Enflasyon Muhasebesinin Firma Etkinliği Üzerine Etkisi: BİST 100 İmalat Sektörü Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2025, Cilt: 59 Sayı: 2, 395 - 414, 16.04.2025

Ahmet Alataş

https://doi.org/10.51551/verimlilik.1608736

Öz

Amaç: Çalışmada, BİST 100 imalat sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin uygulamış olduğu enflasyon düzeltmesinin firmaların etkinliği üzerindeki etkisinin belirlenmesi ve etkin olan işletmelerin kendi içerisinde sıralanması amaçlanmıştır.
Yöntem: Çalışmada kullanılan veriler, işletmelerin etkinliğini belirlemek için Veri Zarflama Analizi (VZA) ile ve sektör içindeki aktif işletmelerin sıralamasını belirlemek için de süper etkinlik modeli ile analiz edilmiştir.
Bulgular: Enflasyon düzeltmesi öncesi tam etkin olan firma sayısı 10, enflasyon düzeltmesi sonrası tam etkin olan firma sayısı 7 olarak tespit edilmiştir. Düzeltme sonrasında 39 işletmenin 25’inde etkinlik seviyesinde düşme yaşanırken, 11 işletmenin etkinlik seviyesinde de artış olmuş, 3 işletmenin etkinlik seviyesinde de herhangi bir değişim yaşanmamıştır. İşletmelerin stok devir hızları ve maddi duran varlık oranlarında artış, öz kaynak devir hızı, öz kaynak kârlılığı ve aktif kârlılık oranlarında ise düşüşler görülmüştür. Bazı işletmeler düzeltme öncesi ve sonrası tam etkinliğini korumuş, bazıları ise hem etkinlik seviyesinde hem de etkin olan işletmelerin sıralamasında en yüksek etkinlik seviyesi artışlarını sergilemiştir. Genel anlamda araştırma sonuçları, enflasyon muhasebesinin işletmelerin etkinliğinin belirlenmesinde ve etkin olan işletmelerin kendi içerisinde sıralamasında etkili olduğunu göstermektedir.
Özgünlük: Literatürde genel performans ve etkinlik ölçümüne yönelik çalışmalar bulunsa da enflasyon muhasebesinin etkinlik seviyesine etkisini ölçen ve bu bağlamda VZA yöntemini kullanan araştırmalara rastlanılmamıştır. Çalışma, imalat sektörü özelinde enflasyon muhasebesi düzenlemelerinin işletmeler üzerindeki etkilerini analiz ederek literatüre önemli bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Enflasyon Muhasebesi, Etkinlik, Veri Zarflama Analizi

The Effect of Inflation Accounting on Firm Efficiency: An Application on BIST 100 Manufacturing Sector

Öz

Purpose: The study aims to determine the effect of inflation adjustment applied by the enterprises operating in the BIST 100 manufacturing sector on the efficiency of the firms and to rank the efficient enterprises within themselves.
Methodology: The data used in the study were analyzed by Data Envelopment Analysis (DEA) to determine the efficiency of enterprises and super efficiency model to determine the ranking of active enterprises within the sector.
Findings: The number of fully efficient firms before inflation adjustment was determined as 10, and the number of fully efficient firms after inflation adjustment as 7 After inflation adjustment, 25 out of 39 enterprises experienced a decrease in efficiency level, while 11 enterprises experienced an increase in efficiency level and 3 enterprises did not experience any change in efficiency level. Inventory turnover ratios and tangible fixed asset ratios of the enterprises increased, while equity turnover, return on equity and return on assets ratios decreased. Some enterprises maintained full efficiency before and after the correction, while others exhibited the highest increases in both efficiency level and ranking of efficient enterprises. In general, the results of the study show that inflation accounting is effective in determining the efficiency of enterprises and in ranking the efficient enterprises.
Originality: Although there are studies on general performance and efficiency measurement in the literature, there are no studies that measure the effect of inflation accounting on efficiency level and use DEA method in this context. The study makes an important contribution to the literature by analyzing the effects of inflation accounting regulations on enterprises in the manufacturing sector.

