İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ VE VIKOR YÖNTEMİNE GÖRE TÜRKİYE'DEKİ İLLERİN SIRALAMASI

Yıl 2022, , 60 - 77, 31.01.2022

Buse Eda Akyüz , Emre İpekçi Çetin

https://doi.org/10.51551/verimlilik.824462

Cited By: 6

Öz

Amaç: Uzun ve sağlıklı yaşam, eğitime erişim ve insana yakışır bir yaşam standardı gibi üç temel unsurla ölçülen İnsani Gelişme Endeksi (İGE) ülke karşılaştırmalarında önemli bir rol oynamaktadır. İllerin insani gelişme bağlamında karşılaştırılması, iller arasındaki farka dikkat çekmek açısından ülkelerin karşılaştırılması kadar önemlidir. Bu çalışmanın amacı Türkiye'deki illeri İGE endeksine ve genişletilmiş göstergelere göre sıralamaktır.

Yöntem: Çalışmada öncelikle iller orijinal İGE hesaplaması ile sıralanmıştır. Daha sonra İGE boyutları ve 14 alt gösterge kullanılarak illerin bir Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi olan VIKOR Yöntemi ile sıralamaları elde edilmiştir.

Bulgular: İlk iki sıralamada Ankara İGE'ye göre en iyi il olurken, Van ve Ağrı son iki sırada yer almıştır. Genişletilmiş göstergelerle yapılan sıralamada ise Kocaeli ilk sırada yer alırken, Şanlıurfa ve Ağrı son iki sırada yer almaktadır. Sıralamalarda, batı bölgesindeki illerin doğu illerine göre daha yüksek gelişmişlik seviyelerine sahip olması dikkat çekicidir.

Özgünlük: İllerin insani gelişmişlik düzeylerinin karşılaştırılmasında İGE’ye alternatif olarak VIKOR Yönteminin kullanılması, orijinal İGE hesaplamasının yanı sıra genişletilmiş göstergeler kullanılarak VIKOR yönteminin ele alınması ve İGE hesaplamasında geliştirme önerisi özgünlüğünü oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnsani Gelişme Endeksi, VIKOR Yöntemi, İllerin Sıralanması

RANKING OF PROVINCES IN TURKEY ACCORDING TO HUMAN DEVELOPMENT INDEX AND VIKOR METHOD

Öz

Purpose: The Human Development Index (HDI), which is measured by three basic elements such as long and healthy life, access to education and a decent standard of living, plays an important role in country comparisons. Comparing provinces in the context of human development is as important as comparing countries to draw attention to the difference between provinces. The aim of this study is to rank the provinces in Turkey according to the HDI index and the expanded indicators.

Methodology: In the study, firstly, the provinces were ranked with the original HDI calculation. Then, using HDI dimensions and 14 sub-indicators, the provinces were ranked by VIKOR method, which is a Multi-Criteria Decision-Making Method.

Findings: In the first two rankings, Ankara is the best province according to HDI, while Van and Ağrı are in the last two places. In the ranking made with the expanded indicators, Kocaeli ranked first, while Şanlıurfa and Ağrı ranked in the last two places. It is striking that the provinces in the western region have higher development levels compared to the eastern provinces in the rankings.

Originality: The use of VIKOR method as an alternative to HDI in comparing the human development levels of the provinces, the handling of the VIKOR method using extended indicators as well as the original HDI calculation, and the development proposal in the HDI calculation constitute originality of this study.

