The Ottoman Influence on the Formation of Balkan Cities in the Classical Age from the Perspective of Hasan Kaleshi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 1236 - 1262, 27.03.2025

Selçuk Ural

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1566019

Öz

The basic idea behind the Ottoman political dominance that became permanent in the Balkans in the XVth and XVIth centuries should be explained through the acceptance of Ottoman-style urbanism among the peoples of the region and the cities that were tried to be built in the Eastern-style. Thus, it can be better understood how this new belief and culture of Eastern origin areached societies of different ethnic origins in the Balkan geography. In this study, perspective Hasan Kaleshi, the approach of city and urbanism, which is one of the important factors in the settled of this political, socio-cultural and faith-based sovereignty accepted by the Balkan peoples, was focused on. The characteristic features of the cities founded by the Ottomans in the Balkans with their beliefs and traditions have been tried to be read and interpreted from Hasan Kaleshi's work “Orient Civilization in the Yugoslav Lands from the XV Century to the End of the XVII Century”. It is quite rare to evaluate the Ottoman influence on Balkan cities from the perspective of researchers from the region. For this reason, it is thought that the present study will support studies in this approach. The method of the study is based on the examination of Ottoman archive documents and secondary sources in order to support the views on the inspired study.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Kaleshi, City, Civilization, Classical Age

Hasan Kaleşi Perspektifinden Klasik Çağda Balkan Şehirlerinin Oluşumunda Osmanlı Etkisi

Öz

XV. ve XVI. yüzyıllarda Balkanlarda kalıcı hale gelen Osmanlı siyasi hâkimiyetinin arkasındaki temel fikir, Osmanlı tarzı şehirciliğin bölge halkları arasında kabul görmesi ve Doğu tarzında kurulmaya çalışılan kentler üzerinden açıklanmalıdır. Böylece Doğu kökenli bu yeni inanç ve kültürün Balkan coğrafyasındaki farklı etnik kökene sahip toplumlara nasıl ulaştığı daha iyi anlaşılabilir. Bu çalışmada Hasan Kaleşi’nin bakış açısıyla Balkan halklarının kabul ettiği bu siyasi, sosyo-kültürel ve inanç temelli egemenliğin yerleşmesinde önemli etkenlerden biri olan şehir ve şehircilik yaklaşımı üzerinde durulmuştur. Bu doğrultuda Osmanlıların inanç ve gelenekleriyle Balkanlarda kurdukları şehirlerin karakteristik özellikleri, Hasan Kaleşi’nin “XV. Asırdan XVII. Asrın Nihayetine Kadar Yugoslav Topraklarında Şark Medeniyeti” isimli çalışması özelinden okunmaya ve anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Balkan şehirleri üzerindeki Osmanlı etkisini bölgeden araştırmacıların bakış açısıyla değerlendirmek oldukça nadirdir. Bu nedenle mevcut çalışmanın bu yaklaşımdaki çalışmaları destekleyeceği düşünülmektedir. Çalışmanın yöntemi, esinlenilen çalışmaya ilişkin görüşleri desteklemek amacıyla Osmanlı arşiv belgelerinin ve ikincil kaynakların incelenmesine dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kaleşi, Şehir, Medeniyet, Klasik Çağ

Etik Beyan

Sayın Editör, Bu çalışmada Etik Kurul Onay Belgesine gerek yoktur. Gereğini bilgilerinize arz ederim. Saygılarımla.

