YILDIRMA İLE SİNİZM ARASINDAKİ İLİŞKİDE TÜKENMİŞLİĞİN ARACILIK ETKİSİ: DOĞUBAYAZIT ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Sayı: 2, 329 - 344, 29.04.2022

Aslıhan Avcı , Enver Aydoğan

https://doi.org/10.51551/verimlilik.886350

Öz

Amaç: Bu çalışmanın temel amacı; tükenmişliğin yıldırma ve sinizm arasındaki ilişkide aracılık rolünü incelemektir.

Yöntem: Doğubayazıt’ta çalışan 303 öğretmen üzerinde yapılan bu çalışmanın verileri çözümlenirken SPSS istatistik programı kullanılmış olup korelasyon analizi ve regresyon analizi yapılmıştır. Yıldırmayı ölçmek için Aiello, Deitinger, Nardella ve Bonafede (2008) tarafından geliştirilen yıldırma ölçeği; tükenmişliği ölçmek için Maslach (1981) tarafından geliştirilen tükenmişlik ölçeği ve sinizmi ölçmek için Brandes, Dharwadkar, Dean (1992) tarafından geliştirilmiş sinizm ölçeği kullanılmıştır. Yıldırma ve sinizm arasındaki ilişkide tükenmişliğin aracılık rolünü belirlemek amacıyla Baron ve Kenny'nin (1986) dört aşamadan oluşan Nedensel Adım Yaklaşımı kullanılmıştır.

Bulgular: Sobel testi aracılık modelinin anlamlı olduğunu göstermiştir. Çalışma sonucunda yıldırmanın tükenmişlik ve sinizm üzerinde doğrudan etkisi olduğu ve tükenmişliğin sinizmi doğrudan etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca; yıldırmanın sinizm üzerindeki etkisinde, tükenmişliğin ‘kısmi aracı’ değişken olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Özgünlük: Bu çalışmada yıldırma ve sinizm arasındaki ilişkide tükenmişliğin aracılık mekanizması yıldırma, sinizm ve tükenmişlik kavramları birlikte incelenerek belirlenmiştir. Bu bulgu, bir özgünlük sunmakta ve literatüre bir katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yıldırma, Tükenmişlik, Sinizm, Öğretmen

THE MEDIATING EFFECT OF BURNOUT ON THE RELATIONSHIP BETWEEN MOBBING AND CYNICISM: DOĞUBAYAZIT SAMPLE

Öz

Purpose: The main purpose of this study is to examine the mediating role of burnout on the relationship between mobbing and cynicism.

Methodology: While analyzing the data of this study, which was conducted on 303 teachers working in Doğubayazıt, SPSS statistical program was used and correlation analysis and regression analysis were performed. Mobbing scale developed by Aiello et al (2008) to measure mobbing; Burnout scale developed by Maslach to measure burnout and cynicism scale developed by Brandes et al (1992) to measure cynicism were used. In order to determine the mediating role of burnout on the relationship between mobbing and cynicism, Baron and Kenny (1986)'s Causal Step Approach consisting of four stages was used.

Findings: The Sobel test showed that the mediation model was significant. As a result of the study, it was found that mobbing has a direct effect on burnout and cynicism, and burnout directly affects cynicism. Moreover, it was concluded that burnout is a 'partial mediator' variable in the effect of mobbing on cynicism.

Orginality: In this study, the mediating mechanism of burnout on the relationship between mobbing and cynicism was determined by examining the concepts of mobbing, cynicism and burnout together. This finding offers originality and gives a contribution to the literature.

