Türkistan Coğrafyasında Göçebe Bir Halk: Massagetler

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 658 - 685, 30.03.2024

Erdal Polat

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1402440

Öz

Adını ilk defa Perslerle girmiş olduğu mücadele duyduğumuz Massagetler, günümüz coğrafi yerleştirmelerine göre; Türkmenistan, Kazakistan ve Özbekistan’ın bulunmuş olduğu coğrafyada yaşayan, Pers Kralı II. Kyros ile girmiş oldukları savaşı kazanan ve Pers kralları döneminde de hâkimiyet altına alınamamış göçebe ve güçlü bir halktır.
Kökenleri konusunda çok fazla tartışmanın olduğu bozkır coğrafyasının kadim topluluğu Massagetler günümüzde de gizemini korumaktadır. Kraliçeleri Tomris ile daha çok tanınan Massagetler, Perslerin hiçbir zaman tam olarak hâkimiyetleri altına alamadığı halk olarak bilinmektedir.
Geniş bir coğrafyaya hâkim olan Massagetler ile ilgili olan bilgilerimiz sınırlıdır. Tarihi kaynaklar, çivi yazılı metinler ve arkeolojik kazı çalışmalarından anlamaya çalıştığımız Massagetler, İskit/Saka lara bağlı güçlü ve kalabalık bir boydur. Massagetlerin yaşam tarzları, savaş taktikleri İskitlerle/Sakalarla büyük benzerlik taşımaktadır. Kökenleri konusunda Slav, İran ve Ural/Altay gibi birçok tartışma ve önerinin olduğu Massagetlerin, Ural/Altay kökenli olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Massagetlerin kraliçesi Tomris’in, diplomasi yoluyla sulhu araması sonrasında bu topluluğun özgürlüğü için verdiği askeri mücadele, dönemini aşarak binlerce yıl sonra günümüz kadınlarının toplumda almış olduğu rolün öncüsü olduğu görülmüştür.
Bu çalışmada günümüz Türkistan coğrafyasında hâkimiyet kurmuş ve Persler tarafından egemenlik altına alınamamış, Sakaların bir kolu olan ve Türk topluluklarıyla bağlantılı Massagetlerin yaşam tarzı, kültürü ve kökeni ele alınmış ve açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İskit/Saka, Türkistan, Bozkır Kavmi, Massaget, Tomris.

A Nomadic People in Turkistan Geography: Massagets

Öz

The Massagets, whose name we heard for the first time in the struggle with the Persians, are a nomadic and powerful people living in the geography where Turkmenistan, Kazakhstan and Uzbekistan are located according to today's geographical placements, who won the war with the Persian King Cyrus II and could not be dominated under the Persian kings.
The Massagets, the ancient community of the steppe geography, where there is much debate about their origins, remain a mystery today. The Massagets, who are better known with their queen Tomris, are known as the people that the Persians could never fully dominate.
Our knowledge about the Massagets, who dominated a wide geography, is limited. The Massagets, whom we try to understand from historical sources, cuneiform texts and archaeological excavations, are a strong and crowded tribe affiliated to Scythians/Saka. The lifestyles and war tactics of the Massagetes are very similar to the Scythians/Saka. It is understood that the Massagetes, whose origins are the subject of many discussions and suggestions such as Slavic, Iranian and Ural/Altaic, are of Ural/Altaic origin. In addition, the military struggle of Tomris, the queen of the Massagetes, for their freedom after seeking peace through diplomacy, was seen to be the pioneer of the role of today's women in society thousands of years later.
In this study, the lifestyle, culture and origin of the Massagetes, a branch of the Sakas, who dominated in today's Turkistan geography and could not be dominated by the Persians, and who were related to Turkish communities, are discussed.