Kaynakça

• Republic Of Turkey, Presidency Directorate Of State Archives, Ottoman Archives
• The Tahrir Notebooks (TTd)
• BOA, TTD. 126 (H.980/M.1572)
• BOA, TTD. 462 (H.976/M.1568)
• Acaroğlu, Türker, Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara 2006.
• Acun, Hakkı, “Saat Kulesi”, DİA, 35 (2008), pp. 325-326.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri Yugoslavya, V. III, İstanbul 1981.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Şehirlerin Teşekkülü ve İnkişafı Bakımından Osmanlı İmparatorluğunda İmaret Sitelerinin Kuruluşu Ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23/1-2 (1963), pp. 239-296.
• Bojiç, Mehmedalija, Historija Bosne i Bosnjaka, Bosna-Hersek 2001.
• Bogoyeviç, Lidya Kumbaracaı, Üsküp’te Osmanlı Mimari Eserleri, trans. Suat Engüllü, İstanbul 2008.
• Cansever, Turgut, “Osmanlı Şehri”, Osmanlı Ansiklopedisi, 5 (1999), s. 509-527.
• Emecen, Feridun, “Osmanlılarda Yerleşik Hayat: Şehirliler Ve Köylüler”, Yeni Türkiye Osmanlı Özel Sayısı, 4 (1999), pp. 91-97.
• Erdoğan, Emine, “Tahrir Defterlerine Göre Ankara Şehri Yerleşmesi”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, IV/I (2005), pp. 257-268.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehirlerindeki Mahallenin İşlev Ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 4 (1984), pp. 69-78.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerindeki Bazı Düşünceler”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara Ekim 1976, Bildiriler, TTK Basımevi, Ankara 1981, pp.1265-1275.
• Gölen, Zafer, “Münif Paşanın Karadağ Risalesi”, İnsan Ve Toplum Bilimlerinde Akademik Çalışmalar, ed. Türkan Erdoğan, M. Fatih Sansar, Publisher Livre de Lyon, 2021, pp. 1-30.
• Halaçoğlu, Yusuf, “XVI. Yüzyılda Sosyal, Ekonomik ve Demografik Bakımdan Balkanlarda Bazı Osmanlı Şehirleri”, Belleten, LIII/207-208 (1989), pp. 637-678.
• Handzic, Adem, Studije o Bosni, İstanbul 1994.
• Hafız, Nimetullah, Kosova Türk Halk Edebiyatı Metinleri, Kosova 1985.
• Hasluck, Frederick William, Bektaşiliğin Coğrafi Dağılımı, trans. T. Koca, N. Ergindoy, İstanbul 1991.
• İbrahimgil, Zeki, “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Ohri Sancağı”, Sanat Tarihi Dergisi, XXII/I (2013), pp. 107-129.
• İbrahimgil, Zeki, “Sultan Murad Külliyesi”, DİA, 39 (2009), pp. 509-511.
• İnbaşı, Mehmet, “Üsküp”, DİA, 42 (2012), pp. 377-381.
• İnalcık, Halil , “Bayezid I”, DİA, 5 (1992), pp. 231-234.
• İsen, Mustafa, “Hasan Kaleşi”, DİA, 24 (2001), pp. 258.
• İzeti, Metin, “Balkanlarda İslam’ın Yapıcı Ve Evrensel Paradigması Ve Osmanlı Döneminden Günümüze İrfan Ocakları: Tekkeler Ve Tarikatlar”, Balkanlarda İslam Miadı Dolmayan Umut (Türkistan’dan Balkanlara), V.2, ed. Muhammet Savaş Kafkasyalı, TİKA Yayınları, Ankara 2016, p. 187-238.
• Kahraman, Seyit Ali, Dağlı, Yücel, Dankoff, Rainhold, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 8. Kitap, İstanbul 2003.
• Kaleşi, Hasan, “XV. Asırdan XVII. Asrın Nihayetine Kadar Yugoslav Topraklarında Şark Medeniyeti”, trans. Ali Aksu, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 1/1 (1979), pp. 73-129.
• Kaleşi, Hasan, “Türklerin Balkanlara Girişi Ve İslamlaştırılma”, trans. Kemal Beydilli, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, X-XI (1980), pp. 177-194.
• Kara, Mustafa, “Tekke”, DİA, 40 (2011), pp. 370-379.
• Karagöz, Mehmet, “Osmanlı’da Şehir ve Şehirli Mekân-İskân Beşeri Münasebetler XV-XVIII Yüzyıllar”, Osmanlı Ansiklopedisi, IV (1999), pp. 130-110.
• Kazıcı, Zafer, “Osmanlıların Balkanlardaki Muvaffakiyet Sebepleri”, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Konya 7-9 1999, Bildiriler, ed. A. Aköz, B. Ürekli, R. Özcan, Konya 2000, pp. 743-745.
• Krasniqi, Nejat, “Kosova’da Sadi Tarikatı İle Önemli İki Silsile Belgesi”, Medeniyet Bilim Araştırma Dergisi, 1/2 (2002), pp.91-103.
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik Ve Ulaşım, ed. Salih Özbaran, İzmir 1984.
• Öngören, Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf, İstanbul 2000.
• Öz, Mehmet, “Osmanlı Klasik Döneminde Anadolu Kenti”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk Şehir Tarihi Özel Sayısı, 3/6 (2005), pp. 57-88.
• Özdemir, Rifat, “Osmanlı Devletinin Tarikat, Tekye ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5 (1994), pp. 259-310.
• Özkan, S. Hilmi, “Balkanlarda Bir Osmanlı Şehri: Sofya (1385-1878)”, Avrasya Etüdleri Dergisi, 22/50 (2016), pp. 279-314.
• Selçuk, Hava, Rumeli’de Osmanlı İskân Siyaseti (1299-1481), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 2002.
• Şahinalp, Sait, Günal, Veysi, “Osmanlı Şehircilik Kültüründe Çarşı Sisteminin Lokasyon ve Çarşı İçi Kademelenme Yönünden Mekânsal Analizi”, Milli Folklor Dergisi, 93 (2012), pp. 149-168.
• Trifunovska, Snezana, Seoska Naselija İ Stanovnistvo, İzdae Aytpo, Skopje 1968.
• Tutal, Osman, “Osmanlı Kent Mekânında Hanlar Ve Üsküp Hanları”, Balkanlarda İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu, Sofya 2000, Bildiriler, ed. Ali Çaksu, İstanbul, 2000, pp. 167-180.
• Tutal, Osman, “Balkan Coğrafyasında Osmanlı Konut Kültürü”, Balkanlarda İslam Medeniyeti II.Milletlerarası Sempozyumu, Tiran 2003, Bildiriler, ed. Ali Çaksu, İstanbul, 2006, pp. 191-217.
• Yenen, Zekiye, “Osmanlı Dönemi Türk Kentinde Planlama Kültürü”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III.Eyüp Sultan Sempozyumu, 28-30 Mayıs 1999, Bildiriler, İstanbul, 2000, pp. 438-445.
• Yenişehirlioğlu, Filiz, “Balkanlarda Osmanlı Mimarisi”, Tarih Çevresi Dergisi, 11 (1994), pp. 27-37.
• Yücel, Yaşar, “Balkanlarda Türk Yerleşmesi ve Sonuçları”, Bulgaristan’da Türk Varlığı Sempozyumu, Ankara 7 Haziran 1985, Bildiriler, Ankara, 1992, pp. 67-91.
• Zlatar, Behiya, “16. Yüzyılda Saraybosna Camileri”, Balkanlarda İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu, Sofya 2000, Bildiriler, ed. Ali Çaksu, İstanbul, 2002, pp. 421-425.