Anahtar Kelimeler

Inflation Accounting, Efficiency, Data Envelopment Analysis

Kaynakça

• Acer, H., Kazak, G. ve Erdemir, N.K. (2024). “Enflasyon Muhasebesı̇ Kavramı ve Temalar Üzerı̇ne Vosvı̇ewer ile Bı̇blı̇yometrı̇k Analı̇z”, Mali Çözüm Dergisi, 34(183), 769-790.
• Açık, S. (2006). “Enflasyonun Finansal Tablolar Üzerindeki Etkilerini Giderici Bir Tedbir Olarak Enflasyon Muhasebesi ve Türkiye’deki Yasal Düzenlemeler”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 345-360.
• Akdoğan, N. ve Tenker, N. (2007). “Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri”, 12. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Akgemci, A., Kısakürek, M., Kulaklı, A. P. ve Özçil, A. (2024). “Enflasyon Düzeltmelerinin Firma Performansı Üzerindeki Etkisi: İmalat Sektöründe TOPSİS Yöntemiyle Bir Uygulama”. Denetim ve Güvence Hizmetleri Dergisi, 4(2), 162-187.
• Akyüz, K., Yıldırım, İ. ve Balaban, Y. (2015). “Kâğıt sektöründe yer alan firmaların veri zarflama analizi yardımıyla etkinliklerinin ölçümü”. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 14: 23-37.
• Anderson, T.R., Cooper, W.W., Seıford, Lawrence M. ve Zhu, J. “Benchmarking in Sports, in Handbook on Data Envelopment Analysis”, Kluwer Academic Publisher, New York, 2004.
• Asker, V. (2021). “Havayolu İşletmelerinde İki Aşamalı Veri Zarflama Analizi ile Etkinlik Ölçümü”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(4), 2373-2385. https://doi.org/10.33206/mjss.795885
• Ata, H.A. ve Yakut, E. (2009). “Finansal Performansa Dayalı Etkinlik Ölçümü: İmalat Sektörü Uygulaması”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 80-100.
• Bakırcı, F. ve Kutlar, A. (2018). “Veri Zarflama Analizi”, Orion Kitabevi, Ankara
• Bayraktar, M. ve Cerit, A.G. (2020). “Türkı̇ye’de Verı̇mlı̇lı̇k, Etkı̇nlı̇k ve Etkı̇lı̇lı̇k Kavramlarının Fen ve Mühendı̇slı̇k Dı̇sı̇plı̇nlerı̇nde Kullanımının İncelenmesı̇”, Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, 12(2), 219-240. https://doi.org/10.18613/deudfd.837278
• Behdioğlu, S. ve Özcan, G. (2009). “Veri Zarflama Analizi ve Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 301-326.
• Bondu, A. (2024). “The Supremacy of Inflation Accounting”, International Journal of Science Engineering and Technology, 12(3), 1-9.
• Boussofıane, A., Dyson, R.G. and Thanassoulis, E. (1991). “Applied Data Envelopment Analysis”, Europen Journal of Operational Research, 52 (1), 1-15.
• Camanho, A.S., Silva, M.C., Piran, F.S. And Lacerda, D.P. (2024). “A Literature Review of Economic Efficiency Assessments Using Data Envelopment Analysis”, European Journal of Operational Research, 315(1), 1-18. https://doi.org/10.1016/j.ejor.2023.07.027
• Can Sağlam, Y. (2023). “Veri Zarflama Analizi ile Türk Sağlık Sektörünün Bölgesel Temelde Etkinliğinin Ölçümü”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 18(72), 475-494. https://doi.org/10.19168/jyasar.1230394
• Cavlak, H. (2021). “Etkinlik, Etkililik, Verimlilik, Kârlılık, Performans: Kavramsal Bir Çerçeve ve Karşılaştırma”, Journal of Research in Business, 6 (1), 99-126.
• Contuk, F.Y., Burucu, H., Kaya, A. ve Güngör, B. (2013). “Measurement of Fınancıal Performance in Productıon Sector”, The Sakarya Journal of Economıcs, 63-84.
• Cooper, W.W., Seıford, L.M. and Tone, K. (2000). “Data Envelopment Analysis a Comprehensive Text With Models, Applications”, References and DEA-Solver. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht.
• Çelik, İ. ve Ayan, S. (2017). “Veri Zarflama Analizi ile İmalat Sanayi Sektöründe Finansal Performans Etkinliğinin Ölçülmesi: Borsa İstanbul’da Bir Araştırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 8(18), 56-74. https://doi.org/10.21076/vizyoner.285998
• Derici, S. ve Uygur, K. (2019). “Türkiye’de Faaliyet Gösteren İki Havayolu Şirketinin Veri Zarflama Analizi ile Etkinlik Ölçümü”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21 (4), 1107-1118. https://doi.org/10.16953/deusosbil.489000
