Waqfs of Şiran / Şiran Vakıfları

Yıl 2015, Sayı: 44, - , 15.01.2016

Naim Ürkmez

Öz

Abstract

In Şiran, as far as we could determine, 5 monasteries and 23 mosque waqfs were founded during the Ottoman rule. Şiran was annexed to Ottoman territory in the 16th century and became one of the burghs of Sancak of Şarkî Karahisar within the province of Erzurum. It then gained town status in the 17th century. In this study, the purpose of establishing waqfs of dervish hospices and mosques and their fields of services were examined. In addition, information is given about the people at the service of these waqfs, the incomes and expenditures of the dervish hospices and mosque waqfs and the inheritance of these waqfs to the period of Turkish Republic. Thus, the role of these waqf institutions played in the Ottoman provinces was revealed in detail, with the aim of knowing the social history of Şiran better.

Keywords: Şiran, waqf, dervish hospices, mosque, Gümüşhane

Öz

16. yüzyılda Osmanlı Devleti topraklarına katıldıktan sonra Erzurum eyaletinin Şarkî Karahisar sancağına tâbi nahiye merkezlerinden biri iken, 17. yüzyılda kaza hüviyeti kazanan Şiran’da, tespit edebildiğimiz kadarıyla 5 zaviye ile 23 cami vakfı tesis edilmiştir. İncelemede, zaviye ve cami vakıflarının ne maksatla kurulduğu ve bu vakıfların hizmet ettikleri alanlar irdelenmiştir. Ayrıca, vakıf kurumlarında görevli kişiler, zaviye ve cami vakıflarının gelir-giderleri ve bu vakıflardan Türkiye Cumhuriyet dönemine intikal edenler hakkında bilgi verilmiştir. Bu suretle vakıfların Osmanlı taşrasında oynadığı rol ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Şiran, vakıf, zaviye, cami, Gümüşhane.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Acun, Fatma (2006). Karahisar-ı Şarkî ve Koyulhisar Kazaları Örneğinde Osmanlı Taşra İdaresi (1485-1569), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Acun, Fatma (1997). “15. ve 16. Yüzyıllarda Şebinkarahisar ve Civarında Yerleşim Modelleri”, Giresun Tarihi Sempozyumu 24-25 Mayıs 1996, İstanbul, s. 137-159.
• Albayrak, Mustafa (2001). 19. Yüzyılda Şiran Kazasının Sosyal ve Ekonomik Durumu (Maliye Nezareti Temettuat Defterlerine Göre, 1260/1844), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Aydın, Dündar (1998). Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Barkan, Ömer Lütfi (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler”, Vakıflar Dergisi, Sayı 2, Ankara, s. 279-386.
• Bilgili, Ali Sinan (1989). XVI. Asırda Karahisar-ı Şarkî Kazâsı, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Bilgili, Ali Sinan (1996). “Osmanlı Döneminde Şiran Bölgesinin Sosyo-Ekonomik Durumu (15.-16. Yüzyılllar)”, Kültür Vadisi Gümüşhane, Yıl: 2, Sayı: VIII, İstanbul, s. 20-22.
• Bostan, M. Hanefi (2002), “Anadolu’da Çepni İskânı”, Türkler, VI, Ed: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara, s. 299-311.
• Çetin, Cemal (2009). Anadolu’da Faaliyet Gösteren Menzilhaneler (1690-1750), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Erdem, Erdem (2005). XIX. Asrın Sonunda Şer‘î Sicillerde Şîrân Kazâsı: İçtimâî ve İktisâdî Hayat, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Faroqhı, Suraiya (2003). Anadolu’da Bektaşilik, (Çev: Nasuh Barın), İstanbul: Simurg Yayınları.
• Fatsa Mehmet (2011). “Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Vakıf Yoluyla İskân Metoduna Bir Örnek: Alucra’da Çağırgan Zâviyeleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı 36, s. 87-100.
• Güneş, Ahmet (2004). “16. Yüzyılda İznik’te Zaviyeler ve Gelir Paylaşımı”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XXIII/36, s. 123-150.
• İnalcık, Halil (2006). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), (Çev: Ruşen Sezen), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kara, Mustafa (2011). “Tekke”, DİA, XL, İstanbul, s. 368-370.
• Karazeybek, Mustafa (2005). “Afyonkarahisar’da Zaviyeler” Afyonkarahisar Kütüğü, c. I, s. 415-426.
• Kıvrım, İsmail (2010). “Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları”, History Studies, II/3, s. 231-243.
• Kul, Eyüp (2010). “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Şiran Kazâsı ve Köyleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44, Erzurum, s. 271-289.
• Küçük, Cevdet (1977). “Tanzimât Devrinde Erzurum’un Nüfus Durumu”, Tarih Enstitüsü Dergisi, VII-VIII, İstanbul, s. 185-224.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1978). “Zâviyeler (Dinî, Sosyal ve Kültürel tarih açısından bir deneme)”, Vakıflar Dergisi, XII, Ankara, s. 247-248.
• Ocak, A. Y, S. Farûki (1986). “Zaviye”, İA, XIII, İstanbul, s. 468- 476.
• Öz, Mehmet, Fatma Acun (2008). Karahisar-ı Şarkî Sancağı Mufassal Avârız Defteri (1642-1643 Tarihli), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, Tahsin (2000). “İbn Kemal’in Para Vakıflarına Dair Risâlesi” İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, s. 31-41.
• Özkan, Haldun (2005). “Şiran-Seydibaba Köyü’nde Bir Grup Osmanlı Dönemi Eseri”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, V/34, Erzurum, s. 117-135.
• Özkan, Haldun (2009). “Gümüşhane’de Osmanlı Dönemi Türbeleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 41, Erzurum, s. 145-171.
• Özkan, Haldun (2010). “Gümüşhane’de Ahşap Tavanlı Camiler”, Sanat Dergisi, S. 18, Erzurum, s. 63-80.
• Öztürk, Nazif (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, Mehmet Zeki (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet (2002). XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dinî İnanç Motifleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Savaş, Saim (1999). “Zâviyelerin Türk Kültürünün Gelişmesindeki Rolü”, Osmanlı, Ed: Güler Eren, IX, Ankara, s. 72-78.
• Saylan, Kemal (2014). Gümüşhane İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850-1918), İstanbul: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• Şimşek, Mehmet (1986). “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münâkaşalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXVII/1, s. 207-220.
• Tozlu, Selahattin (1998). XIX. Yüzyılda Gümüşhane, Erzurum: Akademik Araştırmalar.
• Tuncel, Metin (1996). “Gümüşhane”, DİA, XIV, İstanbul, s. 273-276.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1982). "Müessese Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi", Vakıflar Dergisi, Sayı: XV, s. 23-53.
• Yediyıldız, Bahaeddin (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.