Using Materials and Building Techniques in Buildings in Konya During the Anatolian Seljuk and Principalties Periods / Anadolu Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Malzeme Kullanımı Ve Yapım Teknikleri

Yıl 2016, Sayı: 45, 0 - 0, 30.06.2016

Azize Aktaş Yasa

https://doi.org/10.16971/vd.72957

Öz

Although the main building materials in the capital, Konya, were stones during Anatolian Seljuk period, it was determined that brick was more heavily used compared to other environment. This practice regarded as a continuation of the tradition of the Great Seljuk reduced during the Karamanoğulları period following the Seljuk period, brick decorations especially used for coatings were taken from areas from the late 13th century. During the Seljuk period, cut stone was preferred in large structures, and the brick was preferred in small-scale structures, it was used in certain parts of mosques, madrasahs, and caravanserais and in the cover system. It was used in marble, door and window jambs and lintels in portals, wooden was used less with support and the cover system in beams. The collected materials belong to Roman and Byzantine periods were used appropriate to the function in lintels and jambs of door and windows, or in fronts and walls or in order to knit, emphasis and decoration. During the Karamanoğulları period, a similar material was also used.
During the periods that we analyzed, horizontal stacking and regular technique were more preferred in the structures built of cut stone. In Seljuk period three species stacks were used in the brickwork as horizontal, horizontal-vertical and inclined stacks. Lime was used in plain weave, a grout material, while in the decorative geometric mesh plaster mortar was preferred. According to the result of the analysis in the mortar, it was found that in the mortar there were straw, clay, brick fracture, coal and ash as well as the lime and aggregate.

Key Words: Seljuk, Principalities, material, technical, stone, brick, marble, collected material.

 

Öz

Anadolu Selçukluları döneminde, başkent Konya’da esas yapı malzemesi taş olmakla birlikte tuğlanın diğer çevrelere oranla daha yoğun olarak kullanıldığı tespit edilmektedir. Büyük Selçuklu geleneğinin devamı olarak değerlendirilebilecek bu uygulama Selçuklu dönemini takip eden Karamanoğulları Beyliği döneminde azalmış özellikle süsleme amacıyla kullanılan tuğla kaplamalar 13. yüzyıl sonlarından itibaren kullanım alanından çekilmiştir. Selçuklular döneminde kesme taş büyük, tuğla ise küçük ölçekli yapılarda tercih edilmiş, cami, medrese, kervansarayların belirli bölümlerinde ve örtü sisteminde değerlendirilmiştir. Mermer, kapı ve pencere lento ve söveleri ile taçkapılarda yer bulmuş, ahşap ise daha az olmakla birlikte destek ve örtü sistemi ile hatıllar da kullanılmıştır. Roma ve Bizans dönemine ait devşirme malzeme de işlevine uygun olarak kapı ve pencere lento ve sövelerinde veya örgü, vurgu ve süsleme amacıyla cephelerde ve duvarlarda yaygın olarak karşımıza çıkar. Karamanoğulları döneminde de benzer bir malzeme kullanımı söz konusudur. İncelediğimiz dönemlerde kesme taştan inşa edilen yapılarda yatay istif ve düzenli teknik daha çok tercih edilmiştir. Selçuklu döneminde Tuğla örgülerde yatay, yatay-dikey ve eğik olmak üzere üç tür istif 
kullanılmıştır. Derz malzemesi düz örgülerde kireç, süslü geometrik örgülerde ise alçı harçtır. Yapılan harç analizlerinde harcın içinde kireç ve agrega dışında saman, kil, tuğla kırığı, kömür ve kül olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Selçuklu, Beylikler, malzeme, teknik, taş, tuğla, mermer, devşirme malzeme.

