Profile of a Permissive Umayyad Administrator Without Political Despotism: Omer b. Abdulaziz

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 12, 27 - 48, 15.06.2020

Mücahit Yüksel

https://doi.org/10.5281/zenodo.3894261

Öz

The Umayyad period, which began with Muâviye's takeover of the administration, was a period in which the caliphate became a reign. Although the executives of this period were called as caliphs, the reign feature was clearly felt when their actions were taken into consideration. However, the eighth Umayyad Caliph Omar b. Abdulaâziz was separated from the other Umayyad administrators by taking the title of fifth of the caliphs with his administration lasting about two years. The most characteristic feature that distinguishes Omar b. Abdulaziz from the other Umayyad rulers is that it brings back the political style reminiscent of the period of Râşit caliphs with a revelation-oriented view to the events and tries to solve the problems in accordance with the principles taught by the Prophet. In this context, unlike the Umayyad administrators before and after him who adopted the path of violence and oppression, Omer b. Abdulaziz endeavored to listen to them, to engage in dialogue with them and to find peaceful solutions instead of intimidating non-Arab elements in the racial context and those who adopted different ideas from the Umayyad perspective. He was very successful in this regard and became the real caliph as the only ruler who managed to take the allegiance of all the subjects in Umayyad history. In this study, with the profile of the administrator who selected the method of intelligence; in the case of the Umayyads, which have the administrative profile of choosing tolerance, science and dialogue, Omer's approach and the positive results of this approach will be discussed. This would be a good example for the ruling class in terms of revealing the causes of domestic peace and chaos.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Umayyad, Omar b. Abdulaziz, Tolerance, Despotism

Siyasî Despotizmden Uzak Müsamahakâr Bir Emevî İdarecisi Profili: Ömer b. Abdülazîz

Öz

Muâviye b. Ebû Süfyân’ın (öl. 60/680) yönetimi ele geçirmesiyle başlayan Emevîler dönemi, hilâfetin saltanata dönüştüğü bir dönem olmuştur. Bu dönemde idarecilik yapan kişiler her ne kadar halife ünvanıyla anılsalar da yaptıkları icraatlar göz önüne alındığı zaman saltanat özelliği kendini bâriz şekilde hissettirmiştir. Bununla birlikte sekizinci Emevî Halifesi Ömer b. Abdülaâziz (öl. 101/720), yaklaşık iki yıl süren idareciliğiyle, Râşit halifelerin beşincisi ünvanını alacak şekilde diğer Emevî idarecilerinden ayrılmıştır. Ömer b. Abdulazîz’i diğer Emevî idarecilerinden ayıran en karakteristik özelliği ise, olaylara yeniden vahiy eksenli bir bakışla Râşit halifeler dönemini andıran siyaset tarzını geri getirmesi ve sorunları, Hz. Peygamber’in öğrettiği ilkeler doğrultusunda çözmeye çalışmasıdır. Bu çerçevede Ömer b. Abdülazîz, şiddet ve baskı yolunu benimseyen kendisinden önceki ve sonraki Emevî idarecilerinin aksine, ırk bağlamında Arap olmayan unsurları, fikir bağlamında da Emevî perspektifinden farklı düşünceleri benimseyen muhâlif unsurları sindirme yerine, onları dinleme, onlarla diyalog kurma ve barışçıl çözümler bulma gayretine girmiştir. Bunda da gayet başarılı olmuş ve Emevî tarihinde bütün tebeânın beyʻatını almayı başaran tek idareci olarak gerçek anlamda halife olmuştur. Bu çalışmada, istibdat yöntemini seçen idareci profiliyle; müsamaha, ilim ve diyalog yolunu seçen idareci profilini bünyesinde barındıran Emevîler özelinde Ömer b. Abdülazîz’in yaklaşımı ve bu yaklaşımın olumlu sonuçları ele alınmaktadır. Zira bu, toplum içi barışın ve kaosun sebeplerini ortaya koyması bakımından idareci sınıf için iyi bir ibret tablosu olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Emevîler, Ömer b. Abdülazîz, Müsamaha, İstibdat

