Türkiye’de Voleybolun Doğuşu ve Gelişimi (1938 Yılına Kadar)

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 1732 - 1777, 30.09.2023

Mustafa Mutlu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1292927

Öz

Bu çalışmada Amerika’da Young Men’s Christian Association (YMCA)’da beden eğitimi öğretmeni olarak görev yapan William George Morgan tarafından icat edilen voleybolun Türkiye’de doğuşu ve Atatürk dönemindeki gelişimi ele alınmıştır. Voleybolun Türkiye’de ilk kez ne zaman ve kimler arasında oynandığı gibi sorulara cevaplar aranmıştır. Ayrıca Mütareke döneminden itibaren ülkede etkinliğini arttıran YMCA’nın bu sporu yayma sürecinde ne gibi çalışmalarda bulunduğuna değinilmiştir. Bu bağlamda voleybolun gelişimi 1919’dan yaklaşık 1930 yılına kadar farklı aralıklarla cemiyetin tertip ettiği yaz kamplarıyla sağlanırken, diğer yandan tesis ettiği lig ve okul düzeyinde başlayan ve yayılım gösteren kulüpler arası maçlar vasıtasıyla olmuştur. Başlangıçta bir okul sporu olarak gelişim gösteren voleybol, YMCA ile birlikte sonradan Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı/ Türk Spor Kurumu tarafından tertip edilen İstanbul Voleybol ligleriyle ülkede daha popüler hale gelmiştir. Çalışmada spor tarihiyle alakalı telif eserler ve dönemin basın malzemeler temel başvuru kaynakları olmuştur. Çalışma kapsam olarak geniş bir tarih aralığında olduğundan ağırlıklı olarak voleybolun İstanbul’daki gelişimine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Voleybol, İstanbul Voleybol Ligi, William George Morgan, Ahmet Robenson, YMCA

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

The Dawn and Development of Volleyball in Turkey (until 1938)

Öz

In this study, the birth of volleyball in Turkey and its development in Atatürk period, which was invented by William George Morgan, who worked as a physical education teacher at Young Men’s Christian Association (YMCA) in the USA, was discussed. Answers were sought to questions such as when, and among whom volleyball was played for the first time in Turkey. In addition, the activities of the YMCA, which increased its effectiveness in the country after the Armistice period, were mentioned in the process of spreading this sport. In this context, while the development of volleyball was provided by the summer camps organized by the association at different intervals from 1919 to about 1930, on the other hand, it was through inter-club matches that started and spread at the league and school level it established. Volleyball, which initially developed as a school sport, has become more popular in the country with the Istanbul Volleyball leagues organized by the YMCA and later by the Turkish Training Association Alliance/ Turkish Sports Association. In the study, copyrighted works related to the history of sports and press materials of the period were the main reference sources. Because the scope of the study was in a wide range of dates, the development of volleyball in Istanbul was mainly mentioned.

Anahtar Kelimeler

Volleyball, Istanbul Volleyball League, William George Morgan, Ahmet Robenson, YMCA

