Syphilis Epidemic in Anatolia at the Beginning of the 20th Century in the Light of Memories

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 292 - 320, 26.03.2023

Taner Bilgin , Sinem Akyol

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1239391

Öz

Epidemics, which dragged humanity into great destruction, sometimes changed its course in history. Syphilis, one of these epidemics, has emerged as an insidious disease that has shaken societies both physically and spiritually since its existence. Syphilis, which started to spread rapidly after the discovery of the Americas in 1492, first affected Europe and then the whole world. Of course, syphilis was widely seen in the Anatolia geography. Especially since the beginning of the 19th century, while hunger, nutrition problems, poverty, war and natural disasters were experienced on the one hand, the syphilis epidemic that occurred on the other hand became the worst nightmare of the Anatolian people. In this study, it will be tried to look at syphilis from the eyes of people who witnessed the period.

Anahtar Kelimeler

Syphilis, Epidemic, Infectious Diseases, Ottoman Empire, National Struggle

Hatıralar Işığında 20. Yüzyıl’ın Başında Anadolu’da Frengi Salgını

Öz

İnsanlığı büyük yıkımlara sürükleyen salgın hastalıklar, kimi zaman tarihin de seyrini değiştirmiştir. Bu salgınlardan biri olan frengi hastalığı var olduğu andan itibaren toplumları hem fiziksel hem de ruhsal olarak sarsan sinsi bir hastalık olarak karşımıza çıkmıştır. 1492 yıllında Amerika Kıtasının keşfinden sonra hızla yayılmaya başlayan frengi, önce Avrupa’yı daha sonra ise tüm dünyayı etkisi altına almıştır. Elbette ki Anadolu coğrafyasında da frengi yaygın şekilde görülen hastalıklardan birisidir. Özellikle 19. yüzyılın başlarından itibaren bir yandan açlık, beslenme sorunu, yoksulluk, savaş, doğal afetler yaşanırken öte yandan meydana gelen frengi salgını Anadolu insanının en büyük kâbuslarından biri olmuştur. Bu çalışmada frengi hastalığına, döneme şahitlik etmiş kişilerin gözünden bakılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Frengi, Salgın, Bulaşıcı Hastalıklar, Hastalık, Osmanlı Devleti, Milli Mücadele.

