Türkiye’nin Deniz Ulaşım Sektöründe Öncü Bir Kuruluşu: Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığı (1952-1960)

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 2038 - 2086, 30.09.2023

Nadir Yurtoğlu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1308664

Öz

Bu çalışmada Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığının (TAO) faaliyete geçtiği 1952’den 1960’a kadar olan dönemde Türkiye’de deniz ulaşımı çalışmalarıyla bunun ekonomiye olan etkilerine odaklanılmıştır. Makale, Denizcilik Bankası TAO’nun kuruluş ve görevleri (1951-1952); Denizcilik Bankası TAO’nun mali durumu ve ulaştırma gelirleri (1952-1960) ve Denizcilik Bankası TAO’nun faaliyetleri (1952-1960) olarak üç bölümde ele alınmıştır. Bankanın icraatlarının ülke ekonomisine olan tesirleri sayısal verilerle incelenmiştir. Çalışmanın kaynak malzemesini, Cumhuriyet Arşivi belgeleri, resmi yayınlardan; TBMM kanunlar ve tutanak dergileri, Zabıt Ceridesi, Resmi Gazete, Ayın Tarihi, istatistik yıllıklarıyla gazete ve dergilerinin makaleleri teşkil etmektedir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar şunlardır: Denizcilik Bankası TAO’nun faaliyete geçmesi ardından örgütlenme çalışmalarıyla mevduat ve gelirlerini artırdığı, ulaştırma, liman ve tersane hizmetlerinde yaşanan canlılıktan anlaşılmaktadır. Bu canlanmada; gemi sayısı, dış hatlarda taşıma miktarı ve limanlarda yükleme-boşaltma ve ambarlama kapasitesinin artması etkili olmuştur. Dahası Bankanın tersanelerinde yolcu ve yük nakli amacıyla Türk mühendis ve işçilerinin çeşitli türde gemi, vapur ve deniz otobüsünü imal ederek döviz tasarrufunda bulunması ve denizlerde Türk bayrağının dalgalandırılarak konforlu seyahat etme imkânının hazırlanması ülke ekonomisine destek sağlanması sonucunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Denizcilik Bankası TAO, Ulaştırma, Liman ve Tersane, Yükleme-Boşaltma, Fabrika ve Havuzlar

A Leading Organization of Turkey in the Shipping Sector: Maritime Bank Turkish Joint Stock Company (1952-1960)

Öz

In this study, from 1952 to 1960, when Maritime Bank Turkish Incorporated Company Partnership was in operation, maritime transportation studies in Turkey and its effects on the economy were focused. In this article, establishment and duties of Maritime Bank (1951-1952); The financial situation and transportation revenues of Maritime Bank (1952-1960) and the activities of Maritime Bank (1952-1960) are discussed in three parts. The effects of the bank's actions on the country's economy were examined with numerical data. The source material of the study is the Republic Archive documents from official publications, the laws and minutes of the TBMM, Memorandum Diary of the Grand National Assembly of Turkey, the Official Newspaper, the History of the Month, statistical yearbooks and articles from newspapers and magazines. The results obtained from the research are as follows: It is understood from the vitality experienced in transportation, port and shipyard services that the Maritime Bank increased its deposits and revenues through organizational activities after it started operating. In this revival; The increase in the number of ships, the amount of transport on international lines and the loading-unloading and warehousing capacity at ports were effective. Moreover, Turkish engineers and workers save foreign currency by manufacturing various types of ships, ferries and sea buses for the purpose of transporting passengers and cargo in the shipyards of the Bank, and the possibility of comfortable travel by flying the Turkish flag on the seas has resulted in support for the country's economy.