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• “1921- Açık Hava Müessesesi”, Spor Alemi, Sayı 9-33, Mayıs 1921, s. 6-7.
• Akın, Yiğit, “Gürbüz ve Yavuz Evlatlar” Erken Cumhuriyet Döneminde Beden Terbiyesi ve Spor, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• Altav, Nejat, Voleybol Tarihi, Türk Spor Vakfı, Ankara 1988.
• Atabeyoğlu, Cem, Türk Basketbolu, İstanbul Matbaası, İstanbul 1970.
• Atabeyoğlu, Cem, “Spor/Voleybol”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 8, İletişim Yayınları, İstanbul 1983, s. 2254-2261.
• Atabeyoğlu, Cem, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Spor”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1474-1479.
• Atabeyoğlu, Cem, “Voleybol”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1500.
• Atabeyoğlu, Cem, Türkiye Basketbol Tarihi, Türk Spor Vakfı Yayınları, Ankara 1986.
• Atabeyoğlu, Cem, 1453-1991 Türk Spor Tarihi Ansiklopedisi, Fotospor, İstanbul 1991.
• Atabeyoğlu, Cem, Sporda Devlet mi? Devlette Spor mu?. TMOK Yayınları, İstanbul 2001.
• Azizoğlu, “Anadolu Spor”, Türkiye İdman Mecmuası, Sayı 6, 13 Şubat 1923.
• Belor, İhsan, “Voleybol Ajanına Açık Mektup”, Son Posta, 7 Mayıs 1938.
• Bengü, Mehmet, Voleybol, Adam Yayıncılık, İstanbul 1983.
• "Beşiktaş Voleybol Şampiyonu", Spor Alemi, Sayı 1-190, 10 Eylül 1925, s. 15.
• Brown, Anna Welles, “Orphanages”, Constantinople To-day; or, The Pathfinder Survey of Constantinople; a Study in Oriental Social Life, Ed. Clarence Richard Johnson, The Macmillan Company, New York 1922, s. 227-258.
• Brown, Elwood Stanley, “Volley Ball with the A. E. F.”, Official Volley Ball Rules, Ed. George J. Fisher, Spalding’s Athletic Library Group XII, No: 364, American Sports Publishing Company, New York 1920, s. 27-28.
• Brown, Franklin H., “Volley Ball in the Orient”, Official Volley Ball Rules, Ed. George J. Fisher, Spalding’s Athletic Library Group XII, No: 364, American Sports Publishing Company, New York 1920, s. 33-34.
• Cameron, J. Y. “The Origin of Volley Ball”, Official Volley Ball Rules, Ed. George J. Fisher, Spalding’s Athletic Library Group XII, No: 364, American Sports Publishing Company, New York 1916, s. 7-8.
• Dağlaroğlu, Rüştü, 1907-1987 Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi, Dur Ofset Şemsettin Yücetürk, 1988.
• Darülfünunlu, “Mekteplerde Spor-Darülfünun’da Spor”, Şa Şa Şa, Sayı 3, 6 Mayıs 1926, s. 3.
• Deaver, George Gilbert, Terbiye-i Bedeniye Programları- Voleybol Nizamnamesi, Orhaniye Matbaası, İstanbul 1921.
• Deaver, George Gilbert, “Recreation”, Constantinople To-day; or, The Pathfinder Survey of Constantinople; a Study in Oriental Social Life, Ed. Clarence Richard Johnson, The Macmillan Company, New York 1922, s. 259-286.
• “Doktor Deaver’in programı ve olimpiyatlar hakkında Selim Sırrı Bey’den aldığım mektup”, Spor Alemi, Sayı 5-29, 23 Aralık 1920, s. 2.
• E. S., “Mektepler ve Spor”, Türkiye İdman Mecmuası, Sayı 1, 1 Kasım 1922.
• Feridun Dündar, “Voleybol-Mühendis Mektebi Âlisi – İstanbul Sultanisi”, Türkiye İdman Mecmuası, Sayı 2, 1 Aralık 1922.
• Fişek, Kurthan, “Türkiye’de Spor”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 8, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, s. 2176-2186.
• Fişek, Kurthan, 100 Soruda Türk Spor Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1985.
