Mondros Mütarekesi’nden Lozan Antlaşması’na Türk-Fransız İlişkileri

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 1308 - 1364, 30.09.2023

Enes Demir

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1257338

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti ve Fransa arasında esas olarak 16. yüzyılda başlayan ve dostane şekilde devam eden ikili münasebetler, Birinci Dünya Savaşı’na kadar gâh olumlu gâh olumsuz bir çerçevede seyretmiştir. Savaşa gelindiğinde ise Fransa, Osmanlı Devleti ile karşıt saflarda yer almıştır. Neticede savaşın galibi olan Fransa; İngiltere ile yaptığı gizli paylaşım mutabakatlarına göre Anadolu’nun güneyindeki birçok bölgeyi işgal etmiştir. Fransız işgaline karşı bölgede Millî Mücadele Harekâtı başlatılmış; Türk ve Fransız birlikleri arasında çok sayıda çarpışma ve muharebe yaşanmıştır. Millî Mücadele karşısında ağır kayıplar vermesi, Suriye’deki kazanımlarını kaybetme riski, bunun yanı sıra müttefiki İngiltere’yle bazı anlaşmazlıklar yaşaması Fransa’yı Ankara Hükûmetiyle uzlaşı arayışına yöneltmiştir.
İki ülke ilişkilerini bu dönemde, ayrıca Sevr, Mudanya ve Lozan Konferansı süreçlerinde yaşanan gelişmeler ile tarafların tartışmalı meselelerdeki tutum ve istekleri belirlemiştir. Neticede Lozan Antlaşmasıyla birçok problem çözüme kavuşturulmuş; Hatay meselesi gibi kritik bazı sorunlar istisna olmak üzere Türkiye-Fransa arasında kalıcı barış tesis edilmiştir.
Zikredilen malumattan hareketle makalenin konusunu, Mondros Mütarekesi’nden Lozan Antlaşması’na kadar olan dönemdeki Türk-Fransız ilişkileri oluşturmaktadır. İki ülke ilişkilerini bahsedilen süreçte etkileyen siyasi, askerî ve iktisâdi gelişmeler üzerinde durulmuş; yaşananlar iki taraf penceresinden karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Nitel araştırma ve analiz yöntemiyle hazırlanan çalışmada TBMM Tutanakları Gizli Celse Zabıtları ile mevcut telif ve tercüme eserlerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Fransa, Mondros Mütarekesi, Ankara İtilâfnâmesi, Lozan Antlaşması.

Turkish-French Relations from the Mudros Armistice to the Treaty of Lausanne

Öz

Ottoman Empire and France relations between the, which started in the 16th century on friendly terms, continued in an alternately positive and negative manner Until the First World War. When it came to the War, France was on the opposite side with the Ottoman Empire. As the victor of the war, France subsequently occupied many regions in southern Anatolia, as per the secret sharing agreements made with Britain. Against the French occupation, the National Struggle was launched and battles were fought between Turkish and French troops. Due to its heavy losses in the National Struggle, the risk of losing its gains in Syria, as well as disagreements with its ally Britain, France sought reconciliation with the Ankara Government.
Morever, Throughout this process, the relations between the two countries were defined the developments during the Sevres, Mudanya and Lausanne Conferences. Eventually, many problems were resolved with the Treaty of Lausanne. Except for critical issues such as Hatay, a lasting peace was established between Türkiye and France.
İn this article, Turkish-French relations from the Armistice of Mudros to the Treaty of Lausanne. Accordingly, the developments affecting the relations between the two countries between in the aforementioned process have been emphasized and analyzed comparatively. In the study, which has been prepared using qualitative research and analysis, the Parliamentary Minutes, Secret Session Minutes,

Anahtar Kelimeler

Türkiye, France, Mudros Armistice, Ankara Treaty, Lausanne Treaty.