Anahtar Kelimeler

Mobbing, Burnout, Cynicism, Teacher

Kaynakça

• Aditya, S., David, F.E. ve Han-Chung, H. (2014). “The Moderated Relationship Between Job Burnout and Organizational Cynicism”, Management Decision, 52(3), 482-504.
• Akhigbe, O.J., Gail, O.J. (2017). “Job Burnout and Organizational Cynicism Among Employees in Nigerian Banks”, European Scientific Journal, 13(22), 125-140.
• Akman, G. (2013). “Sağlık Çalışanlarının Örgütsel ve Genel Sinizm Düzeylerinin Karşılaştırılması”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Amasralı, A. (2016). “Ortaokul ve Lise Matematik Öğretmenlerinin Örgütsel Sinizm Tutumları ile Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki (Amasya İli Örneği)”, Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Anna, G.S. (2019). “Experiencing Mobbing at Workplace Facing Psychological Gender and Occupational Burnout”, Management, 23(1), 156-173.
• Arı, S.G. ve Bal, Ç.E. (2008). “Tükenmişlik Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Önemi”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(1), 132-148.
• Aydın, A.F. (2018). “Ameliyathane Hemşirelerinde Mobbing ve Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Baron, R.M. and Kenny, D.A. (1986). “The Moderator Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic and Statistical Considerations”, Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1173-1182.
• Başaran, İ.E. (2004). “Yönetimde İnsan İlişkileri, Yönetsel Davranış”, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Bayraktar, D. (2016). “İlkokul Öğretmenlerinin Duygusal Taciz Yaşama Düzeyi ile Örgütsel Sinizm Arasındaki İlişki”, Yüksek Lisans Tezi, Sebahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Brandes, P., Dharwadkar, R. ve Dean, J.W. (1999). “Does Organizational Cynicism Matter?, Employee and Supervisor Perspectives on Work Outcomes”, Eastern Academy of Management Proceedings, 1999, 150-153.
• Çam, Z. (2010). “İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Maruz Kaldıkları Yıldırma Eylemleri İle Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki (Van İli Örneği)”, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Cansever, S. (2017). “Mobbing ve Örgütsel Sinizm Etkisi Gebze’deki Ortaokul Öğretmenleri Üzerinde Bir Uygulama”, Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çatalkaya, M.A. (2017). “İlkokul ve Ortaokullarda Görevli Öğretmenlerin Algılarına Göre Örgütsel Sinizm ile Tükenmişlik Arasındaki İlişki”, Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Çoban, S. (2007). “Yıldırma Sorununun Çözümüne Yönelik Bir Yaklaşım: İçsel Pazarlama”, Verimlilik Dergisi, 2, 37-54.
• Çöğenli, M.Z. ve Asunakutlu, T. (2016). “Akademide Mobbing: Adım Üniversiteleri Örneği”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE), IX, 17-32.
• Davenport, N., Schwartz, R.D. ve Elliott, G.P. (2003). “Mobbing İşyerinde Duygusal Taciz” (Çev. O.C. Önertoy), Sistem Yayıncılık, İstanbul.
• Dean, J. W., Brandes, P. ve Dharwadkar, R. (1998). “Organizational Cynicism”, Academy of Management Review, 23(2), 341‐352.
• Deniz, K. (2020). “Rehberlik Öğretmenlerinin Mobbinge Maruz Kalma Düzeyleri ile Örgütsel Sinizm Algıları Arasındaki İlişki (Bitlis İli Örneği)”, Yüksek Lisans Tezi, Siirt Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Siirt.
• Droogenbroeck, F.V., Spruyt, B. ve Vanroelen, C. (2014). “Burnout Among Senior Teachers: Investigating the Role of Workload and Interpersonal Relationships at Work”, Teaching and Teacher Education, 43, 99-109.
• Engin, G., Oguzhan, A. ve Unsar, S. (2015). “Duygusal Tacizin İşten Ayrılma ve Bağlılığa Olan Etkisi: Konu ile İlgili Bir Araştırma”, Verimlilik Dergisi, 4, 65-76.