• “Galatasaray Lisesinde”, Spor Alemi, Sayı 26-163, 5 Mart 1925, s. 10.
• Galatasaray Spor Kulübü 1905-1955: 50. Yıldönümü, Haz. Fethi İsfendiyaroğlu ve diğerleri, Doğan Kardeş Basımevi, İstanbul 1955.
• Güneş, Günver, (1850-1922) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modern Sporların İzmir’e Girişi, İzmir Büyükşehir Belediyesi. İzmir 2012.
• H. Adnan, “Bir Şampiyona” Vakit, 10 Şubat 1931.
• “Herkes İçin Oyun- YMCA’nın Dünya Hakkındaki Oyun ve Spor Programı”, Spor Alemi, Sayı 2/26, 4 Kasım 1920, s. 13-15.
• Hiçyılmaz, Ergun, Türk Spor Tarihi. Demet Ofset, İstanbul 1974.
• Hiçyılmaz, Ergun, Türkiye’de Spor, Yeni Yüzyıl Kitaplığı, 1996.
• Hüseyin, “Bursa’da Kulüpler ve Mektepler”, Şa Şa Şa, Sayı 13, 22 Temmuz 1926.
• Irak, Dağhan, “Sporun Kalbinde: Robert Kolej”, Bir Geleneğin Anatomisi: Robert Kolej’in 150 Yılı (1863-2013), Ed. Cem Akaş, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2013, s. 238-275.
• “İstanbul Lisesinde Spor Müsabakaları”, Türkiye İdman Mecmuası, Sayı 14, 16 Mart 1925, s. 227-228.
• İzci Ahmed, “Galatasaray Lisesinde Amerikan Oyunları”, Şa Şa Şa, Sayı 2, 30 Nisan 1926.
• Kahraman, Atıf, Osmanlı Devleti’nde Spor, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995.
• Kılıç, Behram, İstanbul’un 100 Spor Olayı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.), İstanbul 2011.
• “Kız Muallim Mektebinde”, Şa Şa Şa, Sayı 1, 22 Nisan 1926, s. 1.
• “Kilyos Kampında”, Spor Alemi, Sayı 10-34, Temmuz 1921, s. 9.
• Kluka, Darlene A. – Hendricks, Steve, “Volleyball”, Routledge Handbook of Global Sport, Ed. John Nauright- Sarah Zipp, Routledge, 2020, s. 103-114.
• Kuran, Aram - Hiçyılmaz, Ergun, Osmanlı’dan Günümüze Ermeni-Rum-Musevi Kulüpleri ve Sporcuları, T. C. Gençlik ve Spor Bakanlığı, Ankara 2017.
• “Makriköy Numune Mektebi Terbiye-i Bedeniye Mahfeli Nizamnamesi”, İdman, Sayı 18, 11 Kanunusani 1914, s. 280.
• Mechikoff, Roberta A., A History and Philosophy of Sport and Physical Education: From Ancient Civilizations to the Modern World, McGraw Hill, New York 2019.
• Mehmet Muhiddin, “Nişantaşı Terbiye-i Bedeniye Yurdu Tarihçesi-Hatıralarım”, Türkiye İdman Mecmuası, Sayı 4, 16 Ocak 1923.
• “Mekteplerde Olimpiyat-Kabataş Erkek Lisesi”, Olimpiyat, Sayı 26, 24 Ekim 1931, s. 14.
• “Memleketimizde Yeni Sporlar”, Spor Alemi, Sayı 8-32, 4 Nisan 1921, s. 15.
• Mobley, Alex M., A Secret History of Volleyball, Basılmamış Doktora Tezi, Urbana, Illinois 2013.
• Morgan, William George, “How Volley Ball was Originated”, Official Volley Ball Rules, Ed. George J. Fisher, Spalding’s Athletic Library Group XII, No: 364, American Sports Publishing Company, New York 1916, s. 9-12.
• Mutlu, Mustafa, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Beden Terbiyesi ve Sporda Öncü Bir İsim: Selim Sırrı Tarcan, Libra Kitap, İstanbul 2020.
• Mutlu, Mustafa, “YMCA’nın (Young Men’s Christian Association) İstanbul’da Açtığı Yaz Beden Terbiyesi Talim Kampları Üzerine Bir Değerlendirme”, 7. Uluslararası Tarih ve Kültür Kongresi, 18-19 Ekim 2022, Ed. Muhittin Eliaçık, IKSAD Yayınevi, 2022, s. 134-140.
• Okan, Kenan, Türk Spor Tarihi, MÖM Yayınları, Ankara 1975.
• Orkunoğlu, Oktay, Modern Voleybol, Ankara 1986.
• Paul, Joan, “A Lost Sport: Clara Gregory Baer and Newcomb Ball”, Journal of Sport History, 23/2, (1996), s. 165- 174.
