Hasankeyf’te Baraj Gölü Alanında Kalan Taşınmaz Kültür Varlıklarını Koruma ve Kurtarma (Taşıma) Yaklaşımı ve Metotları

Yıl 2022, Sayı: 57, 177 - 202, 30.06.2022

Serap Sevgi , Mesut Yılmaz

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1002506

Cited By: 1

Öz

Ülkemizde kalkınma yatırımları arasında yer alan akarsu havzalarında inşa edilen bazı barajlar sit alanlarını ve Taşınmaz Kültür Varlıklarını etkilediğinden, kültürel mirası koruyan ve gelecek nesillere aktaran önemli bir görevi beraberinde getirmektedir. Bu nedenle kalkınma projeleri gerçekleştirilirken kalkınma-kültürel mirasın korunması dengesinin gözetilmesi önem kazanmaktadır. Kalkınma projeleri nedeniyle tehdit altında giren kültür varlıkların kurtarılması ya da olumsuz etkilerin azaltılması için son seçenek olarak yerinde koruma, kısmı veya bütünüyle yeni bir yere nakil edilmesi gibi çalışmaların gerçekleştirmesini gerektirmektedir. Makalenin konusunun oluşturan ve Güney Anadolu Bölgesinde Siirt, Şırnak, Mardin, Diyarbakır ve Batman illerinin kimi yerleşimlerini kapsayan Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santralı (HES) Projesinin rezervuar alanında kalan Hasankeyf’teki kültür varlıklarının korunma ve kurtarılmasına yönelik çalışmalar bu anlamda en özel örneklerdir. İnterdisipliner uzman ekiplerle hazırlanan yönetim planı çerçevesinde, bütünleşik koruma ilkelerine dayanılarak gerçekleştirilen bu çalışmaların, benzer yok olma tehdidi ile karşılaşan kültür varlıklarının korunması/kurtarılması için yaklaşımlar ve metotlar açısından fikir vermesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hasankeyf, Kültürel Miras, Yerinde Koruma, Kurtarma ve Taşıma, Strüktürel Bütüncül Taşıma

Teşekkür

Yazarlar, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğüne, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne, Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna, Bilim Komisyonu üyelerine, Hasankeyf Kazı Başkanlığına, Batman Müze Müdürlüğüne, katkı vermiş bütün bilim insanlarına, ana /alt yüklenicilik yapmış bütün firmalara, katkısı olan bütün teknik personel ve işçilere teşekkürlerini sunarlar.

Methods and Approach for Conservation and Salvage (Relocation) of Immovable Cultural Heritage in Dam Reservoir Area in Hasankeyf

Öz

Dams constructed in river basins are among our nation’s development investments, and inevitably have impacts on protected areas and Immovable Cultural Heritage, bringing with them a crucial duty to preserve cultural heritage and pass it on to future generations. Because of this, it’s critical to balance development with the preservation of cultural assets when carrying out development projects. To salvage the cultural assets threatened due to development projects or reduce the effects, conservation in place, as the last option, requires a realization of activities such as relocating them to a new location entirely or partially. The most notable examples in this regard are the projects for the preservation and recovery of cultural assets in Hasankeyf in the reservoir area of the Ilısu Dam and Hydroelectric Power Plant (HEPP) Project, and some settlements from the provinces of Siirt, Şırnak, Mardin, Diyarbakır, and Batman in the South East Anatolian Region. These studies based on the principles of integrated conservation intend to give an idea in terms of approaches and methods for the conservation/salvage of cultural assets that face comparable extinction threats within the framework of the management plan created with interdisciplinary expert teams.

