The Economic Policies Implemented by the Seljuk Sultans of Turkey in the XIIth and XIIIth Centuries and the Effects of these Policies on the Development of Akhi-Order

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 2374 - 2410, 24.10.2023

Rıfat İlhan Çelik

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1344408

Öz

The article deals with the economic policies of the Turkish Seljuk Sultans Gıyâseddin Keyhüsrev I (1205-1211), Izzeddin Keykavus I (1211-1220) and Alâeddin Keykubad (1220-1237) periods and the effects of these policies on the development of the Akhi-order. In this context, the occupation of ports such as Antalya, Alanya and Sinop by the Turkish Seljuks and its effects on the Seljuk economy are mentioned in the context of the activities of the merchants. The Turkish Seljuk state, which has strengthened its political and military position since the end of the XIth century, also develops economically and socially. Among these institutions, Akhi Organization comes first. Those who are included or not within Akhi Organization contribute to the development of these commercial activities and production. During the period of Kılıç Arslan II, the security of trade, the increase in production, the development of industry, provided because of the development and expansion of the caravanserais, which were established to ensure the development of trade in Anatolia, provided resources for domestic and foreign trade. In addition to agriculture and animal husbandry, which are the basic production models, the establishment of markets and industrial sites, which are the center of international trade, makes Anatolia one of the few countries in the world in economic terms. The role of Ahi-order is great in the organization and development of production activities in Seljuk cities. Akhi-order, which had a hierarchical structure among themselves, were trying to produce in standard quality under the management of Ahi Babas. As well as there were merchants from all over the world in important Anatolian cities such as Konya, Aksaray, Kayseri, Sivas and Erzurum, Seljuk merchants were going to almost every part of the world for the purpose of trade.

Anahtar Kelimeler

Turkish Seljuks, Akhi, Economic Policies, Social Policies, Merchants.

XII ve XIII. Yüzyıllarda Türkiye Selçuklu Hükümdarlarının Uyguladıkları Ekonomik Politikalar ve Bunların Ahiliğin Gelişimine Etkileri

Öz

Öz
Makale Türkiye Selçuklu hükümdarlarından I. Gıyâseddîn Keyhüsrev (1205-1211) olmak üzere, I. İzzeddîn Keykâvus (1211-1220) ve Alâeddin Keykubad (1220-1237) dönemi ekonomi politikalarını ve bu politikaların Ahiliğin gelişimine olan etkileri ele alınmaktadır. Bu bağlamda Antalya, Alanya ve Sinop gibi limanların Türkiye Selçukluları tarafından ele geçirilişi ve bunun Selçuklu ekonomisine etkileri hakkında bahsedilmiştir. XI. yüzyılın sonlarından itibaren siyasi ve askerî açıdan konumunu güçlendiren Türkiye Selçuklu devleti ekonomik ve sosyal açıdan da gelişim gösterir. İskân ve şehirleşme faaliyetlerinin sonucu, ekonomik faaliyetler artar, ticaretin gelişmesine bağlı olarak ziraat ve üretim artar Bu müesseseler içerisinde Ahilik teşkilatı başta gelir. Ahilik teşkilatı içerisinde dahil olanlar ve olmayanlar bu ticari faaliyetleri ve üretimin gelişimine katkıda bulunur. II. Kılıç Arslan zamanında Anadolu’da ticaretin gelişimini sağlamak üzere tesis edilen kervansarayların geliştirilmesi ve yayılması sonucunda sağlanan ticaretin güvenliği, üretim artışı, sanayinin gelişimi, iç ve dış ticarete kaynak sağlamıştır. Selçuklu şehirlerinde üretim faaliyetlerinin düzenlenip geliştirilmesinde Ahilerin rolü büyüktür. Kendi aralarında hiyerarşik yapılanmaya sahip olan Ahiler, Ahi Şehylerinin yönetiminde standart kalitede üretim yapmaya çalışıyorlardı. Konya, Aksaray, Kayseri, Sivas, Erzurum gibi önemli Anadolu şehirlerinde dünyanın her tarafından gelen tüccarlar bulunduğu gibi Selçuklu tüccarları da dünyanın hemen hemen her tarafına ticaret amacı ile gidiyorlardı.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçukluları, Ahilik, Ekonomik Politikalar, Sosyal Politikalar, Tüccarlar.