• Din, M.U., Ghani, E. and Mahmood, T. (2007). “Technical Efficiency of Pakistan's Manufacturing Sector: A Stochastic Frontier and Data Envelopment Analysis”, The Pakistan Development Review, 1-18. https://www.jstor.org/stable/41260785
• Doğan, Ö. (2023). “Enflasyon Muhasebesi ile İlgili Yasal Düzenlemelerin Finansal Raporlama Çerçeveleri Kapsamında Karşılaştırılmalı Değerlendirilmesi”. Malatya Turgut Özal Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 4(2), 190- 209.
• Emrouznejad, A. and Yang, G.L. (2018). “A Survey and Analysis of The First 40 Years of Scholarly Literature in DEA: 1978–2016”, Socio-Economic Planning Sciences, 61: 4-8. https://doi.org/10.1016/j.seps.2017.01.008
• Erena, O.T., Kalko, M.M. and Debele, S.A. (2021). “Technical Efficiency, Technological Progress and Productivity Growth of Large And Medium Manufacturing İndustries in Ethiopia: A Data Envelopment Analysis”, Cogent Economics and Finance, 9(1), 1-38. https://doi.org/10.1080/23322039.2021.1997160
• Ergün, Ü.R. (2024). “Veri Zarflama Analizi ile Demir Çelik Sektörünün Etkinliğinin İncelenmesi”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 22(52), 254-281. https://doi.org/10.35408/comuybd.1326196
• Ertuğrul, İ. ve Tuş Işık, A. (2008). “İşletmelerin VZA ile Mali Tablolarına Dayalı Etkinlik Ölçümü: Metal Ana Sanayiinde Bir Uygulama”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, 10(1), 201-217.
• Fapohunda, F.M., Ogbeıde, S.O. and Igbınıgıe, O.O. (2017). “Empirical Assessment of Manufacturing Companies Efficiency in Nigeria: Data Envelopment Analysis (DEA) Approach”, Research Journal Of Finance and Accounting, 8(22), 137-147.
• Farrell, M.J. (1957). “The Measurement of Productive Efficiency.” Journal of the Royal Statistical Society 120, 253-290. https://doi.org/10.2307/2343100
• Golany, B. and Roll, Y. (1989). “An Application Procedure for DEA”, Omega, 17(3), 237-250. https://doi.org/10.1016/0305-0483(89)90029-7
• Hussein, A.M., Mohsin, A.O.M. and Hussein, M.A. (2024). “The Impact of Inflatıon on Fınancıal Statement Data”, World Economics ve Finance Bulletin (WEFB), 30, 151-161. http://dx.doi.org/10.13140/RG.2.2.24814.93762
• Karasioğlu, F. ve Erdemir, N.K. (2005). “Enflasyon Muhasebesi Uygulamalarında Temel İşlemler Üzerine Bir Çalışma”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2005(2), 145-167.
• Kaya, A., Öztürk, M. ve Özer, A. (2011). “Metal Eşya, Makine ve Gereç Yapım Sektördeki İşletmelerin Veri Zarflama Analizi ile Etkinlik Ölçümü”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(1), 129-147.
• Kayalıdere, K. ve Kargın, S. (2004). “Çimento ve Tekstil Sektörlerinde Etkinlik Çalışması ve Veri Zarflama Analizi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 196-219. https://doi.org/10.21076/vizyoner.285998
• Kılıç, İ. (2025). “Finansal Tablolar Yardımı ile Etkinlik Analizi: BİST Ana Metal Sanayi Sektörü Üzerine Bir Uygulama”, Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, 74: 209-232. https://doi.org/10.55322/mdbakis.1519964
• Kılınç, Z. ve Konuşkan, A. (2022). “Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle BIST Sürdürülebilirlik Endeksindeki İşletmelerin Etkinliklerinin Ölçülmesi”, Kamu Ekonomisi ve Kamu Mali Yönetimi Dergisi, 2(1), 31-40.
• Koçyiğit, M.M. (2016). “Borsa İstanbul’da İşlem Gören Çimento İşletmelerinin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi Kullanılarak Ölçülmesi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(57), 429-439. https://doi.org/10.17755/esosder.15243
• Kutlar, A. ve Bakırcı, F. (2018). “Veri Zarflama Analizi Teori ve Uygulama”, Orion Kitabevi, Ankara.
• Lazol, İ. (2004). “Mali Analiz ve Enflasyon Muhasebesi Uygulamaları”, Ekin Kitabevi, Bursa.
• Lee, P.F., Lam, W.S. ve Lam, W.H. (2023). Performance Evaluation of the Efficiency of Logistics Companies with Data Envelopment Analysis Model. Mathematics, 11(718), 1-15. https://doi.org/10.3390/math11030718
• Memon, M.A., Tahir, I.M. and Malaysıa, T. (2012). “Size and Operational Performance of Manufacturing Companies in Pakistan Using Data Envelopment Analysis”, Journal of information Engineering and Applications, 2(4), 39-49.