Anahtar Kelimeler

Hasankeyf, Cultural Heritage, In-situ conservation, Salvage and relocation, Structural/Holistic Relocation

Kaynakça

• Ahunbay, Zeynep (1996). Tarihi Çevre Koruma Ve Restorasyon. İstanbul: Yem Yayınları.
• Arık, M. Oluş (2003). Hasankeyf, Üç Dünyanın Buluştuğu Kent. Ankara; Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Baluken, Yusuf (2016). Hasankeyf Eyyubileri (630-866/1232-1462). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Erzurum.
• Başkan, Seyfi (2018). “Çoruh Barajları Suları Altında Kalan Tariḣ i Üç Cam ̇ iṅ in ̇ Taşıma Ve Rekonstrüksiyon Uygulamaları Hakkında Bir Değerlendirme”. Vakıflar Dergisi, (49), 187-211.
• Bell, Gethrude (1911). http://www.gerty.ncl.ac.uk/images/S_085b.jpg [Erişim Tarihi: 30.04.2021].
• Burat, Osman (1973). “Pertek Baysungur Camii’nin Taşınması”. Vakıflar Dergisi, (10), 289-298.
• Curtis, John Obed (1979). Moving Historic Buildings. Washington: U.S. Dept. of the Interior, Heritage Conservation and Recreation Service, Technical Preservation Services Division.
• Çetin, Cengiz (2013). “Arkeolojik Kazı Alanında Önleyici Koruma”. Orhan Bingöl’e 67.Yaş Armağanı. Ankara. 83-102.
• Erdal, Zekai (2019). “2018 Yılı Hasankeyf Kazıları”. 41. Kazı Sonuçları Toplantısı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (Yay. Haz.: Dr. Adil Özme), (Cilt 3), 243-245.
• Icomos Tr (b.t.) “Tüzükler”. http://www.icomos.org.tr/ [Erişim Tarihi: 30.04.2021]
• Hamamcıoğlu, Mine Turan ve vd. (2010). “İzmir, Bergama, Yortanlı Barajı Göl Sahasında Bulunan Paşa Ilıcası (Allianoi) Termal Yerleşmesi Koruma Projesi, İMO İzmir Şubesi Perşembe Seminerleri Programı 11 Kasım 2010”. https://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/bc416d69c9f3a1d_ek.pdf?tipi=2&turu=X&sube=16. [Erişim Tarihi:30.04.2021].
• Gabriel, Albert (1933). “Mardin ve Diyarbekir Vilayetlerinde İcra Olunmuş Bir Arkeologya Seyahat Hakkında Rapor, Hasankeyf”. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, (1). İstanbul: Maarif Vekaleti, Devlet Matbaası. 46-149.
• Gabriel, Albert (1940). Voyages Archéologique dans la Turquie Orientale. Paris: E. de Boccard.
• Karul, Necmi (2011). “Tarih Öncesinden Demir Çağı’na Anadolu’nun Arkeoloji Atlası”. Arkeo Atlas Dergisi, Özel Sayı. İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık.
• Kılcı, Ali (1987). “Hasankeyf Vakıf Eserleri”. V. Vakıf Haftası, Restorasyon ve Vakıfların Ekonomik ve Sosyal Etkileri Semineri. Ankara. 159-187.
• Mejia, Angel Ari Perez (2014). An Engineering Approach for the Design of Archaeological Reburial Systems. (Doctoral dissertation). https://scholarcommons.sc.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3934&context=etd [Erişim Tarihi: 30.10.2021].
• Nardi, Roberto ve Kristian Schneider K. (2013). Site Conservation during the Rescue Excavations. The Packard Humanities Institute, Los Altos, California. 55-70. https://zeugma.packhum.org/pdfs/v1ch02. pdf. [Erişim Tarihi: 30.10.2021].
• Nasıroğlu, Mehtap (2019). “Hasankeyf İmam Abdullah Camii ve Zaviyesi Vakfı (16-18. Yüzyıllar)”. Vakıflar Dergisi, (52), 59-73.
• Özdoğan, Mehmet (2015). “Barajlar ve Arkeoloji”. İstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı Dergisi, (70), 43-48.
• Plüss, Mark ve M. Oluş Arık (2001). Hasankeyf. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Schneider, Peter (2012). “Research on the Rizk Mosque of Hasankeyf: al-’Adil Sulayman and the Building Activities during his Reign”. Publications de l’Institut Français d’Études Anatoliennes Année. 127-146.