Anahtar Kelimeler

Maritime Bank, Transportation, Port and Shipyard, Loading-Unloading, Factory and Docks.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 86-14-5, Tarih: 22.02.1935.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 75-43-6, Tarih: 21.05.1937.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 82-6-2, Tarih: 15.01.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 82-12-3, Tarih: 16.02.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 82-16-9, Tarih: 14.03.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 83-31-18, Tarih: 16.04.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 83-48-19, Tarih: 30.05.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 83-57-12, Tarih: 23.06.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 86-18-18, Tarih: 09.03.1939.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 138-985-18, Tarih: 30.06.1939.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 128-14-5, Tarih: 25.02.1952.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 131-23-15, Tarih: 26.03.1953.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 108-680-3, Tarih: 28.10.1954.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 108-681-13, Tarih: 21.09.1956.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 108-681-15, Tarih: 03.12.1956.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 108-681-16, Tarih: 08.12.1956.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 148-6-12, Tarih: 05.02.1958.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 108-684-1, Tarih: 00.00.1959.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 108-683-1, Tarih: 26.09.1959.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 154-59-19, Tarih: 27.10.1959
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 154-83-8, Tarih: 02.04.1960.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kanunlar Dergisi
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, C. 5, 26.05.1927, s. 248-265.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 4, C. 13, 02.06.1934, s. 706-722.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 16, 01.06.1936, s. 787.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 18, 27.12.1937, s. 44.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 18, 17.06.1938, s. 879-888.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C. 20, 07.06.1939, s. 538.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C. 20, 03.07.1939, s. 795-800.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C. 26, 24.01.1944, s. 45.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C. 26, 03.08.1944, s. 792.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C. 28, 30.01.1946, s. 537.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, C. 29, 11.06.1947, s. 709.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, C. 33, 23.05.1951, s. 777-778.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, C. 33, 10.08.1951, s. 972-973.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, C. 34, 11.02.1952, s. 141.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, C. 35, 26.06.1953, s. 735.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, C. 36, 27.01.1954, s. 123-124.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 10, C. 39, 24.05.1957, s. 900.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 11, C. 42, 22.01.1960, s. 135.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: Olağanüstü, C. 1, 5. Birleşim, 02.06.1950
• TBMM, Tutanak Dergisi, Denizbank Türk Anonim Ortaklığı Kanunu Tasarısı ve Ulaştırma Komisyonu İle Karma Komisyon Raporları Dönem: 9, Toplantı: 1, C. 9, 112. Birleşim, 09.08.1951, s. 1-2.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 1, C. 9, 10.08.1951, s. 843-861.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 2, C. 10, 01.11.1951, s. 10-11.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 2, C. 13, 11.02.1952, s. 190-191.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 3, C. 17, 01.11.1952, s. 16.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 3, C. 23, 26.06.1953, s. 229-230.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 4, C. 25, 01.11.1953, s. 13.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 21, 27.12.1937, s. 112-122