Anahtar Kelimeler

Human Development Index, VIKOR Method, Ranking of Provinces

Kaynakça

• Asandului, L., Roman, M. ve Fatulescu P. (2014). “The Efficiency of Healthcare Systems in Europe: A Data Envelopment Analysis Approach”, Procedia Economics and Finance, 10, 261-268.
• Baday Yıldız, E., Sivri, U. ve Berber, M. (2012). “Türkiye’de İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 39, 147-167.
• Basu, S. ve Basu, P. (2005). “Regional Disparity in Australia: Analysis of Gender Development Index”, International Review of Business Research Papers, 1(2), 55-66.
• Çağlar, A. ve Keten, N.D. (2018). “İllerin İnsani Gelişme Endeksinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçülmesi”, Ege Akademik Review, 18, 565-578.
• Cardona, M., Kretschmer, T. ve Strobel, T. (2013). “ICT and Productivity: Conclusions from the Empirical Literature”, Information Economics and Policy, 25(3), 109-125.
• Çarıkçı, O. ve Akbulut, F. (2019). “Kıyaslama (Benchmarking) Yöntemi Olarak Veri Zarflama Analizi (VZA) ile İllerin Sağlık Performansının Ölçülmesi”, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(2), 1-8.
• Çemrek, F. (2012). “Türkiye’deki İllerin Gelir ve Refah Düzeyi Değişkenleri Arasındaki İlişkinin Kanonik Korelasyon Analizi ile İncelenmesi”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2), 197-215.
• Chakravarty, S.R. ve Majumder, A. (2005). “Measuring Human Poverty: A Generalized Index and an Application Using Basic Dimensions of Life and Some Anthropometric Indicators”, Journal of Human Development, 6(3), 275-299.
• Dew-Becker, I. ve Gordon, R.J. (2005). “Where Did The Productivity Growth Go? Inflation Dynamics and The Distribution of Income”, Brookings Papers on Economic Activity, 2, 67-150.
• Durkaya, M. ve Hüsnüoğlu, N. (2018). “İstihdamda Eğitimin Rolü”, Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 19(41), 51-70.
• Gülel, F.S., Çağlar, A., Kangalli Uyar, S.G., Karadeniz, O. ve Yeşilyurt M.E. (2017). “Türkiye’de İllere Göre İnsani Gelişme Endeksi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 208-216.
• Gürses, D. (2009). “İnsani Gelişme ve Türkiye”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 339-350.
• Hickel, J. (2019). “The Sustainable Development Index: Measuring the Ecological Efficiency of Human Development in the Anthropocene”, Ecological Economics, 167, 1-10.
• Kabadayı, B. (2013). “Human Development and Trade Openness: A Case Study on Developing Countries”, Advances in Management and Applied Economics, 3(3), 193-199.
• Kalkınma Bakanlığı, (2014). “Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2014-2023)”, Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Kasahara, H. ve Lapham, B. (2012). “Productivity and the Decision to Import and Export: Theory and Evidence”, http://www.freit.org/WorkingPapers/Papers/FirmLevelTrade/FREIT009.pdf, (Erişim Tarihi: 02.02.2021)
• Kılıç Depren, S. ve Bağdatlı Kalkan, S. (2018). “Determination of Countries’ Position Using Better Life Index: The Entropy Based Multimoora Approach”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 353-366.
• Kılıçarslan, M. ve Güçlü, A. (2019). “İstanbul’da Bulunan Sağlık Bakanlığı Hastanelerinin Verimlilik Analizi”, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 16, 552-558.
• Lee, H.S., Lin, K. ve Fang, H.H. (2006). “A Fuzzy Multiple Objective Dea for the Human Development Index”, in International Conference on Knowledge-Based and Intelligent Information and Engineering Systems, Springer, Berlin, Heidelberg, 922-928.
• Luque, M., Pérez-Moreno, S. ve Rodriguez, B. (2016). “Measuring Human Development: A Multi-Criteria Approach”, Social Indicators Research, 125(3), 713-733.
• Maya, R. ve Eren, T. (2018). “Türk Gıda Sektörünün Finansal Performans Analizinin Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ile Yapılması”, Verimlilik Dergisi, 3, 31-60.
• Mbabazi, G. (2017). “The Impact of Trade on Human Development in Sub-Saharan Africa (SSA)”, Master Thesis in Economics, Jönköping University International Business School, Sweden.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), (2020). “Resmi İstatistikler”, (Erişim Tarihi: 02.05.2020). Noorbakhash, F. (2003). “Human Development and Regional Disparities in India”, Department of Economics Working, 12, Glasgow University Press, Glasgow.
• Noorbakhsh, F. (2005). “Spatial Inequality, Polarization and its Dimensions in Iran: New Empirical Evidence”, Oxford Development Studies, 33(3-4), 473-491.
• Nourzad, F. ve Powell, J.J. (2003). “Openness, Growth and Development: Evidence from a Panel of Developing Countries”, Scientific Journal of Administrative Development, 1, 72-94.
• Omrani, H., Alizadeh, A. ve Amini, M. (2020). “A New Approach Based on BWM and MULTIMOORA Methods for Calculating Semi-Human Development Index: An Application for Provinces of Iran”, Socio-Economic Planning Sciences, 70, 100689.