Kaynakça

• Arıkan, Refik, “İstiklal Savaşına Doğru Milli Bilincin Doğuşu” History Studies Dergisi, C: 2, S: 2, ss. 453-467, 2010.
• Arıkan, Refik, Osmaneli Göksu Taşköprüsü ve Ulaşım Ağındaki Yeri, (Bir İnsan-ı Selim Prof. Dr. Azmi Özcan’a Armağan), Lotus Yayınevi, İstanbul 2016.
• Arpacı, Murat, “Türkiye’de Frengi ile Mücadele (1920-1950)” Toplum ve Bilim Dergisi, S:130, ss.59-86. İstanbul, 2014.
• Arslan, Mehmet, “Anılarda Milli Mücadele Dönemin ’de Sağlık Koşulları ve Verilen Sağlık Hizmetleri” Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, C:9, S:27, ss.397-415. 2021.
• Bilgin, Taner, “Birinci Dünya Harbinde Arap Coğrafyasında Türk Askeri (1914-1918)” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, S:26, ss.102-128, Mart 2016.
• Bilgin, Taner, “Milli Mücadele Yıllarında Bilecik’te Yaşanan Firar Olayları” VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl:3 Azmi Özcan Öğrencileri Özel Sayısı, ss. 54-62, Sakarya, 2018.
• Bozkurt, Celil, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Atronos’ta Frengi ve Frengiyle Mücadele, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C:126, S:248, ss.65-76, Eylül-Ekim 2020.
• Bulut, Fatma, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’te Tehlikeli Bir Miras: “frengi”, Tarih Okulu Dergisi, S:3, ss.109-123, 2009.
• Çalık, Ramazan-Tepekaya, Muzaffer, “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S:16, ss.205-228, 2006.
• Çankaya, Özlem, Millî Mücadele Dönemi Asker Firarileri, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:15, S:29, ss.175-203, 2019.
• Çavdar, Necati – Karcı, Erol, “XIX. Yüzyıl Sonları - XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi ile Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C:11, S:2, Kış ss.157-176, 2016.
• Daşpunar, Gizem, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Salgın Hastalıklarla Mücadele: Sıtma, Trahom, Frengi ve Verem (1923-1950)”, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2020.
• Demirci, Nuray - Üstün Çağatay, “Prof. Dr. Hulusi Behçet’in (1889-1948) Frengi Hakkındaki Bir Radyo Konuşması”, Lokman Hekim Dergisi, S:1, C:3, ss.53-61. 2013.
• Demiryürek, Halim, “Ertuğrul Sancağında Bulaşıcı Hastalıklar (1894-1914)” Arşiv ve Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür, Prof. Dr. Atilla Çetin’e Armağan, Sakarya Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Sakarya 2016.
• Demiryürek, Halim, Ertuğrul Sancağı (1900-1918), Bilecik Şeyh Edebali Üni. Yay. Bilecik, 2015.
• Demiryürek, Halim, “II. Meşrutiyetten Cumhuriyet’e Bursa’nın Demografik Yapısı” Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl:1, S:1, ss.190-240, Mart 2016.
• Demiryürek, Halim, Osmanlı Hapishaneleri, Babıali Yay. İstanbul, 2019.
• Doğan, Fazıl, Milli Mücadele Hatıralarım, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2020.
• Dr. Kilisli Fırat, “İçtimai Hastalıklardan: Frengi”, Mülkiye Mecmuası, S:32, İkinci Teşrin, 1933.
• Erkin, Behiç, Hatırat (1876-1958), Hazırlayan: Ali Birinci, Ankara, 2019.
• Ersoy, Nermin - Babadağlı Belgin, “İzmit (Kocaali) Sancağı‘nda Frengi Salgınları” Uluslararası Orhan Gazi Kocaeli Tarih-Kültürü Sempozyumu V, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli, 2019.
• Fournier, Alfred, Frengi ve İzdivaç, Çev. Celaleddin Muhtar, İstanbul: Hanımlara Mahsus Gazete Matbaası, 1317/1901-1902.
• Galip, Reşit, Sıhhat Koruma Bilgisi, Devlet Matbaası, İstanbul, 1929.
• Hot, İnci, “Ülkemizde Frengi Hastalığı Ile Mücadele”, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, C: 12, S: 1, Ankara 2004.
• Hot, İnci, Sıhhiye Mecmuası’na Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1913- 1996), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2001.
• İbrahim b. Abdullah, Alâ’im-i Cerrahin (Cerrâh-nâme), Çev. Yrd. Doç. Dr. Mehmet Gürlek, İstanbul: Mega Basım Yayın San. ve Tic. A.Ş, 2016.
• Kahraman, Nurfeddin-Arıkan, Refik, Tarih Boyunca Söğüt ve Kültürü, “Osmaneli-Bilecik ve Söğüt Arasındaki Yollar” Başbakanlık Tanıtım Fonu Yay. Bilecik, 2015.
• Karcı, Erol, “Sinop Frengi Ve Gureba Hastanesi’ne Dair Bazı Tespitler” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIX/39, ss. 461-483, Güz-2019.
• Kılıç, Rüya,” Türkiye’de Frenginin Tarihi,” Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırma Dergisi, S:38. ss.291-295. 2014.