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 4, C. 27, 01.11.1938, s. 5.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 1, C. 2, 01.11.1954, s. 12.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, C. 5, 18.02.1955, s. 212.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 2, C. 8, 01.11.1955, s. 16.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 3, C. 14, 01.11.1956, s. 7.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 3, C. 19, 24.05.1957, s. 317.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 3, C. 10, 01.11.1959, s. 11.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 3, C. 11, 22.01.1960, s. 298.
• Resmi Gazete
• Resmi Gazete, S. 607, 14 Haziran 1927, s. 2607-2622.
• Resmi Gazete, S. 2723, 10 Haziran 1934, s. 3959-3966.
• Resmi Gazete, S. 3325, 9 Haziran 1936, s. 6597.
• Resmi Gazete, S. 3796, 30 Aralık 1937, s. 9158.
• Resmi Gazete, S. 3950, 4 Temmuz 1938, s. 10151-10154.
• Resmi Gazete, S. 4234, 16 Haziran 1939, s. 11978.
• Resmi Gazete, S. 4255, 11 Temmuz 1939, s. 12203-12205.
• Resmi Gazete, S. 5618, 1 Şubat 1944, s. 6357.
• Resmi Gazete, S. 5780, 11 Ağustos 1944, s. 7461-7468.
• Resmi Gazete, S. 6223, 4 Şubat 1946, s. 10061.
• Resmi Gazete, S. 6635, 18 Haziran 1947, s. 12508.
• Resmi Gazete, S. 7823, 1 Haziran 1951, s. 1251.
• Resmi Gazete, S. 7886, 16 Ağustos 1951, s. 1809-1813.
• Resmi Gazete, S. 8035, 15 Şubat 1952, s. 2793.
• Resmi Gazete, S. 8448, 3 Temmuz 1953, s. 6585.
• Resmi Gazete, S. 8625, 4 Şubat 1954, s. 8097-8098.
• Resmi Gazete, S. 9622, 1 Haziran 1957, s. 17206.
• Resmi Gazete, S. 10418, 29 Ocak 1960, s. 525.
• Ayın Tarihi (Başbakanlık Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü)
• Ayın Tarihi, S. 208, Mart 1951, s. 36.
• Ayın Tarihi, S. 217, Aralık 1951, s. 66.
• Ayın Tarihi, S. 220, Mart 1952, s. 63.
• Ayın Tarihi, S. 229, Aralık 1952, s. 7.
• Ayın Tarihi, S. 234, Mayıs 1953, s. 9.
• Ayın Tarihi, S. 238, Eylül 1953, s. 24-25.
• Ayın Tarihi, S. 246, Yıl: Mayıs 1954, s. 13-14.
• Ayın Tarihi, S. 252, Kasım 1954, s. 5, 32.
• Ayın Tarihi, S. 256, Mart 1955, s. 57-58.
• Ayın Tarihi, S. 258, Mayıs 1955, s. 10.
• Ayın Tarihi, S. 272, Temmuz 1956, s. 36-37.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (İGM), Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Yayınları
• İGM, 1959 İstatistik Yıllığı, Yayın No: 380, s. 520.
• DİE, İstatistik Yıllığı 1960-1962, Yayın No: 460, s. 496.
• DİE, 1963 Türkiye İstatistik Yıllığı, Yayın No: 490, s. 484.
• DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı 1964/1965, s. 596.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-1998, Yayın No: 2252, s. 364.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2002, Yayın No: 2790 s. 364.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2003, Yayın No: 0535, s. 364.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2005, Yayın No: 3047, s. 369.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2007, Yayın No: 3206, s. 398.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2008, Yayın No: 3361, s. 428.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2009, Yayın No: 3493, s. 384.
• Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi (2019)
• Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (2019)
• Belgi (2019)
• İktisadi Yürüyüş (1950-1951)
• Türk Ekonomisi (1950-1955)
• Anadolu (28 Kânunuevvel 1937)
• Cumhuriyet (31 Birinci Kânun 1937)
• Haber (28 Birincikânun 1937)
• Kurun (28 Birinci Kanun 1937)
• Son Posta (28 Birincikânun 1937)
• Son Telgraf (31 Birincikânun 1937)
• Tan (30 İlkkânun 1937)
• Tasviri Efkâr (28 Birincikânun 1940)
• Türkdili (28 Birincikânun 1937)
• Türk Sözü ( 29 Kânunuevvel 1937)
• Ulus (30 İlkkânun 1937)
• Vatan (2 Temmuz 1952)
• Yeni Asır (31 İlkkânun 1937)
• Yeni Mersin (5 Temmuz 1938)
• Yeni Sabah (2 Temmuz 1938)
• “Bankalarımızın Faaliyeti”, Türk Ekonomisi, S. 131, Yıl: 2, Mayıs 1954, s. 144-149.