Kaynakça

• Ahmet Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, C. I-II, Çev. Tahsin Yazıcı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1986.
• Anonim Selçuknâme, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, Çev. Feridun Nafiz Uzluk, Örnek Matbaası, Ankara 1952.
• Bakır, Abdülhalik, "Ortaçağ İslam Dünyasında Dokuma Sanayi", Belleten, 64/241, (2000), s. 749-826.
• Bal, Mehmet Suat, “Türkiye Selçuklularında Ticarî Hayat 1220-1277”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1998.
• Baykara, Tuncer, Türkiye Selçuklularının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul 2004.
• Braudel, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, C. I, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayınları, İstanbul 1989.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, Çev. Yıldız Moran, e Yayınları, İstanbul 1994.
• Chaudhuri, Kirti Narayan, “Müslüman Toplumların Ekonomisi”, Cambridge Resimli İslam Ülkeleri Tarihi, Çev. Zülal Kılıç, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
• Çelik, Rıfat İlhan, “Ahiliğin Temellerinden İki Önemli Şahsiyet: Şeyh Sühreverdi ve Alâüddin Keykubad’ın Füytüvvet Teşkilarına Girişi”, II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, (19-20Eylül 2012), s. 165-179.
• Çelik, Rıfat İlhan, “Halife Nasır Li-dinillah’ın Fütüvvet Faaliyetleri ve Sultan I. İzzeddîn Keykâvus”, Tarihçi, 2 /1, (Ocak 2022), s. 83-99.
• Çelik, Rıfat İlhan, “Türkiye Selçukluları Zamanında Anadolu’da Ahilik Müessesesi”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2014.
• Çetin, Altan, “Bir Mevlevî Eseri Menâkıbü’l-Ârifîn’de İktisat Tarihimize (Ticaret) Dair Bilgiler”, Gazi Türkiyat, 2, (2008), 89-99.
• Çetin, Altan, “Memlûk Dönemi Doğu Akdeniz Müslüman Şehirlerinin Ekonomik Yüzü: Çarşılar”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, (Temmuz 2009), s. 369-384.
• Genç, Reşat, Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası, Ankara 1997.
• Gordlevski, Vladimir, Anadolu Selçuklu Devleti, Çev. Azer Yaran, Onur Yayınları, Ankara 1988.
• Göksu, Erkan, “Türkiye Selçuklularında İktâ”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, (2004), s. 137-154.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, “Burgâzî ve Fütüvvet-nâmesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15, (Ekim 1953-Temmuz 1954), s. 76-153.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı, İstanbul 2011.
• Gürel, Rahşan, “Razavî’nin Fütüvvet-nâmesi (Fütüvvet-nâme-i Kebir veya Miftâhü’dekâyık fi beyâne’l-fütüvveti ve’l-hakâyık)”, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1992.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali, “XIII. Yüzyılda Anadolu’da Fütüvvet Teşkilatı’nın Ahi Teşkilatı Haline Dönüşmesini Sağlayan Faktörler”, III. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, XIII. Yüzyıla Kadar Türk ve İslam Dünyasında Ahiliğin Temelleri, (5-7 Ekim 2017), s. 475-493.
• Hamdullah Müstevfî Kazvinî, Nuzhetü’l-Kulub, Tashih ve tahşiye Gay Listrong İngilisî, Leyden 1915.
• Heyd, Wilhelm, Yakın Doğu Ticaret Tarihi, Çev. Enver Ziya Karal, Ankara 1975.
• Issawı, Charles, “İbn Haldun’un Ekonomik Meselelerdeki Analizleri”, Çev. Abdulkadir İlgen, Türk Dünyası Araştırmaları, 136 (2002), s. 141-156.
• İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatmâmesi, C. I, II. İncl. ve Not. A. Sait Aykut, YKY Yayınları, İstanbul 2010.