Anahtar Kelimeler

Scythians/Saka, Turkistan, Steppe Tribe, Massaget, Tomris

Kaynakça

• Aes. Pro. Aeschylus. (1926). Prometheus Bound. (Trans. Herbert Weir Smyth), Cambridge: Harvard University Press.
• Arr. An. Arrian. (1907). Anabasis. (Trans. A. G. Ross), Bibliotheca Teubneriana: Scriptorum Graecorum et Romanurum.
• Diod. Bib. Hist. Diodorus, S. (1890). Bibliotheca Historica I-V. (Ed. Immanuel Berker, Ludwig Dindorf, Friedrich Vogel), Leipzig.
• Hdt. Herodotos. (1973). Herodot Tarihi. (Çev. M. Ökmen). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Hom. Il. Homeros. (2022). İlyada. (Çev. A. Erhat - A. Kadir), (XIX. Baskı), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ksen. Kyr. Ksenophon. (2007). Kyros’un Eğitimi (Kyrou Paideia). (Çev. Furkan Akderin) İstanbul: Alfa Yayınları.
• Str. Geo. (1924). Strabon. The Geography of Strabo. (Trans. H.C. Hamilton - W. Falconer), London: Harvard University Press.
• Thuk. (1843). Thukydides. History of the Peloponnesian War. (Trans. Thomas Hobbes). London.
• Akcan, Ayten, “Bozkırda Kadın Bir Lider: Tomris”, Sosyal Bilimlerde Akademik Çalışmalar 1. (Ed. Bahir Selçuk-Serdar Ünal-Yener Lütfü Mert), Ankara: Duvar Yayınları, 2021, s. 139-150.
• Akcan, Ayten, “İskit Halkının Cinsiyet İnşasında Kadının Rolü”, Kadın ve Yaşam. (Ed. Ayten Akcan-Burcu Bür Yiğit),Konya: Eğitim Yayınevi, 2023, s. 43-59.
• Artamonov, Mihail İllarionoviç, Kimmerler ve İskitler Başlangıcından M.Ö. IV. Yüzyıla Kadar. (Çev. Muhammet Şen), İstanbul 2020, s. 31-44.
• Ayda, Adile, “Etrüksler ile İskitler Arasında Benzerlikler”, VIII. Türk Tarih Kongresi. I. Cilt, (11-15 Ekim 1976- Ankara), s. 287-292.
• Aydın, Erhan, Eski Türklerde Gündelik Hayat. İstanbul 2022.
• Briant, Pierre, From Cyrus to Alexander A History of Persian Empire. (Trans. Peter T. Daniels), Eissanbraus 2002.
• Brosius, Maria, Peoples of the Ancient World The Persians. London 2006.
• Casabonne, Olivier, “Akamenid İmparatorluğu Büyük Kral ve Persler”, Arkeoatlas Dergisi. Sayı 6 (2007), s. 20-35.
• Çay, Abdulhaluk. M. ve Durmuş, İlhami, “İskitler”, Türkler. Cilt I (İlkçağ), (Ed. Hasan Celal Güzel- Kemal Çiçek-Salim Koca), Ankara 2002, s. 576-593.
• Çeşmeli, İbrahim, “Tarihi Kaynaklara Göre Türk Göçebelerinde Dinler, Kültler, Ritüeller İle İkonografi (M.S. 8. Yüzyıla Kadar)”, Art-Sanat Dergisi. Sayı 3 (2015), s. 45-96.
• Çoraklı, Eyüp, Antik Çağda Araştırma Fikrinin Doğuşu Historia, İstanbul 2017.
• Duran, Muzaffer, “Pers (Akhaimenid Bağlamında Sakalar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 21, Sayı 3 (2019), s. 731-761.
• Durmuş, İlhami, “Yazılı Kaynaklar Işığında İskitlerin Kökeni Üzerine Görüşler”, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi. Sayı 122 (2021), s. 139-155.
• Durmuş, İlhami, “Kazakistan’da Sakalar”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 3, Sayı 2 (2019), s. 185-196.
• Durmuş, İlhami, İskitler (Sakalar). Ankara 2008.
