Osmaneli (Lefke) ve İlk Uçak Postası

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 1923 - 1943, 30.09.2023

Kadriye Topal Doğan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1316444

Öz

Osmanlı Devleti’nin kıtalararası ilk uçuşunu gerçekleştirecek iki uçak 8 Şubat 1914 tarihinde İstanbul’dan İskenderiye'ye gitmek üzere havalandı. Uçaklardan biri aynı gün Lefke’ye indi ve 9 Şubat günü beraberinde bir miktar posta ile buradan ayrıldı. Bu şekilde taşınan mektuplar, Osmanlı Devleti’nde havayolu ile taşınan ilk posta oldu. Bu "ilk uçak postası" anısına daha sonra özel "ilk gün zarfı” basıldı. Söz konusu posta zarfında kullanılan pulun üzerinde Lefke ismi yazılıdır. Peki, bu ilk uçak postası neden Lefke’den kalktı? Bu çalışmada havayolu ile posta taşımacılığının ortaya çıkışına ve Osmanlı Devleti’nin uçak sahibi olma girişimlerine dair genel bir bilgi verildikten sonra dönemin gazeteleri ve ilgili literatür kullanılarak bu soruya cevap bulunmaya çalışılmıştır. Neticede bahsi geçen iki uçağın amaçları arasında posta taşımanın olmadığı, hatta Lefke’nin uçakların güzergahında dahi yer almadığı sonucuna varılmıştır. Osmanlı Devleti’nde ilk uçak postasının Lefke’den kalkmasının sebebi uçaklardan birinin arızalanarak Lefke’ye zorunlu iniş yapmak durumunda kalması ile ilişkilidir.

Anahtar Kelimeler

Osmaneli, Lefke, Uçak Postası, Pul, Prens Celaleddin

Osmaneli (Lefke) and the First Airmail

Öz

Two airplanes took off from İstanbul to Alexandria to perform the Ottoman Empire’s first intercontinental flight on February 8, 1914. One of the planes landed in Lefke on the same day and departed from there on February 9 with a quantity of mail. The letters carried in this way became the first mail transported by air in the Ottoman Empire. In commemoration of this “first airmail”, a special “first-day cover” was later printed. The name “Lefke” is written on the stamp used on this particular mail envelope. So, why did this first airmail take off from Lefke? After providing general information about the emergence of airmail transportation and the Ottoman Empire’s attempts to own airplanes, this study aims to answer this question using newspapers from that period and relevant literature. In conclusion, it was determined that the objective of the mentioned two airplanes did not include carrying mail, and Lefke was not even on their flight route. The reason for the first airmail taking off from Lefke in the Ottoman Empire was related to one of the airplanes experiencing a malfunction and having to make a forced landing in Lefke.