• İbn Bibi (El-Hüseyin B. Muhammed B. Ali El-Caferi Er-Rugadi), El-Evâmîrul-Alaîye Fî’l-Umuri’l-Alaiye, C. I-II, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• İbnü’l-Esîr (Muhammed b. Muhammed Abdu’l-vâhid es-Seybânî İbnü’l-Esîr), el-Kâmil fi’t- Târîh, C. XII, Terc. A. Ağırakça, A. Özaydın ve M. Tulum, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Millî Kültürü, İstanbul 1998.
• Kala, Ahmet, Debbağlıktan Dericiliğe, İstanbul Merkezli Deri Sektörünün Doğuşu ve Gelişmesi, İstanbul 2012.
• Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it Türk, C. I, II, III, Çev. Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
• Kayaoğlu, İsmet, “Anadolu Şehrinde Ticari Hayat”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26/1, (1981), s. 359-373.
• Kesik, Muharrem, At Üstünde Selçuklular (Türkiye Selçuklularında Ordu ve Savaş), İstanbul 2017.
• Kılıç, Emel, “Kırım Topraklarında Ahiliğin İzleri”, Selçuklu'dan Osmanlı'ya Bilim, Kültür ve Sanat, Prof. Dr. Mikail Bayram'a Armağan, Kömen Yayınları, Konya 2009, s. 361-377.
• Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur el-din ‘in 1272 Tarihli Arapça Moğolca Vakfiyesi, Çev. Ahmet Temir, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Kırşehir Müzesindeki Ahilik Belgeleri, Ahi Şecerenâmeleri, Beratlar, Vakfiyeler, Haz. M. Fatih Köksal, Orhan Kurtoğlu, Hasan Karaköse, Özer Şenödeyici, Kırşehir Valiliği Yayınları, Kırşehir 2008.
• Koca, Salim, “Türkiye Selçuklu Devleti’nin Temel İç ve Dış Politikaları ve Sultan I. Gıyâseddîn Keyhüsrev”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 5, (2016a), s. 25-67.
• Koca, Salim, “Türkiye Selçuklularında Ekonomik Politika”, Erdem (Türklerde Hoş Görü Sayısı-II), 8/23, (1996), s. 464-484.
• Koca, Salim, Türkiye Selçukluları (Sultan Alparslan’dan Uluğ Keykubâd’a 1071-1220), Ankara 2016b.
• Köksal, M. Fatih, Ahi Evran ve Ahilik, Kırşehir 2008.
• Köprülü, M. Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara 1959.
• Köymen, Mehmet Altay, “Selçuklu Devri Kaynakları Olarak Vakfiyeler”, Studı Preottomanı e Ottomanı, Napoli 1976, s. 153-163.
• Köymen, Mehmet Altay, “Türkiye Selçukluları Devleti’nin Ekonomik Politikası”, Belleten, 50/198, (1986), s. 613-620.
• Kuşçu, Ayşe Dudu, “XIII. Yüzyılda Fethedilen Liman Şehirleri (Antalya, Sinop Alanya)’nin Selçuklu Ekonomisine Katkıları”, Uluslararası Merve’den Söğüt’e Türk Tarihi ve Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu, (11-12 Eylül 2014), s. 93-109.
• Liv, Cemil, “Ahi Teşkilatının Standardizasyon Anlayışının İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Velî Araştırma Dergisi, 105, (2023), s. 215-231.
• Marco Polo, Marco Polo Seyahatnâmesi, C.I, Haz. Filiz Doküman, Tercüman Yayınları, İstanbul Tarihsiz.
• Merçil, Erdoğan, Türkiye Selçuklularında Meslekler, Ankara 2000.
• Metin, Tülay, Selçuklular Çağında Yaşamak, İstanbul 2021.
• Niketas Khoniates, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• Nizâmü’l-mülk, Siyâset-nâme, Haz. Mehmet Altay Köymen, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Pala, Ayhan, “Türk Kültür Tarihinin Bir Kaynağı Olarak Burgâzi Fütüvvet-nâmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Velî Araştırma Dergisi, 44, (2007), s. 183-238.