• “Büyük Millet Meclisi Denizbank Kanununu Kabul Etti”, Türkdili, 28 Birincikânun 1937, s. 1.
• “Denizbank Erkânı Aleyhine Yeni Bir Dava Açıldı”, Tasviri Efkâr, 28 Birincikânun 1940, s. 2.
• “Denizbank İşe Başlıyor”, Yeni Asır, 31 İlkkânun 1937, s. 3.
• “Denizbank Kanunu Dün Mecliste Kabul Edildi”, Kurun, 28 Birinci Kanun 1937, s. 1, 4.
• “Denizbank Kanunu Kabul Edildi”, Anadolu, 28 Kânunuevvel 1937, s. 1, 3.
• “Denizbank Kanunu Kabul Edildi”, Türk Sözü, 29 Kânunuevvel 1937, s. 1.
• “Denizbank Türkçedir Mecliste Sadri Maksudi Şiddetle Tenkit Edildi”, Haber, 28 Birincikânun 1937, s. 8.
• “Denizbank Yarın Kanunen Teşekkül Ediyor”, Son Telgraf, 31 Birincikânun 1937, s. 2.
• “Denizbank’a Ait Muameleler”, Cumhuriyet, 31 Birinci Kânun 1937, s. 2.
• “Denizbank’ın Şehrimizdeki Teşkilatı”, Tan, 30 İlkkânun 1937, s. 2.
• “Denizbank’ın Tesis Hazırlıkları”, Ulus, 30 İlkkânun 1937, s. 5.
• “Denizcilik Bayramı Dün Merasimle Kutlandı”, Vatan, 2 Temmuz 1952, s. 1, 5.
• “Denizyolları Akdeniz’de”, İktisadi Yürüyüş, C. 11, S. 255-257, Yıl: 11, 3 Ağustos 1950, s. 40.
• “Maliye Vekili Hasan Polatkan’ın 1955 Yılı Bütçe Nutku”, Türk Ekonomisi, S. 141, Yıl: 13, Mart 1955, s. 75.
• “Meclis Dün Denizbank Kanununu Kabul Etti”, Son Posta, 28 Birincikânun 1937, s. 1, 10.
• “Müfit Necdet Umum Müdür Oldu”, Yeni Sabah, 2 Temmuz 1938, s. 2.
• “Rodos ve İskenderun’a Uğrayacak Gemilerimiz”, Yeni Mersin, 5 Temmuz 1938, s. 2.
• “Sergide Denizyolları”, İktisadi Yürüyüş, C. 11, S. 255-257, Yıl: 11, 3 Ağustos 1950, s. 33,36-37.
• Afetinan, Ayşe, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1972.
• Benlioğlu, Abdurrahman “Milli Denizcilik Politikamız”, Türk Ekonomisi, S. 142, Yıl: 13, Nisan 1955, s. 105-109.
• Cemal, Behçet, “Türk Denizciliğinin Kalkınma Çareleri”, Türk Ekonomisi, S. 86, Yıl: 8, Ağustos 1950, s. 180-183.
• Cillov, Haluk, Türkiye Ekonomisi Bünyesi, Özel İktisadi ve Ticari İlimler Yüksekokulu Yayınları, İstanbul, 1967.
• Cillov, Haluk, Türkiye Ekonomisi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, İstanbul, 1966,
• Durukal, Haluk, “Türkiye Denizciliğinin Dertleri”, Türk Ekonomisi, S. 139, Yıl: 13, Ocak 1955, s. 7-12.
• Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• İktisat Vekâleti, Türkiye Cumhuriyetinin İkinci Sanayi Planı 1936, TTK Yayınları, 2. Basım, Ankara, 1989.
• Karakaya, Yılmaz, Atatürk Dönemi Sonrası Türk Denizcilik Politikaları, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2021.
• Saya, Mehmet, Denizcilik Sektöründe Bir Kamu İktisadi Teşebbüsü: Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığı (1952-1983), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2021.
• Sipahioğlu, Mehmet, “Liman Rejimi Kongre İntibaları”, İktisadi Yürüyüş, C. 12, S. 271, Yıl: 12, 15 Nisan 1951, s. 4,17-18.
• Sükan, Faruk, Başbakan Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları TBMM 1950-1960, Kültür Ofset Limited Şirketi Yayınları, Ankara, 1991.
• Tataç, Ziya, “Olaylara Bakış, Mart 1952”, Türk Ekonomisi, S. 106, Yıl: 10, Nisan 1952, s. 123-126.
• Tataç, Ziya, “Olaylara Bakış, Ocak 1953”, Türk Ekonomisi, S. 116, Yıl: 11, Şubat 1953, s. 56-61.
• Yalçın, Aydın, Türkiye İktisat Tarihi, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1979.
• Yaşa, Memduh, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi 1923-1978, Akbank Kültür Yayını, İstanbul, 1980.
• Yeni İktidarın Çalışmaları, 22.05.1950-01-08.1951, Demokrat Parti Hizmetinde Bulunduğu Türk Milletine Hesap Veriyor, Güneş Matbaacılık TAO, Ankara, 1951.
• Yurtoğlu, Nadir, “Atatürk Döneminde Türkiye’de Denizyolları Politikası”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 6, S. 1, Yıl: Mart 2019, s. 91-92.
• Yurtoğlu, Nadir, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Liman ve İskele Politikaları (1923-1960)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 100, Yıl: Güz 2019, s. 505-554.
• Yurtoğlu, Nadir, “İnönü Döneminde Türkiye’de Deniz Ulaşımı (1939-1950)”, Belgi, C. 2, S. 18, Yıl: Yaz 2019, s. 1449-1474.
• Zeytinoğlu, Erol, Türkiye Ekonomisi, Met/er Matbaası, 6. Basım, İstanbul, 1978.