Ebû ‘Alî el-Fârisî'nin el-Hücce Eserinde Kıraat Olgusu

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 19, 138 - 154, 15.12.2023

Habip Kalaç

https://doi.org/10.54893/vanid.1286034

Öz

Kıraat olgusu İslâm ilimleri arasında erken sayılacak bir dönemde yerini almış ve günümüze kadar gündemdeki canlılığını muhafaza etmiştir. Bu hususu sağlayan unsurların başında kıraatlerin bünyesinde barındırdığı farklı vecihlerin kaynak olmaya elverişli olabilmeleridir. Zira bahsi geçen disiplin; tefsir, hadis ve fıkıh gibi ilimlere de kaynak teşkil ederek söz konusu canlılığını koruyabilmektedir. Kıraat olgusunun klasik dönemdeki bu canlılığı, günümüz akademik çalışmalarında da görülmektedir. Ayrıca kıraatler konusunda gerek ülkemizde ve gerekse ülkemiz dışında bir hayli araştırma yapılmış olması farklı bir açıdan kanıt teşkil etmektedir. Bu anlamda birçok kişinin kıraat ilmiyle alakalı nitelikli eserler üreterek alana dair müstakil çalışmalarıyla katkı sundukları bilinmektedir. Kıraat ilmine katkı sunan şahsiyetlerden biri Ebû Ali el-Fârisî olup klasik medrese geleneğinde eseri rağbet gören kişilerdendir. Müellifin yaşadığı coğrafya ve zaman dilimine bakıldığında kıraatler bulunduğu yerin dışında geniş alanlara yayılmıştır. İşte bu yayılma düşüncesinden hareketle Fârisî bir çalışma ortaya çıkarmıştır. Bununla beraber filolog olması hasebiyle müellife ait bir hayli eser ismi zikredilmektedir. Bundan ötürü müellifimiz ortaya koymuş olduğu eserleriyle kendisinden sonra telif edilmiş olan birçok çalışmada referans gösterilerek ön plana çıkmaktadır. Öte yandan müellif çalışmasını her ne kadar kıraat ilmine münhasır kılmamışsa da farklı okuyuş vecihlerini yoğun bir şekilde işleyerek tevcihte bulunmuştur. Özellikle kıraatlerin geçerli sayılması için kendisinde bulundurması gereken üç temel kriterden biri olan bir vechiyle de olsa Arab diline uyma şartı, müellifi kıraatlerde dil faktörünü yoğun bir şekilde işlemeye sevk etmiştir. Onun dil olgusuyla kıraatleri sentezlemesi dikkatleri çekmektedir. Bundan ötürü dilsel tahlil yaparken gerekçenin temellendirilmesinde Kur’ân kıraatlerine müracaat etmenin öneminden hareketle müellifin eserinde kıraatlere dayalı birtakım tespitler yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Hicrî IV. yüzyılda yaşamış olan Ebû Ali el-Fârisî (öl. 377/987) tarafından kaleme alınan el-Ḥücce fî ʿileli’l-ḳırâʾati’s-sebʿa ismindeki eserde Fârisî’nin ele aldığı kıraat yöntemini ve keyfiyetini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Arab Dili, el-Fârisî, Tefsir, Fıkıh.

The Phenomenon Of Recitation In The Study Titled Al-Hujjah Of Abu ‘Ali Al-Fārisı̄

Öz

The phenomenon of recitation took its place in Islamic sciences in early period, and it has maintained its vitality in the agenda until today. The primary factor that ensures this is the fact that the different aspects contained in the recitations can be suitable as a source. Because the discipline in question can maintain its vitality by constituting a source for sciences such as tafsir, hadith and fiqh. This vividness of the phenomenon of the recitation in the classical period is also seen in today's academic studies. In addition, the fact that a great number of researches have been carried out about recitation both in our country and abroad constitutes an evidence from a different perspective. In this sense, it is known that many scholars contributed to the science of recitation by producing qualified autonomous studies related to the discipline. One of the figures who contributed to the science of recitation is Abû ‘Alı̄ al-Fāārisı̄ı̄, whose work was in demand in classical madrasah tradition. Considering the geography and the time period in which the author lived, it is seen that the recitations have spread to wide areas of their present places. Fāārisı̄ has presented a study, based on the idea of expansion. In addition, a number of works belonging to the author are mentioned since he is a philologist. Therefore, the author comes to the fore with his works by being shown as a reference for many studies compiled after him. On the other hand, although the author has not remained his study exclusive to the science of recitation, he elaborated different aspects of recitations by intensively processing them. In particular, the requirement to comply with the Arabic language, at least in one aspect, which is one of the three basic criteria that the recitation must have in order to be considered valid, led the author to focus intensively on the language factor in recitations. That the author synthesized the phenomenon of language with the recitations attracts attention. Therefore, some determinations were made based on the recitations on the author’s study based on the importance of referring to the recitations of the Quran at building determinations when making a linguistic analysis. The aim of this study is to reveal the method and the quality of the recitation that Fāārisı̄ discussed in the study titled al-Ḥujja fı̄ ʿileli'l-qirā ʾati's-sebʿa, written by Abû ‘Alı̄ al- Fāārisı̄ (d. 377/987) who lived in the 4th century Hijri.