Anahtar Kelimeler

Osmaneli, Lefke, Airmail, Stamp, Prens Celaleddin

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. A.DVN.MKL.d 69/30
• BOA. DH.İ.UM 16.5.1.46.11-12
• BOA. DH.İD. 19/61
• BOA. DH. KMS. 15/2-3
• BOA. DH. KMS. 15/2-4
• “Raid Constantinople-Alexandrie par des officiers aviateurs turcs”, L’Aérophile, 1 Mart 1914.
• “L’ascension du Baron de Caters”, Le Moniteur Oriental, 3 Aralık 1909.
• “La semaine aviatrice”, Le Moniteur Oriental, 9 Aralık 1909.
• “L’essai d’aviation d’hier”, Le Moniteur Oriental, 13 Aralık 1909.
• “Le Raid d’aviation Constantinople-Alexandrie”, Le Moniteur Oriental, 6 Şubat 1914.
• “Constantinople-Le Caire”, Le Moniteur Oriental, 9 Şubat 1914.
• “Les héros de l’air”, Le Moniteur Oriental, 28 Şubat 1914.
• “Les obsèques de Féthy bey et de Sadik bey”, Le Moniteur Oriental, 2 Mart 1914.
• “La poste aérienne en Turquie”, Le Rappel, 13 Mart 1914.
• “Tayyâre Uçdu”, Tanin, 3 Aralık 1909.
• “Ayastefanos-İskenderiye Müsabaka-i Havâiyyesi”, Tanin, 7 Şubat 1914.
• “Tayyârecilerimizin Hareketi”, Tanin, 9 Şubat 1914.
• “Tayyârelerimiz”, Tanin, 10 Şubat 1914.
• “Osmanlılığın İtilası İçin Vazife Uğrunda Şehid Olan İlk Kurbanlar”, Tanin, 29 Şubat 1914.
• “Kahire Seyâhat-i Havâiyyesinin Üçüncü Yolcusu”, Tanin, 4 Mart 1914.
• “Yafa’da Yeni Bir Kaza-Tayyâre Denize Düşüyor”, Tanin, 12 Mart 1914.
• “İstanbul-İskenderiye Seyâhat-i Havâiyyesi”, Tasvîr-i Efkâr, 6 Şubat 1914.
• “İstanbul-İskenderiye Seyâhat-i Havâiyyesi”, Tasvîr-i Efkâr, 7 Şubat 1914.
• “İstanbul-İskenderiye Seyâhat-i Havâiyyesi”, Tasvîr-i Efkâr, 8 Şubat 1914.
• “Osmanlı Tayyârecilerinin Dersaadet-İskenderiye Seyahati Dün Başladı”, Tasvîr-i Efkâr, 9 Şubat 1914.
• “Son Haberler, Hususi Telgraflarımız, İstanbul-İskenderiye Seyâhat-i Havâiyyesi”, Tasvîr-i Efkâr, 9 Şubat 1914.
• “Dersaadet-İskenderiye Seyâhat-i Havâiyyesi”, Tasvîr-i Efkâr, 10 Şubat 1914.
• “Nuri Bey Eskişehirde”, Tasvîr-i Efkâr, 13 Şubat 1914.
• “Prens Celaleddin Tayyâresi”, Tasvîr-i Efkâr, 15 Şubat 1914.
• “Seyâhat-i Havâiyye Şerefle, Muvaffakiyetle Devam Ediyor”, Tasvîr-i Efkâr, 16 Şubat 1914.
• Allaz, Camille, The History of Air Cargo and Airmail from the 18th Century, Londra 2004.
• Arı, Ferit, “Osmanlı Devleti’nde İlk Hava Seyahati: İstanbul-Kahire-İskenderiye”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 12 (2019), s. 146-158.
• Aydın, Atilla, “The Ottoman Air Force Flight From İstanbul to Cairo in 1914”, Oriens, 37 (2009), s. 123-154.
• Beyoğlu, Süleyman, “Osmanlı Havacılığı ve İlk Havacılık Teşkilatı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 1 (1999), s. 139-150.
• Bonnici, Alfred, “First Regular Airmail on 9th September 1911”, Journal of the Malta Philatelic Society, 43/1 (2014), s. 27-30.
• Conférence Internationale de Navigation Aérienne, Procès-Verbaux des Séances et Annexes, Paris 18 Mayıs-20 Haziran 1910, Imprimerie Nationale, Paris 1910.
• Demir, Tanju, Türkiye’de Posta Telgraf ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920), Ankara 2005.
• Haytoğlu, Ercan, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ticari Havayolu Taşımacılığında İmtiyazlı İlk Şirket: Aero Espresso Italiana (1924-1935)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14/28 (2018), s. 75-109.
• Kocatürk, Önder, Osmanlı Pilotlarının İstanbul-Kahire-İskenderiye Seyahati (Şubat-Mayıs 1914), İstanbul 2013.
• Kurt, Emin, Türk Hava Kuvvetlerinin Kuruluşunda Bağış ve Yardımlar (1911-1914), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2018.
• Leiser, Gary, “The Dawn of Aviation in the Middle East: The First Flying Machines over İstanbul”, Belleten, 69/256 (2005), s. 937-1014.
• Tatar, Cengiz, Türk Havacılık Tarihi (1909-1954) Milli Mücadele Dönemi Öncesi ve Sonrası Türk Havacılığı, Basılmamış Doktora Tezi, Afyon 2018.
• Turgut, Turhan, Osmanlı İmparatorluğu Posta Tarihi Tarifeler ve Posta Yolları, İstanbul 2018.
• Türkmen, Zekeriya, “Türkiye’de Havacılık Teşkilatının Kuruluşunda Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa ve Döneminde Gerçekleştirilen Faaliyetlere Bir Bakış”, Türk Hava Kuvvetlerinin 100’üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumu (8-10 Şubat 2011), Genel Kurmay Başkanlığı, Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Ayrıntı Basımevi, Mayıs 2013, s. 28-56.
• Wetheril, Richard B., “The First Official Air Mail”, Indiana Magazine of History, 35/4 (1939), s. 390-399.
• Yalçın, Osman, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yıllarında Bir Kararlılık Gösterisi: Kıtalararası Osmanlı Hava Seferi”, Mediterranean Journal of Humanities, 4/2 (2014), s. 327-347.
• Yalçın, Osman, “Havacılık, Hava Gücünün Doğuşu ve Birinci Dünya Savaşına Etkisi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 59 (2016), s. 181-236.
• Yalçın, Osman, “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk Askeri Havacılığı”, Bilig, 96 (2021), s. 147-176.