Harp Gemisi Seyir Jurnali Defterleri Üzerinden Sultan II. Abdülhamid Donanmasının Tahlili

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 2968 - 2994, 24.10.2023

Mehmet Korkmaz , Evren Mercan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1338685

Öz

Gemilerin seyir jurnali defterleri, nesiller boyunca aktarılan bilgi birikiminin bir göstergesi olduğu kadar donanmanın profesyonelleşmesi ve standardizasyonundaki ilerlemeleri yansıtan önemli tarihi yazılı kaynaklardır. Ancak Türkiye'de akademik alanda bu kaynakların potansiyelinden yeterince yararlanıldığını söylemek pek mümkün değildir. Oysa mevcut sınırlı sayıdaki seyir defterine rağmen, siyasi tartışmaların odağındaki II. Abdülhamid dönemi donanmasının denizaşırı bölgelerde ve önemli deniz geçiş yollarında mütevazı bir varlık oluşturmayı amaçladığı ve bu amaca ulaşmak için önemli faaliyetlerde bulunduğunu gösteren verilere rastlamak mümkündür. Bu çalışmanın temel amacı, II. Abdülhamid dönemi harp gemilerinin seyir jurnali defterleri üzerinden donanma politikasına farklı bir yorum getirmek ve böylece bu alanda yapılacak yeni çalışmalara özgün bir katkı sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Seyir Jurnali, Osmanlı Donanması, 93 Harbi, Girit Adası

Analysis of Sultan Abdulhamid II's Navy through the Warship Logbooks

Öz

Naval logbooks are one of the most important historical sources for tracing the accumulation of knowledge passed down through generations and reflect the progress made in professionalizing and standardizing the Navy. However, it is clear that the potential of these sources has not been sufficiently exploited in the academic field in Turkey. Despite the limited number of logbooks available, however, it is possible to find data indicating that the Abdulhamid period navy, which was at the center of political debates, aimed to establish a modest presence in overseas regions and important sea lanes and carried out crucial activities to achieve this goal. The main objective of this study is to provide a different interpretation of naval policy based on the navigation logbooks of warships from the Abdulhamid period, offering an original contribution for future studies in this field.