• Durmuş, İlhami, “İskitlerin Kimliği”, Türkler. Cilt I (İlkçağ), (Ed. Hasan Celal Güzel- Kemal Çiçek-Salim Koca), Ankara 2002, s. 619-626.
• Durmuş, İlhami, “Saka-Pers Mücadelesi”, Bilig 4. (Kış-1997) s. 49-52.
• Durmuş, İlhami, “Massagetler”, Bilig 3. (Güz-1996) s. 86-91.
• Durmuş, İlhami, “Saka” Adı Üzerine”, Milli Folklor, Sayı 19 (1993), s. 33-34.
• Ebu’r Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Biruni. Kıymetli Taşlar ve Metaller Kitabı (el-Cemâhir fî Ma‘rifeti’l-Cevâhir). (Ter. Emine Sonnur Özcan), Ankara 2017.
• Erten, Emre, “Antik Yazarlarda Bir İskit Kraliçesi: Tomyris”, Mediterranean Journal of Humanities VI/2 (2016), s. 237-263.
• Günaltay, Şemsettin, “Türk Tarih Tezi Hakkındaki İntikatların Mahiyeti ve Tezin Kat’i Zaferi”, Belleten, Cilt II, Sayı 7-8 (1938), s. 337-365.
• Günaltay, Şemsettin, İran Tarihi Eski Çağlardan İskender’in Asya Seferine Kadar. 1. Cilt, Ankara 1987.
• Head, Duncan, The Achaemenid Persian Army. Stockport 1992.
• Herrmann, Albert. “Die Saken und der Skythenzug des Dareios”, Beihefts zur Archiv für Orientforschung I. (1933), s. 157-170.
• Huntingford, George Wynn B, “Who Were the Scythians?”, Anthropos XXX. (December-1935), s. 785-795.
• Kapar, Mehmet Ali, “Sovyetler Birliği Döneminde Ders Kitaplarında Eskiçağ Tarihi ve Eski Türk Tarihi’nin Öğretimi”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi. Sayı 5 (Güz-2016), s. 239-252.
• Karakoç, Eren, “Yenilmez Persleri Bozguna Uğratan Kadın Hükümdar Tomris ve Mensubu Olduğu İskitlerin Türklüğü Meselesi”, https://www.academia.edu/43896910-2020
• Kent, Roland, Old Persian Grammer Texts Lexion. (Ed. J. Pritchard), New Haven 1953.
• Klyashtorny, S. G. (2020). “Sakalar”, İskitler. (Çev. D. Ahsen Batur), (4. Baskı), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kuhrt, Amelia, The Persian Empire A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. New York 2007.
• Kuhrt, Amelia, Eski Çağ’da Yakındoğu (M.Ö. 3000-330). (Çev. Dilek Şendil), İstanbul 2009.
• Kuun, Geza, Codex Cumanicus. (Ed. E. Apor), Budapest Oriental Reprist 1981.
• Ögel, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I. Ankara 1981
• Parzinger, Hermann, İskitler Kökenleri, Kültürleri ve Mirasları. (1. Baskı), (Çev. Ergin Ayan), İstanbul 2023.
• Polat, Erdal, “Arkeolojik Veriler, Çivi Yazılı Metinler ve Antik Kaynaklar Işığında I. Darius”, Arteoloji Dergisi, Cilt 2, Sayı 2 (2023), s. 1-21.
• Schmidt, Erich F, Persepolis I Structures Reliefs Inscriptions. Chicago 1953.
• Taşağıl, Ahmet, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, (2. Baskı), Ankara 2013.
• Togan, Zeki Velidi, “Sakalar VI”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 23 (Ocak-1987a), s. 30-34.
• Togan, Zeki Velidi, “Sakalar VII”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 23 (Şubat-1987b), s. 27-31.
• Togan, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. Cild I, (3. Baskı), İstanbul, 1981.
• Vipper, R. Yu. (1925). Uçebnik İstorii Drevnosti, I-II, İzdani Valter i Rapa, Riga.