Anahtar Kelimeler

Recitation, Arab Language, al-Fāārisı̄ı̄, Fiqh, Tafsir

Kaynakça

• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Baġdâd. thk. Beşşar Avvad Maruf. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâm, 2001.
• Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Şerhu’s-sünne. thk. Şu'ayb Arnavut. Beyrut: el-Mektebetü'l-İslâmiyye, 2. Basım, 1983.
• Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Debb‘a. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlim, 1. Basım, ts.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İsam Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Ahrufu's-se'a li'l-kıraat. thk. Abdulmuheymin Tahhan. Mekke: Mektebetü'l-Menar, 1. Basım, 1408.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Kitabu't-teysiri fi kıraati's-seb'i. Kahire: Mektebetü't-Tabiîn, 2008.
• Mûsilî, Ebû'l-Feth Osman b. Cinnî. el-Muhtesip fi tebyini vucihi şevazi kıraati ve'l-idahi anha. Vezâretu'l-Evkâf, 1999.
• Enbârî, Ebû’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. Nüzhetü’l-elibbâʾ fî tabakāti’l-üdebâʾ. thk. Muhammed Ebû'l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru'l-Fikri'l-Arabî, 1998.
• Fârisî, Ebû Alî el-Hasan İbn Abdilğaffar. el-Hüccetu li'l-kıraati'l-'aşri. thk. Ali Muhammed Mu'avvid Adil Ahmed. Beyrut: Dâru'l-Kitabi'l-İlim, 1. Basım, 1971.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meâni'l-Kur'ân. thk. Abdulfettah İsmail Şelebi. ts.
• İbn Haleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed b. Hamdân el-Hemedânî. el-Hücce fi’l-kırâʾâti’s-sebʿa. thk. Abdulali Salim Mükerrem. Beyrut: Dâru'ş-Şuruk, 3. Basım, 1979.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ ssebete bi’n-nakl evi’s-semâʿ ev essbetehü’l-ʿayân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1978.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslüm. Te'vilu muşkilati'l-Kur'ân. el-Mektebetü'l-İlmiyye, ts.
• İbn Manzur, Ebû’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu'l-Arab. thk. Ahmed Fâris eş-Şidyâk. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
• İbn Mücahid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî. Kitabu's-Seb'a. thk. Şevki Zayıf. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 2009.
• İbn Nedim, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk. Kitabü'l-Fihrist. thk. Rıza Teceddüt. Tahran: 1. Basım, 1971.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Kitâbü’t-tabakāti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü'l-Hanci, 1. Basım, 2001.
• İbnû'l-Esir, Ebû’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi't-tarih. çev. Beşir Eryarsoy, Ahmet Ağırakça, Zülfikar Tüccar, Abdulkerim Özaydın. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2008.
• İbnü'l-Cezeri, Muhammed b. Ali. Gayetu'n-nihayeti fi tabakatu'l-kurrâ. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlim, 1971.
• Kâdî, Abdulfettah. el-Buduru'z-zahiretu fi'l-kıraati'l-'aşereti'l-mütevatire. Mısır: Mektebetu Mustafa Albani el-Halebi, 1955.
• Kalaç, Habip. Sahâbenin Kıraatı ve Kaynaklık Değeri. Şırnak: Şırnak Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Nehhas, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. ‘İrabu'l-Kur'ân. thk. Zehir Gazi Zahid. Beyrut: Alimu'l-Kütüb, 1988.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. "Ebû Ali el-Fârisî". TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/88-90. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Rûmî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî. Muʿcemü’l-üdebâʾirşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslam, 1. Basım, 1993.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr (Ebû Osmân, Ebû’l-Hasen, Ebû’l-Hüseyn) Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. Kitabu Sibeveyh. Kahire: Mektebetü'l-Hanci, 3. Basım, 1988.
• Şelebi, Abdulfettah İsmail. Ebû Ali el-Fârisî. Cidde: Dâru'l-Matbu‘ati'l-Hadis, 3. Basım, 1989.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki. Kahire: Dâru'l-Hicr, 2001.
• Ukberî, Ebü’l-Bekā Muhibbüddîn Abdullāh b. el-Hüseyn b. Abdillâh el-Ezecî el-Bağdâdî. et-Tibyan fi i'rabi'l-Kur'ân. thk. Ali Muhammed Bicavi. İhyau'l-Kütübi'l-Arabiyye, ts.
• Ünal, Mehmet. "Bir Kıraat Terimi Olarak Hüccetin Kavramsal Alanı ve Tarihsel Gelişimi". İslami Araştırmalar 17/1 (2004), 69-83.
• Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillâh Yâkūt b. Abdillâh Şihâbüddîn el-Bağdâdî er-Rûmî. Muʿcemü’l-büldân. thk. Ferit Abdulaziz el-Cündi. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. M'arifetu'l-kurrâ ala tabakati'l-asar. thk. Salih Muhammed Abbas Şu‘ayb Arnavuti. Beyrut: Müessesetü'r-Risaleti, 2. Basım, 1998.
• Zübeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Abdillâh b. Mezhic. Tabakātü’n-nahviyyîn ve’l-luġaviyyîn. thk. Muhammed b. Ali el-Mahalli. el-Mektebetü't-Teymuriyye, 1919.