Anahtar Kelimeler

Logbooks, Abdulhamid II, Ottoman Navy, Ottoman Seafaring, Crete Island

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BEO (Bâbıâli Evrak Odası): 35/2563; 279/20920.
• DTA (Deniz Tarihi Arşivi), BH.MKT.d. (Bahriye Nezareti Mektubi Kalemi Defterleri): 66/19, 22; 145/7; 501/49; 614/60; 684/32; 710/51; 863/75; 1036/16, 44.
• DTA (Deniz Tarihi Arşivi), EHB.J.d. (Erkân-ı Harbiye-i Bahriye Jurnal Defterleri): 353, 365, 378; 380, 383, 384, 391, 393, 399, 404, 410, 420, 428, 430, 446, 447, 455, 496, 512, 513, 521, 524, 530, 568, 581, 587, 590, 595, 604, 607, 632.
• DTA (Deniz Tarihi Arşivi), ŞUB.d. (Şura-yı Bahriye Defterleri): 42/32; 123/2; 171/58.
• Y.PRK.ASK. (Yıldız Askerî): 39/92, 114/37.
• Y.MTV. (Yıldız Mütenevvia): 4/57; 83/107; 117/75.
• 4 Şubat 1219 Tarihinde Sultan Selim-i Sâlis Hazretlerinin Bahriyenin Islahına Dair Tanzim Ettirdiği Kanun-ı Cedid, s. 11. (İBB Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet El Yazmaları Kısmı, MC.YZ.B0025).
• Akarlı, Engin Deniz, Belgelerle Tanzimat, Osmanlı Sadrazamlarından Âli ve Fuad Paşaların Siyasi Vasiyetnameleri, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1978.
• Arabacı, Büşra; Sailing Through Modernity: Journey Of Mirror Of Victory To Portsmouth And Connected History Of The Ottoman Naval Modernisation, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Bahriye Kanunname-i Hümayunu (Sene Hicri 1297), Basım yeri ve yılı yok.
• Bahriye Nizamnamesi (1849), Haz.: Coşkun Güngen, Tercüme: Sabahattin Öksüz, Dz.K.K. Yayınları, Ankara 1996.
• Bal, Nurcan, Marmara’da Denizaltı Avı Sultanhisar ve Stoker’in Denizaltısı AE 2, İstanbul Deniz Müzesi K.lığı Piri Reis Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul 2006.
• Baş, Ersan -Arif Emre Kara- Ahmet Küçükoğlu, Gazi Hamidiye, İstanbul Deniz Müzesi K.lığı Piri Reis Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul 2006.
• Besbelli, Saim, “İstibdat Devrinin Osmanlı Donanması”, Deniz Kuvvetleri Dergisi, 440.VII. İstanbul: Deniz Basımevi, 1963, 22-34.
• Beydilli, Kemal, “Küçük Kaynarca’dan Yıkılışa”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, c. 1, İstanbul: IRCICA Yayınları, 1994, s. 66-135.
• Bostan, İdris, “Kalyonun Yükselişi ve Akdeniz’de Osmanlı Donanması (XVIII. Yüzyıl)”, Ed. Zeki Arıkan-Lütfü Sancar, Türk Denizcilik Tarihi, Cilt: II, İstanbul: Deniz Basım Müdürlüğü, 2009, s. 15-25.
• Bulgurcuoğlu, Hacer, Efsane Gemi Mahmudiye Kalyonu, İstanbul Deniz Müzesi K.lığı Piri Reis Araştırma Merkezi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2009.
• Catchpole, A. J. W., “Hudson’s Bay Company Ships’ Log-books as Source of Sea Ice Data, 1751-1870”, Ed. Raymond S. Bradley- Philip D. Jones, Climate Since A.D. 1500, New York: Routledge, 2004, 17-39.
• García-Herrera, R., C. Wilkinson, F.B. Koek, M.R. Prieto, N. Calvo ve E. Hernández, “Description and General Background to Ships’ Logbooks as a Source of Climatic Data”, Climatic Change 73, (1), 2005, 13-16.
• Gencer, Ali İhsan, Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789-1867), TTK Yayınları, Ankara 2001.
• Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, Çeviren: Ali Berktay, İstanbul: Homer Kitabevi, 2006.
• Hannaford, M. J., Jones, J. M., ve Bigg, G. R. “Early-Nineteenth-Century Southern African Precipitation Reconstructions From Ships’ Logbooks”. The Holocene, 25(2), 2015, 379–390.
• Karakulak, Mesut, Osmanlı Sularında Rus Vapurları Buharlı Çağında Rus Vapur ve Ticaret Kumpanyası (1856-1914), Ankara: TTK. Yayınları, 2020.
• Komatsu, Kaori, “Financial Problems of the Navy During the Region of Abdülhamid II”, Oriente Moderno, sayı XX (LXXXI), 2001, s. 209-219.
• Korkmaz, Mehmet, Basra Körfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (1847-1914), TTK Yayınları, Ankara 2021.
• Korkmaz, Mehmet, Bahriyede Bir Ömür Sultan II. Abdülhamid’in Bahriye Nâzırı Hasan Hüsnü Paşa, Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• Korkmaz, Mehmet, II. Abdülhamid Dönemi Deniz Stratejisi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2018.
• Korkmaz, Mehmet, XX. Yüzyıl Başlarında Kızıldeniz’de Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri, MSGSÜ SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2012.
• Küçükoğlu, Ahmet, Hamidiye Seyir Jurnalleri ile Akın Harekatı, [y.y., t.y.], Deniz Basımevi, İstanbul.
• Mercan, Evren, 93 Harbi’nde Deniz Harekâtı, Selenge Yayınları, İstanbul 2020.
• Özdemir, Şenay, “Osmanlı Donanmasında Bir Seyir Defteri ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Denizciliğine İlişkin Bazı Gözlemler”, Ankara Ünv. DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi, Mart 2005, Sayı 37, s. 113-163.
• Panzac, Daniel, Osmanlı Donanması, 1572-1923, Çev.: Ahmet Maden-Sertaç Canpolat, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Wheeler, Dennis, “British Naval Logbooks From The Late Seventeenth Century: New Climatic Information From Old Sources”, History of Meteorology 2, 2005, 133-146.
• Ceride-i Bahriye, (Sayılar: 6 Mart 1306, Sayı 129; 9 Temmuz 1307, Sayı 65; 28 Nisan 1308, Sayı 77; 21 Temmuz 1308, Sayı 83,)
• “Log of USS BROOKLYN: 1/20/1876-7/21/1876”, National Archives (NARA), NAID: 167158681, Logbooks of U.S. Navy Ships ca. 1801-1940. https://catalog.archives.gov/id/167158681 Erişim Tarihi: 08.05.2023.