Kaynakça

• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 24 Nisan 1336 (1920), C.1, 2. in’ikat, 4.celse, ss.5-6.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 12 Mayıs 1337 (1921), C.10, 32. in’ikat, 2.celse, ss.73-76.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 12 Ekim 1337 (1921), C.13, 91. in’ikat, 2.celse, ss.290-296.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 13 Ekim 1337 (1921), C.13, 92. in’ikat, 2.celse, ss.298-314.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 15 Ekim 1337 (1921), C.13, 93. in’ikat, 3.celse, ss.321-331.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 16 Ekim 1337 (1921), C.13, 94. in’ikat, 1. ve 2.celse, ss.335-358.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 18 Ekim 1337 (1921), C.13, 96. in’ikat, 3.celse, ss.366-367.
• Akandere, Osman, “Mondros Görüşmelerinde Bir Arabulucu: İngiliz Generali Townshend’in Mondros Görüşmeleri Öncesi Üstlendiği Arabuluculuk Rolü”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 20/40, (Bahar 2020), s.5-23.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükûmetleri ve Millî Mücadele IV Savaş ve Etnik Temizlik Yumuşatılmış Sevr Dönemi, İstanbul 2019.
• Akyüz, Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, Ankara 1988.
• Armaoğlu, Fahir, 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Ankara 1997.
• Atabey, Figen, “Birinci Dünya Savaşı’nda Filistin-Suriye Cephesi’ne İlişkin Belgeler Işığında Genel Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 66, (Bahar 2020), s.63-90.
• Atatürk Araştırma Merkezi, “Pierre Loti (1850- 1923)”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/pierre-loti-1850-1923/, [18.03.2023 tarihinde erişildi]
• Atatürk, Kemal, Nutuk 1920-1927, C.2, 9. bs., yay. haz., Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul 1969.
• Atatürk, Kemal, Nutuk Vesikalar, C.3, 10. bs., yay. haz., Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul 1969.
• Başkan, Ömer Fatih, “Millî Mücadele Yıllarında İngiliz ve Fransızların İşgal Ettikleri Güney Bölgesi’nde Haberleşmeye Yönelik Sansür Uygulamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 36/101, (2020), s.1-28.
• Başkaya, Muzaffer, “İngiliz Basınına Göre Bulgaristan’ın Birinci Dünya Savaşı’ndan Çekilişi ve Selanik Antlaşması”, Akademik İncelemeler Dergisi, 107/1, (2015), s.51-74.
• Baykal, Hülya, “Kurtuluş Savaşı’nda Türk - Fransız İlişkileri ve Bir Fransız Türk Dostu Albay Mougin”, Atatürk Yolu Dergisi, 2/7, 1991, s.455-511.
• Budak, Mustafa, “Ankara İtilâfnâmesi Sürecinde Suriye Sınırı Üzerindeki Tartışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 13/38, 1997, s.397-425.
• Budak, Mustafa, “Osmanlı Devleti’nin Paris Barış Konferansı’na Davet Edilmesi ve Muhtıralar Sunması ile İlgili Tartışmalar”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 71, (2020), s.445-471.
• Budak, Mustafa, 99 Soruda Lozan, İstanbul 2018.
• Budak, Mustafa, İdealden Gerçeğe Misâk-ı Millî’den Lozan’a Dış Politika, 5. bs., İstanbul 2014.
• Budak, Ömer, “Milli Mücadele Dönemi Türk-Fransız İlişkileri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 19, (Güz 2008), s.97-114.
• Bulut, Hüseyin, “Atatürk Devri Türk-Fransız İlişkileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 62, (2018), s.539-548.
• Çolakoğlu, Şinasi, Kilis Direniş-Kurtuluş ve Sonrası 1918-1921-1930, Ankara 1991.