• Ercan, B. (2016). “Tükenmişlik ve Sinizm İlişkisinde Liderlik Tarzlarının Rolü: Hastane Çalışanlarında Bir Uygulama”, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Erdost, H.E., Karacaoglu, K. ve Reyhanoglu, M. (2007). “Örgütsel Sinizm Kavramı ve İlgili Ölçeklerin Türkiye’deki Bir Firmada Test Edilmesi”, 15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, 514-524.
• Ertürk, M. (2014). “Milli Eğitim Müdürlüğü Çalışanlarının Mobbing ve Tükenmişlik Düzeyleri: İzmir İli Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Groeneveld, R.A. ve Meeden, G. (1984). “Measuring Skewness and Kurtosis”, Journal of the Royal Statistical Society, Series D (The Statistician), 33(4), 391-399.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2017). “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri” (4. Baskı), Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Hopkins, K.D. ve Weeks, D.L. (1990). “Tests for Normality and Measures of Skewness and Kurtotis: Their Place in Research Reporting”, Educational and Psychological Management, 50, 717-729.
• Ince, B.N. ve Şahin E.A. (2015). “Maslach Tükenmişlik Envanteri-Eğitimci Forumu’nu Türkçeye Uyarlama Çalışması”, Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 6(2), 3859-3990.
• Kalagan, G. (2009). “Araştırma Görevlilerinin Örgütsel Destek Algıları ile Örgütsel Sinizm Tutumları Arasındaki İlişki”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Kalyoncuoğlu, S. (2017). “Markaya Duyulan Güven ile Marka Sadakati İlişkisinde Marka Aşkının Aracılık Rolü: Starbucks Markası Üzerine Bir Araştırma”, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(4), 383-402.
• Karacaoğlu, K. ve İnce, F. (2012). “Brandes, Dharwadkar ve Dean’in (1999) Örgütsel Sinizm Ölçeği Türkçe Formunun Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması: Kayseri Organize Sanayi Bölgesi Örneği”, İşletme ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 3, 77-92.
• Karakaya, B. (2019). “Resmi ve Özel Okullarda Beden Eğitimi Öğretmenlerinde Örgütsel Sinizm ve Tükenmişlik Düzeyleri”, Yüksek Lisans Tezi, Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karasar, N. (1998). “Bilimsel Araştırma Yöntemleri”, Nobel Yayınevi, Ankara.
• Karasar, N. (2004). “Bilimsel Araştırma Yöntemleri”, Nobel Yayınevi, Ankara.
• Karsavuran, S. (2011). “Ankara'daki Sağlık Bakanlığı Hastaneleri Yöneticilerinin Yıldırmaya Maruz Kalmalarıyla Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki”, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kip, E. ve İşyar, Y. (1976). “Basit ve Çoklu Regresyon Analizlerinin Zirai Ekonomi Problemlerine Uygulanması”, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No:460, 9-16.
• Konaklıoğlu, E. ve Yapıcı O.Ö. (2016). “Örgütlerde Çatışma Çözüm Yöntemlerinin Psikolojik Şiddetin Çözümü Açısından Kullanılabilirliği: Otel İşletmeleri Üzerine Bir Çalışma”, Verimlilik Dergisi, Sayı 2, 85-102.
• Kondori, B.G. (2015). “Mobbing and Individual Antecedents in Commercial Banks of North Cyprus”, Yüksek Lisans Tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Gazimağusa, KKTC.
• Laçin, S. (2011). “Psikolojik Şiddet (Mobbing) ve Örgütsel Sinizm İlişkisi: Belediye Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma”, Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Laleoğlu, A. ve Özmete, E. (2014). “Mobbing Ölçeği; Geçerlilik ve Güvenirlilik Çalışması,” T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Hakemli Araştırma Dergisi, Yıl 14, 31, 16-25.
• Leymann, H. ve Gustafsson, A. (1996). “Mobbing at Work and the Development of Post-Traumatic Stress Disordes”, European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 251-275.
• Maslach, C. (2003). “Job Burnout New Directions in Research and Intervention”, Current Directions in Psychological Science, 12(5), 189-192.
