Osmanlı Devleti’nde Köleliğin Askeri, İktisadi, Sosyal Ve Hukuki Çerçeveleri

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 1812 - 1860, 30.09.2023

Yücel Öztürk

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1299565

Cited By: 1

Öz

ÖZ
Kölelik, insan evriminin katmanlarını ve aşamalarını belirlemede önemli bir turnusol kâğıdıdır. İlk çağdan Modern Çağ’a kadar bütün toplumlarda sosyal, iktisadi işleve sahip olan kölelik, Osmanlı devlet ve toplum hayatının en önemli unsurlarından birisi idi. Çalışmada Kölelik olgusunun insani değer sistemlerinin dışına itilmesi ile Modern Çağ öncesinde tüm inanç ve kültürlerde tabii bir yaratılış gerçeği olarak kabul edilmesi arasındaki çelişkiye kuvvetli vurgu yapılmıştır. Bu vesileyle kültürel zaman kavramına dikkat çekilmiştir. Osmanlı’da köleliğin kültürel zeminine temas edilmiş, köleliğin askeri, iktisadi, sosyal ve hukuki çerçeveleri mikro ölçekte analiz edilmiştir.
ANAHTAR KELİMELER: Köle, Osmanlı, Pençik, Kanunname, Fetva, Esir, Kul, Devşirme, Gümrük, Fiyat.
ABSTRACT
Slavery is an important litmus paper in determining the layers and stages of human evolution. Slavery, which had a social and economic function in all societies from the First Age to the Modern Age, was one of the most important elements of Ottoman state and social life. Strong emphasis is placed on the contradiction between the concept of slavery being pushed out of human value systems and its acceptance as a natural fact of creation in all beliefs and cultures before the Modern Age. On this occasion, attention was drawn to the concept of cultural time. In the study, the cultural basis of slavery in the Ottoman Empire was touched on, and the military, economic, social and legal frameworks of slavery were analyzed on a micro scale.
KEY WORDS: Slave, Ottoman, Pençik, Kanunnama, Fatwa, Captive, Slave, Devshirme, Customs, Price.

Anahtar Kelimeler

Köle, fetva, pençik, devşirme, gümrük, fiyat, kanunname

Military, Economic, Social and Legal Frameworks of Slavery in the Ottoman Empire

Öz

Slavery is an important litmus paper in determining the layers and stages of human evolution. Slavery, which had a social and economic function in all societies from the First Age to the Modern Age, was one of the most important elements of Ottoman state and social life. Strong emphasis is placed on the contradiction between the concept of slavery being pushed out of human value systems and its acceptance as a natural fact of creation in all beliefs and cultures before the Modern Age. On this occasion, attention was drawn to the concept of cultural time. In the study, the cultural basis of slavery in the Ottoman Empire was touched on, and the military, economic, social and legal frameworks of slavery were analyzed on a micro scale.

Anahtar Kelimeler

Slave, Ottoman, Pençik, Kanunnama, Fatwa, Captive, Slave, Devshirme, Customs, Price.