• Demir, Enes, Harp Raporlarına Göre Osmanlı Ordusu Filistin ve Suriye’den Nasıl Geri Çekildi?, İstanbul 2018.
• Demir, Enes, Yeni Belgeler Işığında Vazgeçilmeyen Topraklar Mîsâk-ı Millî, İstanbul 2017.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri I, C.1, , Ankara 1953.
• Fromkin, David, Barışa Son Veren Barış Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922, (çev., Mehmet Harmancı), 5. bs., İstanbul 2008.
• Gauın, Maxime, “Bir Yol Ayrımının Sebepleri: Mondros Mütarekesi’nden İtibaren Lozan Antlaşması’na Kadar Fransa Cumhuriyeti İle Ermeni Komiteleri Arasındaki İlişkiler”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, 49, (2014), s.159-187.
• Gökay, Bülent, Emperyalizm ile Bolşevizm Arasında Türkiye, (çev., Sermet Yalçın), İstanbul 1997.
• Güçlü, Yücel, “Turco-French Struggle For Mastery in Cılıcıa and the Ankara Agreement of 1921”, Belleten, 65/244, (Aralık 2001), s.1079-1114.
• Hatipoğlu, Süleyman, “Çukurova’da Fransız-Ermeni İşbirliği (1918-1921)”, Belleten, 66/247, (Aralık 2002), s.943-966.
• Helmreich, Paul C., Sevr Entrikaları, Büyük Güçler, Maşalar Gizli Anlaşmalar ve Türkiyenin Taksimi, (çev. Şerif Erol), İstanbul 1996.
• Howard, Harry N., Türkiye’nin Taksimi Bir Diplomasi Tarihi (1913-1923), (çev. Salih Sabit Togay), Ankara 2018.
• İlter, Erdal, “Millî Mücadelede Doğu Lejyonu (Legıon D’Orıent)’nun Fransız İşgal Bölgesindeki Fonksiyonu”, Atatürk Yolu Dergisi, 1/3, (1989), s.419-436.
• Karakaş, Nuri, “Sina-Filistin Cephesi’nde Britanya Ordusu: Teşkilat ve Kadro”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 28/1, (2013), s.151-173.
• Kaymaz, İhsan Şerif, “Mondros: Bir Ateşkesin Tahlili”, 21. Yüzyıl Dergisi, (Ekim-Kasım Aralık 2008), s.237-268.
• Kılınçkaya, M. Derviş, Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, 3. bs., Ankara 2015.
• Köni, Hasan, “1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşması Hakkında Bir Belge”, Atatürk Yolu Dergisi, 1/2, (1998), s.223-239.
• Köse, İsmail, “Paris Barış Konferansı Tutanakları ve Başkan Woodrow Wilson’un Türk Algısı”, History Studies, 6/3, (Nisan 2014), s.217-238.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, (çev., Seha L. Meray), Takım II, C.1-2, Kitap 1-2, Ankara 2018.
• Lutskiy, Borisoviç, Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi 16. Yüzyıldan 20. Yüzyıla, (çev. Turan Keskin), Yordam Kitap, İstanbul 2011.
• Macmillian, Margaret, Paris 1919 Paris Barış Konferansı ve Dünyayı Değiştiren Altı Ayın Hikayesi, (çev. Belkıs Dişbudak), Ankara 2004.
• Mandelstam, André, “L’accord franco-turc d’Angora du 20 octobre 1921 et l’exode des Arméniens de la Cilicie”, La Société Des Nations Et Les Puissances Devant Le Problème Arménıen, Chapitre XII, Paris 1926.
• Metintaş, Mustafa Yahya, “Ankara Antlaşması’nın Türkiye Büyük Millet Meclisinde Tartışılması”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 2/5, (2019), s.1-26.
• Nur, Rıza, Millî Kıyam Millî Mücadelenin İç Yüzü, İstanbul 1992.
• Odabaşı, Hadiye Yılmaz, “Avrupa Emperyalizmi ve Suriye Direnişi (1919-1922)”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, (2018), s.173-209.
• Özalp, Kazım, Millî Mücadele 1919-1922 I-II, 5. bs., Ankara 2020.
• Özçelik, İsmail, Millî Mücadele’de Güney Cephesi Urfa (30 Ekim 1918-11 Temmuz 1920), Ankara 2003.
• Özçelik, Mücahit, “Türk Kaynaklarında İstanbul’un İtilaf Devletleri’nce Tahliyesi”, Belleten, 76/276, (Ağustos 2012), s.647-671.
