Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun 14 Aralık 1954 Tarihli 750’nci Oturumu Işığında Türkiye’nin Kıbrıs Politikasının Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 984 - 1027, 30.09.2024

Emrah Balıkçıoğlu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1454518

Öz

Kıbrıs’ın 1878 yılında İngiliz idaresine geçmesinden sonra adadaki Rum toplumu, İngiltere’den enosis (Yunanistan’la birleşme) talebinde bulunmaya başladı. Doğu Akdeniz ve Ortadoğu’daki varlık ve çıkarlarını koruma stratejisinde Kıbrıs’a önemli bir yer veren İngiltere ise bu talebe sürekli ret cevabı verdi. II. Dünya Savaşı’ndan (1939-1945) sonra Kıbrıslı Rumlar, enosis hedeflerine savaşın sonunda kurulan Birleşmiş Milletler’in (BM) Sözleşmesi’nde yer alan self-determinasyon (kendi kaderini tayin hakkı) ilkesi yoluyla ulaşabileceklerini düşündüler. Bu sebeple İngiltere’den ada halkına siyasî geleceğine karar verebilmesi için self-determinasyon hakkının tanınmasını istediler. Kıbrıslı Rumlar, İngiltere’ye bu yönde baskı yapmak için de BM’ye üye devletlerden biri olan Yunanistan’dan Kıbrıs meselesini söz konusu uluslararası örgütün gündemine taşımasını talep ettiler. İngiliz idaresinin ilk yıllarından beri adayı ilhak etmeyi arzulayan ve bu arzusunu gerçekleştirebilmek amacıyla birtakım faaliyetler yürütmekte olan Yunanistan, Kıbrıslı Rumların bu çabalarının da etkisiyle ada halkına kendi kaderini tayin hakkı tanınması talebiyle 1954 yılında BM’ye başvuruda bulundu. Anadolu’ya coğrafî yakınlığı, üç asır boyunca Osmanlı egemenliğinde kalmış olması ve bir Türk nüfusu barındırmasından dolayı Kıbrıs, Türkiye’nin de cumhuriyet rejiminin ilk yıllarından beri yakından ilgi duyduğu bir ada konumundaydı. Bu sebeple BM’deki Türk Daimî Temsilcisi Selim Sarper, BM Genel Kurulu’nun 14 Aralık 1954 tarihli 750’nci oturumunda bir konuşma yaparak Türkiye’nin Kıbrıs konusu hakkındaki resmî görüşünü açıkladı.

Anahtar Kelimeler

Enosis, self-determinasyon, Birleşmiş Milletler (BM), Türkiye, Selim Sarper.

Evaluation of Turkey's Cyprus Policy in the Light of the 750th Session of the United Nations (UN) General Assembly on December 14, 1954

Öz

After Cyprus came under British rule in 1878, the Greek Cypriot community on the island began to demand enosis (union with Greece) from Britain. Britain, which gave Cyprus an important place in its strategy of protecting its presence and interests in the Eastern Mediterranean and the Middle East, constantly rejected this demand. After World War II (1939-1945), Greek Cypriots thought that they could achieve their enosis goal through the principle of self-determination enshrined in the United Nations (UN) Charter established at the end of the war. For this reason, they asked Britain to grant the islanders the right to self-determination to decide their political future. In order to put pressure on Britain in this direction, Greek Cypriots requested Greece, one of the member states of the UN, to bring the Cyprus issue to the agenda of this international organization. Greece, which had desired to annex the island since the early years of the British administration and had been carrying out a number of activities in order to realize this desire, applied to the UN in 1954 with the demand that the island people be granted the right to self-determination under the influence of these efforts of Greek Cypriots. Due to its geographical proximity to Anatolia, having been under Ottoman rule for three centuries and harboring a Turkish population, Cyprus was an island that Turkey had been closely interested in since the early years of the republican regime. For this reason, Selim Sarper, the Turkish Permanent Representative to the UN, made a speech at the 750th session of the UN General Assembly on December 14, 1954 and announced Turkey's official position on the Cyprus issue.