Kaynakça

• BOA, Tapu Tahrir Defteri, No, 214.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 3 Numaralı Mühimme Defteri (966 – 968 / 1558 – 1560)- Özet ve Transkripsiyon, Ankara 1993.
• Acar, Serkan, "Savga: Kırım Hanlarının Yağmadan Aldığı Pay ve Tarihî Kökeni". BELLETEN 86 (2022 ), s.861-894.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, I, II, İstanbul 1990; VI, İstanbul 1993; VII / 1 - 2, İstanbul 1994.
• Akyılmaz, Gül, “Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona ermesi ile İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Farmanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9 / 1 - 2, (Haziran-Aralık 2005), s. 213 – 238.
• Ali Efendi, Şeyhülislam Fetvaları, Nşr, İbrahim Ünal, Fey Yayınları 1995.
• Ayalon, David, “The Mamlūks of the Seljuks: Islam's Military Might at the Crossroads”, Journal of the Royal Asiatic Society, Third Series, Vol. 6, No. 3 (Nov., 1996), s. 305 – 333.
• Balard, Michel, La Romanie Génoise, XIIe – Début du XVe Siécle, I, Rome 1978.
• Barkan, Ömer Lütfi, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler, I, İstanbul 1980.
• Blackburn, Robin, “The Old World Background to European Colonial Slavery”, The William and Mary Quarterly, 54 /1 ( Ocak 1997), s. 65 – 102.
• Bozkurt, Gülnihal, “Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,38 / 1, (1981), s. 65 – 103.
• Culberston, Laura, “Slaves and Housholds in the Near East”, Slaves and Hauseholds in the Near East, Yayınlayan, Laura Culbertson, Chicago-Illinois 1984, s. 1 – 21.
• Çakır, İbrahim Etem, 10 Numaralı Mühimme Defteri' nin (s.179–356)Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2006.
• Davis, David Brion, The Nathan I. Huggins Lectures: Challanging The Boundaries of Slavery, Harvard University Press 2009.
• Eliade, Mircea, Ebedi Dönüş Mitosu, Çev. Ümit Altuğ, Ankara 1994.
• Eliade, Mircea, , Kutsal ve Dindışı, Ankara 1991.
• Engin, Nihat, Osmanlı Devletinde Kölelik, Doktora Tezi, İstanbul 1992.
• Erdem, Y. Hakan, Osmanlı’da Köleliğin Sonu (1800 – 1909), Çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul 2013.
• Fisher, Alan W. “Muscovy and Black Sea Slave Trade”, A Precarious Balance: Conflict, Trade, and Diplomacy on the Russian- Ottoman Frontier, İstanbul 1999, s. 27 - 46.
• Fisher, Alan W., “The Sale of Slaves in the Ottoman Empire: Markets and State Taxes on Slave Sales, Some Preliminary Considerations”, Boğaziçi Üniversitesi Beşeri Bilimler Dergisi, C.6 (1978), s. 149 – 174.
• Gordon, Matthew S., “Preliminary Remarks on Slaves and Slave Labor in the Third / Ninth Century Abbasid Empire”, Slaves and Hauseholds in the Near East, Yayınlayan, Laura Culbertson, Chicago-Illinois, s. 71 – 84.,
• Heyd, Uriel, “Eski Osmanlı Hukukunda Kanun ve Şeriat”, I, Çev. Selahaddin Eroğlu,
• Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26 / 1 (1984), s. 633 – 652.
• Heyd, Uriel, Studies in Old Ottoman Ciriminal Law, Ed. V. L. Ménage, Oxford 1973.
• İnalcık, Halil, “Devlet Teşkilatında Kul Sistemi”, Doğu Batı Makaleleri II, Ankara 2008, s. 154 – 169.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeği”, Doğu – Batı Makaleler II, Ankara 2008, s. 123 – 153.
• İnalcık, Halil, Hasbahçe’de ‘Ayş u Tarab – Nedimler Şairler Mutribler, İstanbul 2011.
• İnalcık, Halil,“15. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları”, İktisat Fakültesi Mecmuası, 15 / 1 – 4 (1953), s. 51 – 75.
• İvanics, Mária, “Enslavement Slave Labour and The Treatment of Captives in the Crimean Khanate”, Ransom Slavery along the Ottoman Borders, (Early Fifteenth Early Eighteenth Centuries), Nşr., Gezá Dávid and Pál Fodor, Leiden-Boston 2007,s. 193 – 219.
• Kaytaz, Fatma, 88 No’lu Mühimme Defteri ( Transkripsiyon ve Özet ) Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
• Köse, Osman, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı - Rus Esir Mübadelesi”, XIII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, III / 1, Ankara 2002, s.349 – 360.
• Lewis, Bernard, Race and Slavery in the Middle East, New York 1990.
• Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Ankara 1963.
• Na‘imâ Mustafa Efendi, Na ‘imâ Tarihi, I,Nşr., Zuhuri Danışman, İstanbul 1967.
• Öztürk, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe, İstanbul 2014.
• Pálffy, Géza, “Ransom Slavery along the Ottoman - Hungarian Frontier in the Sixteenth and Seventeenth Centuries”, Ransom Slavery along the Ottoman Borders, Early Fifteenth Early Eighteenth Centuries, Nşr., Gezá Dávid and Pál Fodor, Leiden-Boston 2007, s. 35 – 83.
• Refik, Ahmet, “Obirinci Asr – ı Hicride Devşirme Usulü”, Edebiyat – ı ‘Umûmiye Mecmu’ası, Sene: 1, Numara:2 (1332 / 1916), s. 45 – 48.
• Remmal Hoca , Tarih - i Sahib Giray Han, Nşr. Özalp Gökbilgin, Ankara 1973.
• Sahillioğlu, Halil, “Onbeşinci Yüzyılın Sonu ile Onaltıncı Yüzyılın Başında Bursa’da Kölelerin Sosyal ve Ekonomik Hayattaki Yeri”, ODTÜ Gelişme Dergisi (1979 – 1980 Özel Sayısı), s. 67 – 138.
• Sak, İzzet, Şer’iye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler (17. Ve 18. Yüzyıllar), Doktora Tezi, Konya 1992.
• Toledano, Ehud R., “An Empire of Many Households: The Case of Ottoman Enslavement”, Slaves and Hauseholds in the Near East, Yayınlayan, Laura Culbertson, Chicago-Illinois, s. 85 – 97.
• Toledano, Ehud R., Suskun ve Yokmuşçasına İslam Ortadoğusu’nda Kölelik Bağları, Çev. Y. Hakan Erdem, İstanbul 2010.
• Toledano, R., Slavery and Abolition in the Ottoman Middle East, Seattle and London 1998.
• Újváry, Zsuzsanna J., “A Muslim Captive’s Vicissitudes in Ottoman Hungary (Mid – Seventeenth Century)”, Ransom Slavery along the Ottoman Borders, Early Fifteenth Early Eighteenth Centuries, Nşr., Gezá Dávid and Pál Fodor, Leiden-Boston 2007,s.141 – 167.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, Ankara 1988.
• White, Joshua Michael, Catch and Release: Pracy, Slavery, and Law in the Early Modern Ottoman Mediterranean, Doktora Tezi, Michigan Üniversitesi 2012.
• Yağcı, Zübeyde Güneş, “16. Yüzyılda Kırım’da Köle Ticareti”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı, 8 (Kış 2005), s. 12 – 30.
• Yağcı, Zübeyde Güneş, “İstanbul Gümrük Defterine Göre Karadeniz Köle Ticareti (1606 – 1607)”, History Studies, 3 / 2 (2011), s. 371 – 384.
• Yenişehirli Abdullah Efendi, Behcetü’l – Fetâva Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi, Nşr. Süleyman Kaya, Betül Algın, Zeynep Trabzonlu, Asuman Erkan, İstanbul 2011.