19. Yüzyılda Mardin Kadın Vakıfları ve Kadınların Mülkiyet İlişkileri

Yıl 2022, Sayı: 57, 97 - 113, 30.06.2022

Ekrem Akman

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1013092

Öz

Bu çalışmanın konusu 19. yüzyılda Mardin’de kadınların kurduğu vakıflar, kadınların vakıflar bağlamında iktisadî rolleri ve mülkiyet ilişkileridir. Makalede cevabı aranan temel soru, kadın vakıflarını diğerlerinden ayıran özellikler, kadınların vakıflar aracılığı ile ortaya koydukları sosyal ve iktisadî faaliyetler etrafında gelişen mülkiyet ilişkileridir. Mülk sahibi olarak vakıf kuran, vakıflarda mütevelli ve lehdar olarak kadınların iktisadî ve sosyal rollerinin derecesi çalışmanın temel problemidir. Çalışmada öncelikle Mardin’de kadınların 19. yüzyılda kurdukları vakıflar; vakfiyeler, şer’iyye sicilleri ile arşiv belgeleri temel alınarak tespit edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Mardinli kadınların 19. yüzyılda kurdukları vakıfları tanıtarak, Osmanlı toplumunda kadın ve mülkiyet ilişkileri hakkındaki tartışmalara Mardin örneği bağlamında katkı sağlamaktır. Kadın vakıfları ve kadınların mülkiyet ilişkilerine dair literatür taramasına ve alandaki tartışmalara kısaca değinildikten sonra Mardinli kadınların kurdukları vakıflar tespit edilerek özelliklerine değinilmiştir. Makalede, ayrıca vakıf kurucusu, mütevelli ve lehdar olarak kadınların vakıflardaki rolleri ve diğer akrabalarıyla mülkiyet ilişkileri ve mücadeleleri de ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Yakınçağ Tarihi, Mardin, Vakıf, Kadın Vakıfları, Kadın ve Mülkiyet.

Mardin Women’s Waqfs in the 19th Century and Women’s Property Relations

Öz

The subject of this study is the waqfs established by women in Mardin in the 19th century, their economic roles and property relations in the context of waqfs. The main question sought to be answered in the article is the features that distinguish women’s waqfs from others, and their property relations that develop around the social and economic activities of women through foundations. The main problem of the study is the degree of economic and social roles of women as property owners who have established waqfs and are trustee and beneficiary of waqfs. This study primarily determines the waqfs established by women in Mardin in the 19th century on the basis of waqf certificate-charters, court records and archival documents. The aim of this study is to introduce the waqfs established by the women of Mardin in the 19th century and to contribute to the discussions about women and their property relations in the Ottoman society in the context of the Mardin sample. This work deals with a literature review on women’s waqfs and women’s property relations, and briefly mention the discussions in the field. Then this article identifies the foundations established by the women of Mardin and mentions their characteristics. This study also reveals the roles of women as waqf founder, trustee and beneficiary in foundations and their property relations and struggles with their other relatives.