• Maslach, C. ve Jackson, S.E. (1981). “The Measurement of Experienced Burnout”, Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113.
• Maslach, C., Jackson, S.E., Leiter, M.P., Schaufeli, B.W., Schwab, L.R., (2010). “Maslach Burnout Inventory Manual”, (3rd ed.), https://www.mindgarden.com/117-maslach-burnout-inventory-mbi, (Erişim Tarihi: 22.4.2019).
• Mastin, L. (2009). “History of Cynicism?”, https://www.philosophybasics. com/branch cynicism.html, (Erişim Tarihi: 25.5.2019).
• MEB, “Millî Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2018-2019 Dönemi İstatistikleri”, https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_09/30102730_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2018_2019.pdf, (Erişim Tarihi: 30.7.2019).
• Mobbing Ortak Akıl Çalıştayı Sonuç Bildirgesi. (2018). https://mobbing.org.tr/mobbing-ortak-akil-calistayi-sonuc-bildirgesi/, (Erişim Tarihi: 25.5.2019).
• Naser, S. ve Tooraj, H. (2019). “Investigating the Effect of Organizational Cynicism on Workplace Bullying”, Transformation Management Research Journal, 10(19), 167-183.
• Omoankhanlen, J.A.O. ve Jajaboma, G. (2017). “Job Burnout and Organizational Cynicism Among Employees in Nigerian Banks”, European Scientific Journal, 13(22), 125-140.
• Özgener, Ş., Öğüt, A. ve Kaplan, M. (2008). “İşgören-İşveren İlişkilerinde Yeni Bir Paradigma: Örgütsel Sinizm”, Örgütsel Davranışta Seçme Konular, (Editörler: M. Özdevecioğlu ve H. Karadal), İlke Yayınevi, Ankara.
• Pelletier, K.L. ve Bligh, M.C. (2008). “The Aftermath of Organizational Corruption: Employee Attributions and Emotional Reactions”, Journal of Business Ethics, 80, 823-844.
• Seifolahi, N. ve Hassanzade, T. (2019). “Investigating the Effect of Organizational Cynicism on Workplace Bullying”, Transformation Management Journal, 10(1), 167-183.
• Serin, A.E., Balkan, M.O. ve Doğan. H. (2014). “The Perception and Causes of Mobbing: Turkey Example”, Journal of Business, Economics & Finance, 3(1), 5-17.
• Şimşek, M.Ş., Emhan, A., Demirtaş, Ö. ve Topuz, G.S. (2015). “Mobbing, Algılanan Örgütsel Adalet ve Tükenmişlik İlişkileri Üzerine Bir Alan Araştırması”, Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 6(11), 199-214.
• Takır, R. (2019). “Yetişkin Eğitimine Yönelik Kurs Veren Kurumlarda Görev Yapan Usta Öğreticilerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri ile Örgütsel Sinizm Algıları Arasındaki İlişki”, Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• TDK. (2019). “Güncel Türkçe Sözlük”, http://sozluk.gov.tr/, (Erişim Tarihi: 25.5.2019).
• Tınaz, P. (2006). “İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing)”, Çalışma ve Toplum Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 4(11), 13-28.
• Ulukuş, D. (2017). “Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenlerinin Mobbing ve Örgütsel Sinizm Algıları”, Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Xioming, Y., Ma, B-J., Chich, C.L.C. ve Shieh, J. (2014). “Effects of Workload on Burnout and Turnover Intention of Medical Staff: A Study, Natural Science Foundation of China”, Ethuo Med, 8(3), 229-237.
• Yazıcıoğlu, Y. ve Erdoğan, S. (2004). “SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri”, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Yıldırım, F. ve Kayapalı, S. (2016). “Effects of Cynicism on Empowerment in Organizations”, Journal of Human Sciences, 13(3), 5740-5750.
• Yılmaz, V. ve Dalbudak. İ.Z. (2018). “Aracı Değişken Etkisinin İncelenmesi: Yüksek Hızlı Tren İşletmeciliği Üzerine Bir Uygulama”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 14(2), 517-534.
• Yüksel, Y.H. (2017). “Psikolojik Danışmanların Algıladıkları Yıldırma Davranışları, Tükenmişlik Düzeyleri ve Psikolojik Danışmadaki Öz Yeterliliklerinin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.