• King Charles, Pera Palasta Gece Yarısı, Modern İstanbul’un Doğuşu, Çev. Ayşen Anadol, Kitap Yay. İstanbul, 2016.
• Kocatürk, Utkan, Tıp Terimleri El Sözlüğü: Çağdaş Tıp Öğreniminde Geçen 7000 Temel Terim, Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri, 1989.
• Kolay, Arif, İstanbul’un Yaşam Pınarı Çekmeköy, Monad Yay. İstanbul, 2009.
• Kopar, Metin, Türkiye’de Sağlık Sistemi Ve Salgın Hastalıklarla Mücadele, İksad yay, Adıyaman, 2021.
• Korkmaz, Yunus, Osmanlı’da Frengi İle Mücadele (1880-1918), Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli, 2019.
• Malkoç, Emiralp, “Erken Cumhuriyet Döneminde Kucaklaşmayı unutturan Hastalık Frengiyle Mücadele”, Toplumsal Tarih Dergisi, S:296, ss.78-85, 2018.
• Mumyakmaz, Hatice Güzel, İllet-i Müthişe 20. Yüzyılın İlk Yarısında Türkiye’de Frengi İle Mücadele, Akademik Hassasiyetler Dergisi, C:7, S:13, ss.119-148, 2020.
• Mutlu, Cengiz, “Millî Mücadele’de Türkiye’de Azalan Nüfus ve İzdivaç Meselesi” ATAM Dergisi, S:85, ss.169-205, 2013.
• Nikiforuk, Andrew, Mahşerin Dördüncü Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, çev. Selahattin Erkanlı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Ocak, Başak, “Hamidiye Eftal Hastanesinin Kurucusu İbrahim Paşa’nın Frengi Hakkında Layihası”, Çağdaş Türkiye Araştırma Dergisi, c:19, S:138, ss.5-29, 2019.
• Özata, Metin, Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları, Ankara, 2009.
• Özekmekçi, M. İnanç, “Modern Devlet ve Tıp: II. Abdülhamit Döneminde Frengi ile Mücadele”, Kadın Araştırmaları Dergisi, S:10, ss. 83-101. 2012.
• Özkaya, Hilal, “Cumhuriyet Dönemi Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele”, Türk Aile Hekimleri dergisi, ss.77-84, 20/2(2016).
• Özlü, Zeynel- Çay Mustafa Murat, “19.Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklarla Mücadele ve Frengi Hastalığı” Koronavirüs Pandemisi ve Geçmişten Günümüze Salgın Hastalıklar, Editör; Mehmet Ali Yıldırım, 7 Aralık Üniversitesi Yay, ss. 168-197, Kilis, 2020.
• Sezer, Cemal, “Bolu Sancağında Frengi” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 7/12, ss. 125-129, 2021.
• Şahin, Rahman, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kapadokya’da Sağlık”, “ Muşkaradan Nevşehire” II. Uluslararası Nevşehir Ve Kültür Sempozyumu, Nevşehir Büyükşehir Belediyesi Yay, Nevşehir, (2016), s.1231-1232.
• Şenel, Şennur, “19. Yüzyılda Kastamonu Vilayetinde Frengi Hastalığıyla Mücadele”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C:13, S.1 ss. 256-274. Mart 2015.
• T. Bachour, Hanna, Eski Arap El Yazmalarında Frengi, Çev. İlcan Bihter Barlas, Tarih Okulu Dergisi, İlkbahar, S:3, ss.125-132, 2009.
• TBMM. ZC. 26.12.1336, s.35.
• TBMM. ZC. 26.12.1336, s.39.
• TBMM. ZC. 26.12.1336, s.41.
• TBMM. ZC. 26.12.1336, s.45.
• Tantay, Ayfer,” Milli Mücadele Yıllarında İzmir’de Etkili Olan Bulaşıcı Hastalıklar (Emraz-ı Sariye)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C:6, S:15, ss.39-54, 2007.
• Tekir, Süleyman, “Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’de Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1923-1930)”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, Sayı:65, 2019.
• Temel, Mehmet, “Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Yıllarında Türkiye'deki Bulaşıcı ve Zührevi Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler” İlmi Araştırmalar Dergisi, S:6, ss. 329-348, 1998.
• Temel, Mehmet, Atatürk Döneminde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele, Nehir Yayınları, İstanbul, 2008.
• Turan, Tufan, “Osmanlı-İspanyol Karadeniz Ticaret Müzakereleri ve İspanya'nın Karadeniz Ticaretine Girişi” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:7, S:32, ss.252-271, 2014.
• Vergili, Ayhan, Cumhuriyet Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele ve Nüfus Politikaları, Doğu Kitapevi yay. İstanbul, 2020.
• Yetkin, Aydın, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Toplumsal Ahlâk Bunalımı: Fuhuş Meselesi”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S:6, ss.21-54, 2011.
• Yıldırım, Nuran, “Tanzimat’tan Cumhuriyete Koruyucu Sağlık Uygulamaları” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C:V. ss.1320-1338, İstanbul, 1985.