak, Nuri, "Slavery and Slave Prices in the Crimean Khanate (According to Religious Court Records)". Journal of International Eastern European Studies, 1 / 1 (August 2019), ss. 59-72 .
• Kılınç, Şahin, "Kırım Hanlığında Köle Kaynak Noktaları, İstihdam Alanları ve Köle Azat Etme Yöntemleri", Journal of International Eastern European Studies 1 / 2 (Aralık 2019), ss.293-314 .
• Kizilov, Mikhalil, ““It Was the Poles That Gave Me Most Pain”: Polish Slaves and Captives in the Crimea, 1475–1774”, Slavery in the Black Sea Region, c.900–1900 Forms of Unfreedom at the Intersection between Christianity and Islam ed.Felicia Roșu, Brill, Leiden, 2022 ss.145-187.
• Kizilov, Mikhalil, Slaves, Money Lenders, and Prisoner Guards:The Jews and the Trade in Slaves and Captivesin the Crimean Khanate, Journal of Jewish Studies, Vol. LVIII, No.2, (Autumn 2007), ss.1-22.
• Kołodziejczyk, Dariusz, “Slave Hunting and Slave Redemption as a Business Enterprise: the Northern Black Sea Region in the Sixteenth to Seventeenth Centuries.” Oriente moderno 25 (86), no. 1 (2006), ss.149–59.
• Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Yayınları, İstanbul, 1983.
• Lewis, Bernard, Ortadoğu’da Irk ve Kölelik, çev. Enver Gürsel, İstanbul, 2006.
• Özdem Köse, Zeynep, Kırım Hanlığı’nda Kölelik (1648-1699), Basılmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş, 2017.
• Öztürk, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe (1475-1600), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2014.
• Öztürk, Yücel, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeğinin Rolü ve Hacmi”. Osmanlı Devleti’nde Kölelik, Ticaret, Esaret, Yaşam, Ed. Zübeyde Güneş Yağcı, Fırat Yaşa, Tezkire yay. İstanbul, 2017.
• Öztürk, Yücel, “Kazak Teriminin Kölelik Mefhumu ile İlişkisi Üzerine” Journal of International Eastern European Studies/Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 2/2, (Winter/Kış 2020) ss.550-573.
• Roșu, Felicia,(ed.), Slavery in the Black Sea Region, c.900–1900 Forms of Unfreedom at the Intersection between Christianity and Islam, , Brill, Leiden, Netherlands, 2022.
• Sak, İzzet, “Konya’da Köleler (16. yüzyıl sonu-17. yüzyıl)”, Osmanlı Araştırmaları IX, (1989), İstanbul, ss. 159-197 Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, Ankara, 2015.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, Haz. Şükrü Haluk Akalın, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011. Vatansever, Erim, 67 A 90 Numaralı (On dokuzuncu cilt), 1083-1087 (1672-1676) tarihli Kadıasker Defteri'ne göre Kırım'da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 2018.
• Wiesner-Hanks, Merry E, Gender in History Global Perspectives, Wiley-Blackwell Publishing, Second Edition, , Oxford, 2011.
• Yaşa, Fırat, Kırım Hanlığı’nda Köleliğin Sosyal ve Mali Boyutları”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/3 (2014), ss. 657-669.
• Yaşa, Fırat, “Desperation, Hopelessness, and Suicide: An Initial Consideration of Self-Murder by Slaves in Seventeenth-Century Crimean Society”, Turkish Historical Review, 9 (2018), ss. 198-211.
• Yenişehirli Abdullah Efendi, Behçetü’l-Fetâvâ-Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi, Haz: Süleyman Kaya, Betül Algın, Zeynep Trabzonlu, Asuman Erkan, İstanbul, 2011.
• Zilfi, Madeline C., Osmanlı İmparatorluğu’nda Kölelik ve Kadınlar (1700-1840), Çev. Ebru Kılıç, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2018.