• Opricovic, S. ve Tzeng, G-H. (2004). “Compromise Solution by MCDM Methods: A Comparative Analysis of VIKOR and TOPSIS”, European Journal of Operational Research, 156, 445-455.
• Opricovic, S. ve Tzeng, G-H. (2007). “Extended VIKOR Method in Comparison with Outranking Methods”, European Journal of Operational Research, 178, 514-529.
• Orakçı, E. ve Özdemir, A. (2017). “Determination Human Development Levels of Turkey and EU Countries with Compensatory Multi Criteria Decision Making Methods”, Journal of Economics and Administrative Sciences, 19(1), 61-74.
• Özdemir, Y., Demir, A. ve Seyhanlıoğlu, H.Ö. (2019). “Türkiye’deki Ortaokulların Verimliliklerinin Veri Zarflama Yöntemi ile Analizi”, Uluslararası Yönetim Bilişim Sistemleri ve Bilgisayar Bilimleri Dergisi, 3(1), 1-10.
• Özpınar, E. ve Koyuncu, E. (2016). “Türkiye’de İnsani Gelişmişlik İller Arasında Nasıl Farklılaşıyor? 81 İl İçin İnsani Gelişmişlik Endeksi”, TEPAV, 1-7.
• Paksoy, S. (2015). “Ülke Göstergelerinin Vikor Yöntemi ile Değerlendirilmesi”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 153-169.
• Peluffo, A. (2012). “The Effects of Exports and Imported Intermediates on Productivity and the Demand for Skilled Labour: A Firm Level Analysis for Uruguay”, 1-24, http://www.freit.org/WorkingPapers/Papers/FirmLevelTrade/FREIT464.pdf, (Erişim Tarihi: 02.02.2021).
• Prokopenko, J. (1992). “Verimlilik Yönetimi Uygulamalı El Kitabı” (Çev: O. Baykal, N. Atalay ve E. Fidan), MPM Yayınları, 476, Ankara.
• Safari, H. ve Ebrahimi, E. (2014). “Using Modified Similarity Multiple Criteria Decision Making Technique to Rank Countries in Terms of Human Development Index”, Journal of Industrial Engineering and Management (JIEM), 7(1), 254-275.
• Şanlısoy, S. (2019). “İnsani Gelişmişlik Endeksine Türk Cumhuriyetleri Örneğinde Eleştirel Bir Yaklaşım”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(62), 1580-1591.
• Sarı, V.İ. ve Meydan, M.C. (2018). “İnsani Gelişme Endeksi ve Alt Endekslerinin Türkiye’deki İller için Ölçülmesi”, İdealkent, 24(9), 387-429.
• Şenol, O., Kişi, M. ve Eroymak, S. (2019). “OECD Sağlık Sistemiyle Türk Sağlık Sisteminin Veri Zarflama Analiziyle Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 277-293.
• Streeten, P. (1981). “First Things First: Meeting Basic Human Needs in Developing Countries”, Oxford University Press, Oxford.
• Temurlenk, M.S. ve Abar, H. (2019). “Türkiye’deki İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Seviyeleri: 2008 - 2016 Dönemi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 33(4), 1115-1136.
• Tor, S.S. ve Esengün, K. (2011). “Örgütlerde İş Tatminini Etkileyen Demografik Faktörler ve Verimlilik: Karaman Gıda Sektöründe Bir Uygulama”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13(20), 53-63.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), (2020). “Bölgesel istatistikler”, (Erişim Tarihi: 25.04.2020)
• Ünal, Ç. (2008). “İnsani Gelişmişlik Endeksine Göre Türkiye’nin Bölgesel Farklılıkları”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 6 (2), 89-113.
• United Nations Development Programme (UNDP), (1990). “Human Development Report 1990: Concept and Measurement of Human Development”, New York.
• United Nations Development Programme (UNDP), (2019). “Human Development Report 2019”, New York.
• United Nations Development Programme (UNDP), (2020). “Human Development Report 2020”, New York.
• United Nations Development Programme (UNDP), (2020). “Technical Notes 2020”.
• Vierstraete, V. (2010). “Efficiency in human Development: A Data Envelopment Analysis”, The European Journal of Comparative Economics, 9(3), 425-443.
• Wei, J. ve Lin, X. (2008). “The Multiple Attribute Decision-Making VIKOR Method and Its Application”, Wireless Communications, Networking and Mobile Computing, WiCOM’08, 4th International Conference, IEEE, 1-4.
• Yang, Y-P. O., Shieh, H-M. ve Leu, J-D. (2009). “A VIKOR-Based Multicriteria Decision Method for Improving Information Security Risk”, International Journal of Information Technology & Decision Making, 8, 267-287.
• Yayla Enfiyeci, Z. ve Çavlin, A. (2019). “The Completeness of Infant Mortality Records on MERNIS: Do Differences in Human Development Index Levels Explain Provincial Differences?”, Turkish Journal of Public Health, 17(3), 279-293.
• Yeşilyurt, Ö. ve Salamov, F. (2017). “Türk Devletleri Sağlık Sistemlerinde Etkinliğin ve Etkinliğe Etki Eden Faktörlerin Süper Etkinlik ve Tobit Modelleriyle Değerlendirilmesi”, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 128-138.
• Yiğiteli, N. ve Şanlı, D. (2020). “Türkiye’de İllere Göre İnsani Gelişme Endekslerinin Hesaplanması: 2009-2018 Kapsamlı Bir Panel Veri Seti”, Journal of Economy Culture and Society, 61, 1-40.
• Zanbak, M. ve Özeş Özgür, R. (2019). “İnsani Gelişme Endeksi Bağlamında Avrupa Birliği’ne Üye ve Aday Ülkelerin Karşılaştırmalı Analizi”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları, 17(2), 175-192.