Kaynakça

• Kaynaklar
• Akman, M. Süheyl-Güner, A- H. İ., Aksoy (1987).
• “The History and Prorerties of Khorasan Mortar and Concrete”, I. Uluslar arası Türk ve İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, 28 Nisan- 2 Mayıs 1986, I. Cilt, İstanbul.
• Aktaş, Azize (1988). Konya’daki Anadolu Selçuklu Yapılarında Malzeme ve Teknik, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2 Cilt, Ankara.
• Aktaş Yasa, Azize (2001). “Eski Çağdan 20. Yüzyıla Seyahatnamelerdeki Konya Kalesi”, Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı, Sanat
• Yazıları, Editör: Mustafa Denktaş- Yıldıray Özbek, Kayseri: Kayseri Büyük Şehir Belediyesi Personel ve Eğitim Dairesi Yayınları. No: 36.
• Arıkan, Mustafa (1963). Mermercinin El Kitabı, Ankara: Türkiye Ticaret Odası, Sanayi Odası ve Ticaret Borsası Birliği Maden Yardım Komisyonu
• Yayını, No: 3.
• Arseven, Celal Esat (1975). Sanat Ansiklopedisi, III-IV, İstanbul: MEB Yayınları.
• Bakırer, Ömür (1961). “Hacı Ferruh Mescidi”, Vakıflar Dergisi, 8, s. 171-184.
• Bakırer, Ömür (1971). “Anadolu’da XIII. Yüzyıl Tuğla Minarelerinin Konum, Şekil, Malzeme ve Tezyinat Özellikleri”, Vakıflar Dergisi, 9, s. 337-367.
• Bakırer, Ömür (1972). “Anadolu Selçuklularında Tuğla İşçiliği”, Malazgirt Armağanı, Ankara, s.187-203.
• Bakırer, Ömür (1981). Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı, 2 Cilt, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Bakırer, Ömür (1984). “Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Tuğla Kullanımı”, Konya, Haz.: F. Halıcı, Ankara, s. 77-84.
• Bakırer, Ömür (1991). “Anadolu Mimarisinde Taş ve Tuğla İşçiliği”, Başlangıcından Günümüze Türk Sanatı, Koordinatör: M. Önder, Ankara, s. 255-280.
• Bakırer, Ömür (1995), “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yapı Malzemeleri”, IV. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 25-26 Nisan 1994, s. 165-181.
• Bakırer, Ömür (2002a). “Tuğla, Ahşap, Cam”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Editör: Doğan Kuban, İstanbul, s. 291-307.
• Bakırer, Ömür (2002b). “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süreklilik ve Değişim”, Türkler, Cilt:7, Ankara, s. 828-834.
• Bayazıt, Ömer Lütfi (1977). Yapı Malzemesi Notları, Ankara.
• Binan, Muhittin (1961). Tabii Taş Duvar, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayını.
• Davey, Norman (1961). A History of Building Materials, London: Johns Hopkins University Press and the Society fort he History of Technology.
• Demiriz, Yıldız (1969-70). “Atabey’deki Ertokuş Medresesinde Bizans Devrine Ait Devşirme Malzeme”, Sanat Tarihi Yıllığı, 4, s. 87-100.
• Demiriz, Yıldız (1978). “Koçaş Köyü Camii”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Özel Sayı, 9, s. 75-102.
• Duran, Remzi (2001). “Selçuklu Yapılarında Tuğla Geleneğinde Taş Duvar Kaplaması Örneği Olarak Konya Kalenderhane Türbesi”, I. Uluslar
• arası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler-I-, Konya, s. 263-268.
• Dülgerler, Osman Nuri - M. Yıldız (2001). “Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Kireç Harcı İçersinde Kül Kullanımı”, I. Uluslar arası Selçuklu
• Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler-I-, Konya, s. 251-255.
• Eriç, Murat (1978). Yapı Malzemeleri, Cilt II, İstanbul:Kazmaz Matbaası.
• Eriç, Murat (1980). “Kerpiç Eski Eserlerin Onarımı ve Korunmasında Bir Araştırma”, Üçüncü Uluslar arası Kerpiç Koruma Sempozyumu (29 Eylül-4 Eylül 1980), Ankara.
• Günsoy, Orhan (1969). Yapı, İstanbul: Arı Kitabevi Matbaası.
• Hasol, Doğan (1979). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kınneır, J. M. (1818). Voyage dans l’Asie mineure, l’Arménie et le Kurdistan, dans les années 1813 et 1814, tome I, Paris.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1964). Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya.
• Kuban, Doğan (1972). “Anadolu Türk Mimarisinde Bölgesel Etkenlerin Niteliği”, VII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Tebliğler, Ankara,
• s. 382-395.
• Kuban, Doğan (1980). Mimarlık Kavramları, Mimarlığın Kuramsal Sözlüğüne Giriş, 2. baskı, İstanbul: Çevre Yayınları.
• Laborde, A. L. (1838). Voyage de l’Asie Mineure, II Cilt, Paris.
• Moltke, Helmut von (1917). Briefe über Zustaeude und Begebenheiten in der Türkei aus dan Jahren 1835 bis 1838, Berlin.
• Olıvıer, G. A. (1807). Voyage dans l’Empire othoman, l’Égypte et la Perse, tome 3, Paris.
• Oral, M. Z. (1961). “Konya’da Sırçalı Medrese”, Belleten, XXV/ 99, s. 355-396.
• Ögel, Semra (1986). Anadolu Selçuklu Sanatı Üzerine Görüşler, İstanbul: Matbaa Teknisyenleri Basımevi.
• Önder, Mehet (1971). Mevlâna Şehri Konya, Ankara: Konya Turizm Derneği Yayınları.
• Öney, Gönül (1970). “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Antik Devir Malzemesi”, Anadolu (Anatolia), XII (1970). s. 17-38.
• Postacıoğlu, B. (1969). Yapı Malzemeleri Dersleri, Bağlayıcı Maddeler, İstanbul: LTÜ Teknik Okulu Yayını, Sayı: 73.
• Sözen, Metin - Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şaman Doğan, Nermin -Yazar, T. (2007). “Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisinde Devşirme Malzeme Kullanımı”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 24(1). 209-230.
• Tanyeli, Uğur - G. Tanyeli (1989). “Osmanlı Mimarlığında Devşirme Malzeme Kullanımı (16.-18. Yüzyıl)”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi,
• Cilt 2, Sayı 4 (Nisan 1989)dan Ayrı Basım, s. 23-31.
• Taymaz, H. (1973). Yapı, I. Cilt, Ankara.
• Tekçam, Tamay (2011). Arkeoloji Sözlüğü, 2. Baskı, İstanbul: Alfa BasımYayım Dğıtım Ltd. Şti.
• Temple, Ç. (2013). Konya/İkonion ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2 Cilt, Ankara.
• Tunçoku, Sarp (2001). “Anadolu Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Harç Özellikleri”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi,
• Bildiriler-II-, Konya, s. 349-354.
• Turani, Adnan (1980). Sanat Terimleri Sözlüğü, 4. baskı, Ankara: Toplum Yayınları.
• Yavuz, Ayşıl Tükel (2002). “Anadolu Selçuklu Mimarisinin Yapı Özellikleri”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Editör: Doğan Kuban, İstanbul, s. 271-289.