• https://www.persee.fr/doc/anatv_ 1013-9559_2012_act_25_1_1237. [Erişim Tarihi: 30.04.2021].
• Sevgi, Serap ve Murat Çetin ve Mesut Yılmaz (2017). “Hasankeyf Zeynel Bey Türbesi’nin Koruma ve Kurtarma (Taşıma) Projesi”. Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri IX Bildirileri, 05-06 Aralık 2017. İstanbul. 10- 37.
• Şener, Yaşar Selçuk (2008). “Türkiye’de Arkeolojik Alanlarda Mozaiklerin Korunma (ma)sı: Karar, Yöntem ve Uygulama Açısından Bir İnceleme”. AIEMA Türkiye, IV. Uluslararası Türkiye Mozaik Sempozyumu Bildirileri Geçmişten Günümüze Mozaik Köprüsü, 6-10 Haziran 2007, Gaziantep, Bursa. 191-195.
• Uluçam, Abdüsselam (2005). Hasankeyf Tarihi ve Arkeolojik Sit Alanı Araştırma, Kazı ve Kurtarma Projesi 2004-2005 Çalışmaları. Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı, Güneydoğu Anadolu Projesi, Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı.
• Uluçam, Abdüsselam (2010). “Hasankeyf’in Mimarlık Tarihi”. I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu. Batman. 423-455.
• Uluçam, Abdüsselam (2013). Hasankeyf Tarihi ve Arkeolojik Sit Alanı Araştırma, Kazı ve Kurtarma Projesi 2010-2012 Çalışmaları. Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı, Güneydoğu Anadolu Projesi, Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Odak Ofset Matbaacılık.
• Uluçam, Abdüsselam (2017). “Hasankeyf’teki Kültürel Mirasın Bugünkü Durumu”. XX. Uluslararası Orta çağ ve Türk Dönemi Kazılar ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 02-05 Kasım 2016, (C. 1). Sakarya Üniversitesi Yay. 14- 36.
• Uluçam, Abdüsselam (2020). “Hasankeyf Şehabiye Medresesi (Sultan Süleyman Külliyesi)”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA), (5), 37-58.
• Tekeli, İlhan (2000). “Büyük Projelerin Geliştirilmesinde ve Uygulanmasında Tarih Boyutu Zeugma Yalnız Değil”. Türkiye’de Barajlar ve Kültürel Miras. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. 170-172.
• Tuna Numan ve Burak Belge (2011). “Tarihi Hasankeyf Kenti Koruma-Geliştirme Stratejik Planı”. Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma projesi 2002 Yılı Çalışmaları. (Cilt I). Ankara: Tarihi Çevre Araştırma ve Değerlendirme Merkezi (TAÇDAM), ODTÜ. 475-493.
• Tunçdilek, Necdet (1998). Dünya Nüfus Dinamiği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayını.
• WCD (2001). Heritage at Risk 2001-2002: Dams and Cultural Heritage. https://www.icomos.org/ risk/2001/dams2001.htm#. [Erişim Tarihi: 30.04.2021].
• Yılmaz, Mesut vd. (2019). “Hasankeyf Mardinike Külliyesi Kalıntılarının Sağlamlaştırılması ve Su Altında Korunmasına Yönelik Uygulama Çalışmaları”. MASROP E-Dergi, 13 (1), 30-51.
• Yurttaş, Hüseyin (1991). Hasankeyf Yapılarının Sanat Tarihimizdeki Yeri. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum.
• Yurttaş, Hüseyin (2002). “Hasankeyf’de Artuklu, Eyyûbî, Akkoyunlu ve Osmanlı Dönemi Mimari Eserleri”. Türkler, (8,). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 100-101.
• Zengin, Burhan (2001). Hasankeyf Tarihi ve Tarihi Eserleri. İstanbul: Kariyer Matbaacılık.
• Woolfitt, Catherine (2007). “Preventive conservation of ruins: reconstruction, reburial and enclosure”. Conservation of Ruins (ed. John Ashurst). 147-193.