TÜRK ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE MÜLKİYET-ETKİNLİK İLİŞKİSİ: VZA VE TOBİT MODEL UYGULAMASI

Yıl 2017, Sayı: 4, 141 - 168, 16.10.2017

Hüseyin Özer Özlem Topçuoğlu

Öz

Özelleştirme uygulamaları 1980’ler
sonrasında Türkiye’de ve dünyada küreselleşme eğilimiyle beraber iktisadi bir
politika aracı olarak ortaya çıkmıştır. Özelleştirmenin temel gerekçesi Kamu
İktisadi Teşebbüsleri’nin (KİT) etkinlik ve verimlilik açısından başarısız
olmalarıdır. Özelleştirme uygulamalarıyla da işletmelerin yapısı ve yönetiminde
meydana gelecek değişim ile KİT’lere piyasa disiplininin kazandırılacağı ve
dolayısıyla işletme etkinliği ve verimliliğinin sağlanacağı beklenilmektedir.

Bu araştırmanın temel amacı, Türkiye’de
çimento sektöründe, özelleştirme uygulamalarının firmaların kaynaklarını daha
etkin kullanmalarına yönelik olumlu bir etkisinin olup olmadığını
araştırmaktır. Bu çalışmada 24 çimento fabrikası için 1984-2012 periyoduna ait
dengesiz panel veri kullanılarak işletme etkinliği değerleri Veri Zarflama
Analizi (VZA) yöntemi ile araştırılmıştır. Sonrasında, çimento sektöründe
etkinliğin/etkinsizliğin kaynakları, etkinlik değerlerinin (BCC) bağımlı
değişken; üretim kapasitesi (UKAP), kişi başına üretim (KBU), toplam satış (TS),
kapasite kullanım oranı (KKO) ve özelleştirme gölge değişkeninin (DOZEL)
bağımsız değişken olarak kullanıldığı Tobit model ile analiz edilmiştir.

Tobit model tahmin sonuçlarına göre, KBU ve
TS değişkenlerinin etkinlik üzerinde doğru yönlü; buna karşılık UKAP, KKO ve
DOZEL değişkenlerinin ise ters yönlü etkiye sahip oldukları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çimento Sektörü, Özelleştirme, Veri Zarflama Analizi, Tobit Model

Kaynakça

• BANKER, Rajiv D., CHARNES, Abraham ve COOPER, William Wager, (1984), “Some Models for Estimating Technical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis’’, Management Science, 30 (9), 1078-1092.
• BAKIRCI, Fehim, (2006), Üretimde Etkinlik ve Verimlilik Ölçümü Veri Zarflama Analizi Teori ve Uygulama, Atlas Yayınları, Ankara.
• BOUSSOFİANE, Aziz ve DYSON, Robert G., (1991), Thanassoulis, Emmanuel, “Applied Data Envelopment Analysis’’, European Journal of Operational Research, 52 (1), 1-15.
• CHARNES, Abraham; COOPER, William W. ve RHODES, Edwardo, (1978), “Measuring the Efficiency of Decision Making Units’’, European Journal of Operational Research, 2 (6), 429-444.
• EKİZ, Cengiz, (2008), Türkiye’de Tekellleşme ve Rekabet Yönetimi: Çimento Sektörü Örneği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• EMEÇ, H., ÜÇDOĞRUK, Ş. ve AKIN, F., (2001), “Türkiye Hanehalkı Eğlence Kültür Harcamalarında Tobit Modelin Kullanımı’’, G.Ü.İ.İ.B.F Dergisi, Sayı: 3, 13-26.
• FORSUND, F. R. ve SARAFOĞLU, N., (2000), “On the Origins of Data Envelopment Analysis”, Department of Economics University of Oslo, No: 24.
• GALANOPOULOS, K., AGGELOPOLUOS, KAMERIDOU, S., I. ve MATTAS, K., (2006), “Assensing the Effects of Managerial and Production Practices on the Efficiency of Commercial Pig Farming’’, Agricultural Systems, 88, 125-141.
• KESİCİ, Hülya, (2001), Dünyada ve Türkiye’de Özelleştirme Çimento Sektörü Uygulaması, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. KUTLAR, Aziz ve BABACAN, Adem, (2008),“Türkiye’deki Kamu Üniversitelerinde CCR Etkinliği-Ölçek Etkinliği Analizi: DEA Tekniği Uygulaması’’, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (1), 148-172.
• MADDALA, G. S. ve NELSON, F. D., (1975), “Switching Regression Models with Endogenous and Exogenous Switching” Proceedings of the American Statistical Association (Business and Economics Section), 423-426.
• PARADI, Joseph C. ve SCHAFFNIT, Claire, (2004), “Commercial Branch Performance Evaluation and Results Communication in a Canadian Bank – A DEA Application”, European Journal of Operational Research, 156, 719-735.
• RAMANATHAN, Ramakrishnan, (2003), An Introduction to Data Envelopment Analysis: A Tool for Performance Measurement, Sage Publications, New Delhi.
• RAY, Subhas C., (2004), Data Envelopment Analysis: Theory and Techniques for Economics and Operations Research, Cambridge University Press, New York.
• SAYGILI, Şeref ve TAYMAZ, Erol, (1996), “Türkiye Çimento Sanayinde Özelleştirme ve Teknik Etkinlik’’, ODTÜ Gelişme Dergisi, 23 (3), 405-426.
• STEVENS, Philip Andrew, (2005), “Assessing the Performance of Local Government’’, National Institute Economic Review, 193 (1), 90-101.
• ŞENGÜL, Ümran, ESLEMIAN, Seyedhadi ve EREN, Miraç, (2013), “Türkiye'de İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Düzey 2 Bölgelerinin Ekonomik Etkinliklerinin VZA Yöntemi ile Belirlenmesi ve Tobit Model Uygulaması’’ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yönetim Bilimleri Dergisi 11.21, 75-99.
• ŞİMŞEK, Şerif, (2001), İşletme Bilimlerine Giriş, Günay Ofset, Konya.
• TARI, R., (2015), Ekonometri, 10. Baskı, Umuttepe Yayınları, İstanbul.
• TATOĞLU, Ferda YERDELEN, (2005), Sermaye Piyasası’nda Riskin Sınırlı Bağımlı Değişkenli Panel Veri Modelleri ile Analizi, (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• TOBIN, James, (1958), “Estimation of Relationships for Limited Dependent Variables’’, Econometrica, 26 (1), 24-36.
• ULUCAN, Aydın ve KARACABEY, Argun A., (2002), “İMKB Hisse Senedi Piyasasının Teknik Etkinliğinin AB Aday ve Üye Ülkelerle Karşılaştırmalı Analizi”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 2 (3), 101-111.