Anahtar Kelimeler

Contemporary Ottoman History, waqf, Mardin, women’s waqfs, women and property

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d.6928.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d. 6922.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d. 6941.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d. 6943.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d. 6898.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d.6942.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d. 6907.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d. 6897.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d. 6906.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. SŞC.d. 6882.
• BOA. Meşihat, Şer’iyye Sicil Defterleri, MŞH. ŞSC.d.6913. BOA. Evkaf Defterleri, EV.d.17509.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) VGMA. Defter: 2005-230. VGMA. Defter No: 606-109. VGMA. Defter No:1759-47.
• VGMA. Defter No:1759-180. VGMA. Defter No:2018-118. VGMA. Defter No:1760-118.
• VGMA. Defter No:1759-201. VGMA. Defter No:2142-384. VGMA. Defter No:2113-12. VGMA. Defter No:1760-97.
• Abazi, Kübra (2016). XVII. Asrın İlk Çeyreğinde Bursa’da kadınlar Tarafından Kurulan Vakıfların Kuruluş Amaçları ve İşleyişleri. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Akyılmaz, Sevgi Gül (2007). “Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statüsü”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (1/2), 471-502.
• Akyılmaz, Gül (2017). “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Sorunlar”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (Özel Sayı), 325-364.
• Barkan, Ömer Lütfi (1940). “İslam-Türk Mülkiyet Hukuku tatbikatının Osmanlı İmparatorluğunda Aldığı Şekiller I, Şer’i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, (6/1), 156-181.
• Barkan, Ömer Lütfi ve Ekrem H. Ayverdi (1970). İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri. İstanbul: Fetih Cemiyeti Enstitüsü.
• Bear, Gabriel (1983). “Women and Waqf: An Analysis of the Istanbul of 1546”. Asian and African Studies, (17), 9-27.
• Çınar, Hüseyin ve Miyase Koyuncu Kaya (2015). Vakıflar Kaynakçası. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay.
• Çınar, Hüseyin (2012). “Osmanlı Döneminde Ankara’da Vakıf Kuran Kadınlar”. Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu Bildiriler. ed. Yılmaz Kurt. Ankara: AÜDTCF Yay. (C. I), 287-322.
• Duran, Tülay (1990). Tarihimizde Vakıf Kuran Kadınlar: Hanım Sultan Vakfiyeler. İstanbul: Tarihi Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı İstanbul Araştırma Merkezi.
• Fay, Mary Ann (2014). “Kadınlar ve Vakıflar: 18. Yüzyıl Mısır’ında Mülkiyet, İktidar ve Toplumsal Cinsiyetin Nüfuz Alanı”. Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları. ed. Madeline C. Zilfi. çev. Necmiye Alpay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 27-47.
• Jennings, Ronald (1975). “Women in Early Seventeenth Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Courts of Anatolian Kayseri”. Journal of the Economic and Social History of the Orient (JESHO), (18/1), 53-114.
• Gerber, Haim (1980). “Social and Economic Position of Women in an Ottoman City, Bursa, 1600-1700”. IJMES, (12), 231-244.
• 29-45. Gerber, Haim (1998). “Bir Osmanlı Şehri Olan Bursa’da Kadın’ın Sosyo-Ekonomik Statüsü (1600-1700)”. çev. Hayri Erten, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8/8), 327-345.
• Göçek Fatma Müge ve Bear, Marc David (2014). “18. Yüzyılda Galata Kadı Sicillerinde Osmanlı Kadınlarının Toplumsal Sınırları”. Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları. ed. Madeline C. Zilfi, çev. Necmiye Alpay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 48-64.
• Khoury, Dina Rizk (2014). “Terlikler Kapıda mı, Kapalı Kapılar Ardında mı: Ev İçinde ve Kamusal Mekânda Musullu Kadınlar”. Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, ed. Madeline C. Zilfi, çev. Necmiye Alpay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 103-124.
• Kıvrım, İsmail (2017). Osmanlı Döneminde Ayntâb’da Sâlihât-ı Nisvan (Hayır Sahibi Kadınlar). Ankara: Gazikültür A.Ş.
• Köprülü, M. Fuat (1942). “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”. Vakıflar Dergisi, (2), 1-37.
• Köprülü, M. Fuat (2019). İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesi. İstanbul: Alfa Yay.
• Kur’an-ı Kerîm Meali (2011). Halil Altıntaş- Muzaffer Şahin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• Meriwether, Margaret L. (2014). “Yeniden Kadınlar ve Vakıf Üstüne, 1770-1840”. Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları. ed. Madeline C. Zilfi, çev. Necmiye Alpay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 125-147.
• Öztürk, Nazif (1999). “Sosyal Siyaset Açısından Osmanlı Dönemi Vakıfları”. Osmanlı 5, ed. Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yay. 34-44.
• Roded, Ruth (1999). “Osmanlı Tarihine Cinsiyet Açısından Bakılması”. Osmanlı 5. ed. Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yay. 418-428.
• Şensoy, Fatma (2019). “Kıbrıs Sicillerinden Kadınların Kurduğu Vakıf Örnekleri”. Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, (I2/4), 61-74.
• Taş, Yasin(2015). “Osmanlı Son Yüzyılında Urfa’da Kadın Vakıfları”. Journal of History Studies, (7/1), 191- 211.
• Vakıf Kuran Kadınlar (2019). Yayına Hazırlayan: Fahameddin Başar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay.
• Yediyıldız, Bahaeddin (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yüksel, Hasan (1999). “Osmanlı Toplumunda Vakıflar ve Kadın (XVI-XVII. Yüzyıllar)”. Osmanlı 5. ed. Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yay. 49-55.
• Zeyrek, Özlem Soyer (2007). Kadın Vakıfları: Kütahya Örneği (1789-1923). Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.