• RC-ACG Mezunlar Topluluğunda Kim Kimdir?. İstanbul Amerikan Kolejleri Mezunları Derneği, İstanbul 1985.
• R. Kemal, “Samsun’da Spor”, Olimpiyat, Sayı 41, 6 Şubat 1932.
• Reeser, Jonathan C., “Introduction: a brief history of the sport of volleyball”, Handbook of Sports Medicine and Science: Volleyball, Ed. Jonathan C. Reeser- Roald Bahr, Blackwell Science Ltd, Massachusetts 2003, s. 1-7.
• Sabahattin Atila, “Askeri Mekteplerde Voleybol”, Olimpiyat, Sayı 38, 16 Ocak 1932.
• San, Haluk, “Voleybol Tarihi”, Türkiye Spor Ansiklopedisi, Sayı 2, 28 Şubat 1943.
• Selim Sırrı, “Jandarma Mektebinde Terbiye-i Bedeniye”, Terbiye ve Oyun, 2/1, 1 Temmuz 1922.
• Somalı, Vala, 1895-1986 Türk-Dünya Voleybol Tarihi, Dur Ofset, İstanbul 1986.
• Stokes, Roberta - Haley, Mick, Volleyball Everyone, Hunter Textbooks Inc., Winston Salem 1984.
• Şahingiray, C. R., “Voleybol Dedikodusu Etrafında Düşünceler”, Son Posta, 7 Mayıs 1938.
• Talat Hamdi, “Samsun’da Voleybol”, Olimpiyat, Sayı 46, 12 Mart 1932.
• Tayga, Yunus, Türk Spor Tarihine Genel Bakış, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, Ankara 1990.
• The 1929 Record. Cilt 6, Robert College, İstanbul 1929.
• Tobin, Chester Martin, 1340-1341 Voleybol Rehberi, Çev. A. Robenson. Grup 1, Numara 12, YMCA Cemiyeti, İstanbul 1925.
• Toprak, Zafer, “Vay Em Si Ey (YMCA) Jimnastikhaneleri”, Toplumsal Tarih, 1/2, (1994), s. 8-12.
• Uçar, Ahmet, Hristiyan Gençler Cemiyeti ve Türkiye’deki Faaliyetleri (1910-1939), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013.
• Urartu, Ümit, Voleybol Teknik-Taktik-Kondisyon. İnkılap Kitapevi, Ankara.
• Vay Em Si Ey Yaz Terbiye-i Bedeniye Talim Kampı, Karabet Matbaası, 1925.
• “Vefa Lisesinde Spor”, Şa Şa Şa, Sayı 4, 13 Mayıs 1926, s. 3.
• “Voleybol”, Türkiye İdman Mecmuası, Sayı 5, 30 Kanunusani 1923, s. 144-145.
• “Voleybol Maçları”, Gol, Sayı 6, 25 Ağustos 1925, s. 7.
• “Voleybol Maçları”, Gol, Sayı 8-40, 5 Mayıs 1927, s. 2.
• “Voleybol Şampiyonluğunu Fenerbahçeliler Kazandılar”, Spor Alemi, Sayı 15, 13 Mayıs 1927, s. 5.
• “Voleybol Şampiyonluğunu Fenerbahçeliler kazandılar”, Spor Alemi, Sayı 14, 12 Nisan 1928, s. 3.
• “Voleybol Turnuvası”, Spor Alemi, Sayı 26-163, 5 Mart 1925, s. 7.
• Yıldız, Doğan, Çağlarboyu Türklerde Spor, Telebasım Yayıncılık, İstanbul 2002.
• YMCA Gençler Cemiyet-i Hıristiyaniyesi Nedir Ne Yapıyor?. Agob Matyosyan Matbaası, 1913.
• “YMCA’nın Türkiye Hakkında Terbiye-i Bedeniye Programı”, Spor Alemi, Sayı 4-28, 2 Aralık 1920, s. 6.
• Yüce, Mehmet, Esir Şehirde Spor, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., İstanbul 2020.
• Yüce, Mehmet, İstanbul Spor Kulüpleri Tarihi-İlk Dönem Kulüpleri, Birinci Kitap, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları, İstanbul 2021.
• Yüce, Mehmet, İstanbul Spor Kulüpleri Tarihi-Üç Büyükler. İkinci Kitap, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları, İstanbul 2021.
• Yüce, Mehmet, İstanbul Spor Kulüpleri Tarihi- Semt Kulüpleri, Üçüncü Kitap, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları, İstanbul 2021.
• https://www.britannica.com/sports/volleyball (Erişim Tarihi: 12 Şubat 2023).
• https://ncva.com/info/general-info/history-of-volleyball/ (Erişim Tarihi: 12 Şubat 2023).
• https://www.volleyhall.org/history-of-volleyball.html (Erişim Tarihi: 12 Şubat 2023).