• Özgiray, Ahmet, “Türk-Fransız İlişkileri (1924-1930)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 7/1, (1992), s.65-80.
• Özpekcan, Meliha, Türk - Fransız İlişkileri (1525-1921), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1993.
• Öztuna, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, C.7, İstanbul 1983.
• Sarıkoyuncu, Ali, “Zonguldak ve Havalisinden Kuvâ-yı Milliye’ye Yapılan Yardımlar ve Temin Edilen Gelirler”, Atatürk Yolu Dergisi, 3/10, (1992), s.227-242.
• Sofuoğlu, Adnan; YILDIRIM, Seyfi; “1921 Londra Konferansı’nda Türk Diplomasisi: Sadrazam A. Tevfik Paşa’nın Sözü Türkiye Büyük Millet Meclisi Temsilcilerine Bırakması Meselesi”, Belleten, 79/284, (Nisan 2016), s.351-382.
• Sonyel, Salahi R., Kaygılı Yıllar Gizli Belgelerle Kurtuluş Savaşının Perde Arkası, İstanbul 2012.
• Soysal, İsmail, “Tarihsel Açıdan Bakıldığında Türkiye ile Fransa’nın Menfaatlerinin Birbirini Tamamlayıcı Niteliği”, Belleten, 54/209, (Nisan 1990), s.463-476.
• Soysal, İsmail, “Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1919-1984)”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2, (1992), s.315-365.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), Ankara 2000.
• Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları I (1922-1923), Ankara 1990.
• Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar I-II-III-IV, Ankara 2019.
• Tengirşenk, Yusuf Kemal, Vatan Hizmetinde, Ankara 2011.
• Toprak, Zafer, Atatürk Kurucu Felsefenin Evrimi, İstanbul 2020.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 1. Kitap İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe, 5. bs., İstanbul 2017.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 2. Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne, 5. bs., İstanbul 2017.
• Tutsak Sadiye, “I. Dünya Savaşı’nın Ardından Suriye’deki Gelişmelerin Ankara Hükûmeti ve Güney Cephesi Açısından Önemi (1918-1922)”, Yeni Türkiye Dergisi, Mîsâk-ı Millî Özel Sayısı, 93, (Ocak-Şubat 2017), s.1025-1060.
• Türk İstiklal Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı I, , yay.haz., Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, 3. bs., Ankara 1999.
• Türk İstiklal Harbi, IV’üncü Cilt Güney Cephesi, yay.haz., Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Ankara 2009.
• Ulusoy, Mümtaz, İstiklâl Harbi’nde 2’nci Kolordu (1918-1921), Ankara 2006.
• Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Ankara 2004.
• Umar, Ömer Osman, Türkiye-Suriye İlişkileri (1914-1940), Elazığ 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi IV. Cilt II. Kısım, 5. bs., Ankara 2003.
• Yalçın, Durmuş vd., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, C.1, Ankara 2011.
• Yamaç, Müzehher, “Fransız Diplomatik Belgelerinde Türkiye Suriye Sınır Sorunu (1918 -1940)”, 82/295, (2018), s.1153-1174.
• Yavuz, Bige, “1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşması’nın Hazırlık Aşamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8/23, (Mart 1992), s.273-308.
• Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri (Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922), Ankara 1994.
• Yavuz, Ünsal, “İngiliz ve Fransız Resmî Belgelerinde İstanbul’un İşgalini (16 Mart 1920) Hazırlayan Gelişmeler”, Belleten, 56/217, (Aralık 1992), s.963-984.
• Zürcher, Erik Jan, “The Ottoman Empire and the Armistice of Moudros”, At the Eleventh Hour: Reflections, Hopes, and Anxieties at the Closing of the Great War 1918, London 1998.