Kaynakça

• Abdullatif, Abduşşâfî Muhammed. el-Âlemu’l-İslâmî fi’l-asri’l-Ümevî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2008.
• Âcurrî, Ebû Bekir Muhammed İbnü’l-Hüseyn b. Abdullah. Ahbâru Ebî Hafs Ömer ibnu Abdulazîz ve sîretuhû. thk. Abdullah Abdurrahim Aylân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1980.
• Asâmî, Abdulmelik b. Hüseyn b. Abdulmelik. Semtu’n-nücûmi’l-avâlî fî enbâi’l-evâil ve’t-tevâlî. thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Atçeken, İsmail Hakkı. “Ömer b. Abdülazîz Dönemi Sonrası Emevî İdarecilerinin Mevâlî Politikaları”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2002) : 69-88.
• Aydınlı, Osman. Fethinden Sasaniler’in Yıkılışına kadar Semerkant Tarihi. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Cümel min ensâbi’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim İbnü’l-Muğîre. et-Tarihu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarabat: Dâiratu’l-Me῾arif el-Usmaniyye, t.y.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim İbnü’l-Muğîre. Sahîhu’l-Buhârî. 9 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Cevzî, Cemaluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî tarihi’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ - Mustafa Abdulkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Dîneverî, Ebû Hanife Ahmed b. Dâvûd. el-Ahbâru’t-tıvâl. thk. Abdülmün῾im Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî-İsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şurekâhu, 1960.
• Ebû Yûsuf, Yaʻkūb b. İbrahim b. Habîb b. Saʻd. el-Harâc. thk. Taha Abdurraûf Saʻd - Saʻd Hasan Muhammed. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turâs, t.y.
• Fesevî, Yaʻkūb b. Süfyân, el-Maʻrife ve’t-tarih. thk. Ekrem Ziya el-Umerî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1981.
• Işş, Yûsuf. ed-Devletü’l-Ümeviyye. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1992.
• İbn Abdülhakem, Abdullah b. Abdülhakem b. Aʻyen b. Leys b. Râfiʻ. Sîretu Ömer b. Abdulazîz alâ ma ravâhu’l-İmam Mâlik b. Enes ve ashâbuhû. thk. Ahmed Ubeyd, Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 6. Basım, 1984.
• İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-ta῾dîl. Haydarabad – Beyrut: Meclisu Dâiratu’l-Me῾arif el-Usmaniyye, Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 1952.
• İbn Habîb, Muhammed b. Habîb b. Umeyye b. Amr el-Hâşimî. el-Muhabber. thk. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, t.y.
• İbn Hibbân, Muhammed İbn Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muâz b. Ma῾bed. es-Sikāt. 9. Cilt. Haydarabad: Dâiratu’l-Me῾arif el-Usmaniyye, 1973.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-Maʻârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısrıyye’l-Âmme li’l-Kitab, 2. Basım, 1992.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim b. Ali. Muhtasaru tarihi Dımeşk li-bni Asâkir. thk. Rûhiye en-Nahhâs vdgr. 29 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbn Saʻd, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa῾d b. Munî῾ el-Hâşimî. et-Tabakātu’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Şahinşah, Ebu’l-Fidâ Imaduddin İsmail b. Ali b. Mahmud b. Muhammed b. Ömer. el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer. 4 Cilt. Mısır: el-Matbaatu’l-Hüseyniyye, b.y., t.y.
• İbn Şakir, Muhammed b. Şakir b. Ahmed b. Abdurrahman b. Şakir b. Harun b. Şakir. Fevâtu’l-vefeyât. thk. İhsan Abbâs. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1974.
• İbnü’l-Abrî, İbn Ehrûn b. Tûmâ el-Maltî Ebu’l-Ferec. Tarihu muhtasari’d-düvel. thk. Antuvan Salihanî el-Yesûî. Beyrut: Dâru’ş-Şark, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Sıbt. Mir’âtu’z-zaman fî tevârihi’l-a῾yân. thk. Muhammed Berakât vdgr. 23 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 2013.
• İbnu’l-Esîr, İzzuddin. el-Kâmil fi’t-tarih. thk. Ömer Abdusselam Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1997.
• İbnu’l-İmâd, Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmud el-Arnaût. 11 Cilt. Dımeşk – Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnu’l-Umrânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-İnbâ fî tarihi’l-hulefâ. thk. Kasım es-Sâmarrâî. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arabiyye, 2001.
• İbnü’l-Verdî, Zeynuddin. Tarihu İbni’l-Verdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İsfahânî, Muhammed b. el-Fazl et-Teymî et-Talhî. Siyeru’s-selefi’s-sâlihîn. thk. Kerem b. Hilmî b. Ferhât b. Ahmed. Riyâd: Dâru’r-Râye, t.y.
• Köse, Murtaza. “Sosyal Siyaset Kavramı ve Ömer b. Abdülaziz’in Sosyal Siyaseti”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2010) : 75-97.
• Kurtubî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa῾d b. Eyyûb. et-Ta῾dîl ve’t-tecrîh li-men harrace lehu’l-Buhârî fi’l-Câmi῾i’s-Sahîh. thk. Ebû Lubâbe Hüseyn. 3 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Livâ, 1986.
• Makdisî, Mutahhir b. Tahir. el-Bed’u ve’t-tarih. 6 Cilt. Bûr saîd: Mektebetu’s-Sekâfe ed-Diniyye, t.y.
• Mes῾ûdî, Ebu’l-Hasen Ali İbnü’l-Huseyn b. Ali. et-Tenbîh ve’l-işrâf. thk. Abdullah İsmail es-Sâvî. Kahire: Dâru’s-Sâvî, t.y.
• Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakub. Tecâribu’l-ümem ve teʻâkubu’l-himem. thk. Ebu’l-Kasım İmâmî. 7 Cilt. Tahran: Serûş, 2000.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim İbnü’l-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. neşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 5 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 2006/1426.
• Ömer b. Abdulaziz. “er-Risale fi’r-reddi ale’l Kaderiyye”. Çev. Cemalettin Erdemci. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2014) : 192-203.
• Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek b. Abdullah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût - Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “İlk Dönem İslam Toplumunda Gayrimüslimlerin Yeri: Haklar ve Hoşgörü”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2010) : 99-124.
• Suyûtî, Celaleddin. Tarihu’l-hulefâ. thk. Hamdî ed-Demirdâş. b.y.: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 2004.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tarihu’l-ümem ve’l-mülûk. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407.
• Ulutaş, Yasin. “Ömer Bin Abdülaziz’in Hayatı, Şahsiyeti, Kelâmî Görüşleri ve Kadere Dair Risalesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi = Journal of Divinity Faculty of Hitit University 16/31 (2017) : 327-362.
• Yâfiʻî, Ebû Muhammed Afîfuddin. Mir’âtu’l-cinân ve ibratu’l-yekzân fî maʻrifeti mâ yuʻteberu min havâdisi’z-zeman. thk. Halil el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Yigit, İsrnail. “Ömer bin Abdülaziz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/53-55. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. el-Iber fî haberi men Gaber. thk. Ebû Hacer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Siyeru a῾lâmi’n-nubelâ. thk. Şuayb Arnaût vdgr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.