Anahtar Kelimeler

Enosis, self-determination, United Nations (UN), Turkey, Selim Sarper

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları A/2703, A/2881, A/C.1/SR.749, A/C.1/SR.750, A/PV.477, A/RES/814(IX), HC Deb, 14 February 1951 vol 484 c380, HC Deb, 23 July 1954, vol 530, cc1841-52, ST/LIB/SER.B/A.5, T.B.M.M Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt: 23, Toplantı: 4, Otuz üçüncü Birleşim, 23. I. 1950 Pazartesi, s. 272-306.
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 5, Toplantı: 1, Ellinci Birleşim, 24.II.1951 Cumartesi, s. 658-750.
• “İmparatorluktan dökülüp kalan Türkler”, Cumhuriyet, 7 Haziran 1938, s. 1 ve 7.
• The Cyprus Gazette, [No. 1136] Thursday, 5th November, 1914, (No. 12620).
• The Cyprus Gazette, [No. 1691] Friday, 1st May, 1925, (No. 252).
• Acar, Hasan, “Lozan Barışı’nın Modern Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşundaki Önemi”, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 9(2)(2021), s. 331-353.
• Adams, T.W., AKEL: The Communist Party of Cyprus, California 1971.
• Armaoğlu, Fahir H., Kıbrıs Meselesi, 1954-1959, Türk Hükümeti ve Kamu Oyunun Davranışları (Karşılaştırmalı İnceleme), Ankara 1963.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), İstanbul 2007.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, 1914-1995, İstanbul 2010.
• Aybak, Sebile Yıldız, 1950-1983 Yılları Arasında Kıbrıs Sorunu ve TBMM'deki Yankıları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2017.
• Bağcı, Hüseyin, Demokrat Parti Dönemi Dış Politikası, Ankara 1990.
• Batur, Bülent, “Türk Konsolosluğu Gözünden İki Dünya Savaşı Arası Dönemde İngiliz Müstemleke İdaresi Altında Kıbrıs Türkleri”, Cag University Journal of Social Sciences, 10(1) (June 2013), s. 57-70.
• Crawshaw, Nancy, The Cyprus Revolt, An account of the struggle for union with Greece, London 1978.
• Çakırbaş, Ali, Kıbrıs Sorunu (1950-1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2004.
• Çapa, Mesut, “Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş Yıllarında Kıbrıs’ta Eğitim Teşkilatı: Kıbrıs Şehbenderi Asaf Bey’in Raporu”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/1 (2016), s. 99-114.
• Düstur, Üçüncü Tertip, Cilt 5, 11 ağustos 1339 – 19 teşrinievvel 1940, İstanbul 1931.
• Evre, Bülent, Kıbrıs Türk Milliyetçiliği: Oluşumu ve Gelişimi, Lefkoşa 2004.
• Gazioğlu, Ahmet C., İngiliz Yönetiminde Kıbrıs II (1878-1952), Enosis Çemberinde Türkler, Bugünlere Gelmek Kolay Olmadı (1), Lefkoşa 2000.
• Gazioğlu, Ahmet C., İngiliz Yönetiminde Kıbrıs III (1951-1959), Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik, Bugünlere Gelmek Kolay Olmadı (2), Lefkoşa 1998.
• Gazioğlu, Ahmet C., Kıbrıs’ta Türkler (1570-1878), 308 Yıllık Türk Dönemine Yeni Bir Bakış, Lefkoşa 2000.
• Göbel, Arda, Mehmet Saffet (Arın) Engin’in Modern Türk Siyasal Düşüncesine Katkıları Üzerine Bir İnceleme, Basılmamış Doktora Tezi, Afyonkarahisar 2022.
• Görgüç, Barış, The Emergence of Cyprus Problem Between 1945-1954, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
• Gürel, Şükrü S., Kıbrıs Tarihi (1878-1960), Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika, 1, İstanbul 1984.
• Gürel, Şükrü S., Kıbrıs Tarihi (1878-1960), Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika, 2, İstanbul 1985.
• Gürel, Şükrü S., Tarihsel Boyutları İçinde Türk-Yunan İlişkileri (1821-1993), Ankara 1993.
• Hill, George, A History of Cyprus, Volume 2: The Frankish Period, 1192-1432, Cambridge 2010.
• Hill, George, A History of Cyprus, Volume 3: The Frankish Period, 1432-1571, Cambridge 2010.
• Hill, George, A History of Cyprus, Volume 4: The Ottoman Province. The British Colony, 1571-1948, Cambridge 2010.