• Pirenne, Henri, Ortaçağ Avrupası’nın Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Çev. Uygur Kocabaşoğlu, İşetişim Yayınları, İstanbul 2009.
• Polat, M. Said, “Anadolu Selçuklularında Ticari Hayat”, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1992.
• Polat, M. Said, “Moğol İstilasına Kadar Türkiye Selçuklularında İçtimai ve İktisadî Hayat”, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1997.
• Rıce, Tamara Talbot, Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi (The Seljuks In Asıa Minor). Çev. Tuna Kaan Taştan, Nobel Yayınları, Ankara 2015.
• Sahip Kıvâmü’d-dîn İbn Râhat, (H.721/1321) Sahip Kıvâmü’d-dîn İbn Râhat Vakfiyesi, VGMA (Defter No: 578). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Ankara.
• Sümer, Faruk, “Beylikler Devrinde İçtimaî-İktisadî Durum, Dinî, Millî ve Kültür Faaliyetleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 78 (1992), s. 37-66.
• Sümer, Faruk, “Selçuklular Devrinde Ticaret”, Türk Dünyası Araştırmaları, 83, (1993), s. 9-14.
• Sümer, Faruk, “Selçuklular Devrinde Türkiye’de Madenler”, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, 4, (1989), s. 159-164.
• Sümer, Faruk, “Yabanlu Pazarı, Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar”, Türk Dünyası Araştırmaları, 37, (1985), s. 1-99.
• Süryani Mihail, Süryâni Patrik Mihail’in Vekâinâmesi (1042- 1195), İkinci Kısım (Neşredilmemiş Notlar), Çev. Hrant D. Andresyan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1944.
• Şihabeddin b. Fazlullah el-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım (Mesâlikü’l Ebsâr), Çev. Not. Ahsen Batur, Selenege Yayınları, İstanbul 2014.
• Torun, Ali, “Fütüvvet Teşkilatının Anadolu’daki Yapılanması”, II. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Sempozyumu, (13 Ekim 2006), s. 445-455.
• Torun, Ali, Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvet-nâmeler, Ankara 1998.
• Turan, Osman, “Iktâ”, Makaleler, Haz. Altan Çetin, Bilal Koç, Kurtuba Yayınları, Ankara 2010, s. 373-393.
• Turan, Osman, “Selçuklu Kervansarayları”, Belleten, X/39, (1946), s. 471-496.
• Turan, Osman, Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul 1997.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1993.
• Turan, Osman, Tarihi Akış İçerisinde Din ve Medeniyet, İstanbul 1980.
• Turan, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesîkalar, Metin, Tercüme Araştırmalar, Ankara 1988.
• Turan, Refik ve Kırpık, Güray, “Selçuklu Dönemi Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, Edt. Refik Turan, Grafiker Yayınları, Ankara 2012, s. 479-509.
• Uyumaz, Emine, Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220-137), Ankara 2003.
• Ülgener, Sabri, İktisadî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası, İstanbul 2006.
• Vryonis, Speros, Küçük Asya’da Ortaçağ Helenizminin Çöküşü ve 11. Yüzyıldan Başlayarak 15. Yüzyıla Kadar İslamlaşma, Çev. İdem Erman, Kalkedon Yayınları, İstanbul 2020.
• Yınanç, Refet ve Elibüyük, Mesut, Kayseri İli Tahrir Defterleri, C. I, Kayseri 2009.
• Zekeriya el-Kazvinî, Âsâru’l-bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, İnc. ve Değ. Murat Ağarı, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2019.
• Zencânî, Sultana Öğütler, Alâeddin Keykubad’a Sunulan Siyâsetnâme, Haz. Hüseyin Adalıoğlu, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.