• İsmail, Sabahattin ve Ergin Birinci, Atatürk Döneminde Türkiye-Kıbrıs İlişkileri, Lefkoşa 2000.
• İsmail, Sabahattin, İngiliz Yönetiminde Türk-Rum İlişkileri ve İlk Türk-Rum İlk Türk-Rum Kavgaları (Kıbrıs Sorununun ve Türk-Rum kavgasının tarihsel kökeni), Lefkoşa 2000.
• İsmail, Sabahattin, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, Lefkoşa 2000.
• Karaköse, Selda, Celal Bayar Dönemi Türk Hükümetlerinin Kıbrıs Politikaları (1950- 1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2004.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri, 1876-1907, Ankara 1988.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), Ankara 2011.
• Kaşker, Seher, Mehmet Saffet Engin Arın, Yaşamı, Eserleri, Düşünceleri ve Türk Sosyolojisine Katkıları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2002.
• Kaymak, Faiz, Kıbrıs Türkleri Bu Duruma Nasıl Düştü?, İstanbul 1968.
• Keser, Ulvi “Genç Türkiye Devleti’nin Cumhuriyet Kazanımları ve Bunların Kıbrıs Türk Toplumuna Yansımaları”, ÇTTAD, VI/ 14 (2007/Bahar), s. 41-83.
• Keser, Ulvi, Kıbrısta Türk-Yunan Fırtınası (1940-1950-1960-1970), İstanbul 2006.
• Kızılyürek, Niyazi, Millyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İstanbul 2002.
• Kiel, Machiel, “Rodos”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 35. Cilt, İstanbul 2008, s. 155-158.
• Kürşad, Fikret, Mustafa Haşim Altan ve Sabahattin Egeli, Belgelerle Kıbrıs’ta Yunan Emperyalizmi [Megali Idea-Filiki Eteria-Kilise], İstanbul 1978.
• Manizade, Derviş, Kıbrıs, Dün, Bugün, Yarın, İstanbul 1975.
• McNeill, William H., Dünya Tarihi, Alâeddin Şenel (çev.), Ankara 2007.
• Oberling, Pierre, The Road to Bellapais, The Turkish Cypriot Exodus to Northern Cyprus, New York 1982.
• Oran, Baskın (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I (1919-1980), İstanbul 2009.
• Özdemir, Törehan, Demokrat Parti Dönemi Kıbrıs Politikası (1954-1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük 2014.
• Özkan, Ali, The United States, Turkey and The Cyprus Issue From 1949 To 1964 Johnson Letter, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2019.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih, 1918-1994, Ankara 2008.
• Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), Ankara 1989.
• Şar, Celal, British Policy Towards Cyprus And The Cyprus Question, 1878-2005, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
• Tansel, Selâhattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt III, İstanbul 1991.
• Tansel, Selâhattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt IV, İstanbul 1991.
• Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih [1789-2001], İstanbul 2008.
• Verropoulou, Georgia, The Demography of Cyprus, 1881-1982, Basılmamış Doktora Tezi, London 1997.
• Vestopoulos, Apostolos, The Economic Dimensions of the Marshall Plan in Greece, 1947-1952: The Origins of the Greek economic miracle, Basılmamış Doktora Tezi, London 2002.
• Yellice, Gürhan, İngiltere’nin Kıbrıs Politikası, 1950-1960, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2011.
• https://www.britannica.com/event/Anschluss (26.05.2023).
• https://www.britannica.com/event/Greek-Civil-War (16.11.2022).
• https://www.britannica.com/event/Korean-War (14.08.2023).
• https://www.britannica.com/place/Sudetenland (26.05.2023).
• https://www.britannica.com/topic/Communist-Party-of-the-Soviet-Union (29.06.2023).
• https://www.merriam-webster.com/dictionary/plebiscite (18.03.2023).
• https://www.un.org/en/about-us/history-of-the-un (11.03.2023)
• https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text (04.06.2023).
• M. Kulik, Rebecca, “Eastern bloc”, Encyclopaedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/Eastern-bloc (19.08.2023).