• Okka, O. (2015), “Finansal Yönetim Teori ve Çözümlü Problemler, 6. Baskı, Nobel Yayınları, Ankara
• Okursoy, A. ve Tezsürücü, D. (2014). “Veri Zarflama Analizi ile Göreli Etkinliklerin Karşılaştırılması: Türkiye’deki İllerin Kültürel Göstergelerine İlişkin Bir Uygulama”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 21(2), 1-18. https://doi.org/10.18657/yecbu.92031
• Oruç, K.O., Yılmaz, G. ve Yılmaz, T. (2024). “Çok Kriterli Karar Verme ve Veri Zarflama Analizinde Kullanılan Yönsüz Veriler İçin Fonksiyon Önerileri: Finansal Performans Örneği”, Akdeniz İİBF Dergisi, 24 (2), 59-75. https://doi.org/10.25294/auiibfd.1451955
• Özçelik, H. ve Kandemir, B. (2017). “Veri Zarflama Analizi ve İmalat Sektöründe Bir Uygulama”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(1), 43-53.
• Özdemir, A. ve Can Sağlam, Y. (2024). “Kümeleme ve Veri Zarflama Analizi Entegrasyonu: İSO 500’deki Tekstil Firmalarının Performans Değerlendirmesi”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 16(1), 1-13. https://doi.org/10.20491/isarder.2024.1772
• Özek, P. (2015). “İmalat Firmalarının Etkinlik Analizi: 2005-2013 Dönemi”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 10(1), 185-202.
• Panwar, A., Olfati, M., Pant, M. and Snasel, V. (2022). “A Review on The 40 Years of Existence of Data Envelopment Analysis Models: Historic Development and Current Trends”, Archives of Computational Methods in Engineering, 29(7), 5397-5426. https://doi.org/10.1007/s11831-022-09770-3
• Rezitis, A.N. and Kalantzi, M.A. (2016). “Investigating Technical Efficiency And its Determinants by Data Envelopment Analysis: An Application in The Greek Food and Beverages Manufacturing İndustry”. Agribusiness, 32(2), 254-271. https://doi.org/10.1002/agr.21432
• Salimi Altan, M. (2010). “Türk Sigortacılık Sektöründe Etkinlik: Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Bir Uygulama”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 185-204.
• Smriti, T.N. and Khan, H.R. (2018). “Efficiency Analysis of Manufacturing Firms Using Data Envelopment Analysis Technique”, Journal of Data Science, 16(1), 69-78. http://dx.doi.org/10.6339/JDS.201801_16(1).0004
• Soba, M. ve Akcanlı, F. (2012). “Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile İMKB'de Gıda, İçki ve Tütün Alanında Faaliyet Gösteren İşletmelerin Etkinliklerinin Değerlendirilmesi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (2), 259-274
• Soylu, N. (2020). “Entelektüel Sermaye Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi: BİST Teknoloji Şirketlerine Yönelik Bir Araştırma”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (85), 269-286. https://doi.org/10.25095/mufad.673738
• Tosunoğlu, B. ve Uysal, M. (2012). “İSO 500’de Yer Alan İmalat Sektöründeki Yabancı Sermaye Payına Sahip Şirketlerin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçülmesi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(3-4), 333-344.
• Vassiloglu, M. and Giokas, D. (1990). “A Study of The Relative Efficiency of Bank Branches: An Application of Data Envelopment Analysis”, Journal of the Operational Research Society, 41(7), 591-597. https://doi.org/10.1057/jors.1990.83
• Verginet. (2024). “Enflasyon Düzeltmesine İlişkin Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No:555)”, Vergi Sirküleri: NO: 2024/17, https://www.verginet.net/dtt/11/Vergi-Sirkuleri-2024-17.aspx#EDMahiyetiveGenelEsaslar, (Erişim Tarihi: 24.10.2024).
• Wang, C.N., Nguyen, T.L., Dang, T.T., Bui, T.H. Performance Dang, T.T. ve Bui, T.H. (2021). “Performance Evaluation of Fishery Enterprises Using Data Envelopment Analysis-A Malmquist Model”, Mathematics, 9(469), 1-20. https://doi.org/10.3390/math9050469
• Yalama, A. ve Sayım, M. (2008). “Veri Zarflama Analı̇zı̇ Iile İmalat Sektörünün Performans Değerlendı̇rmesı̇”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 89-107.
• Yaşar, F. (2019). “Veri Zarflama Analizi ile BIST100’de İşlem Gören İmalat İşletmelerinin Etkinliklerinin Ölçümü”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Yaşar, F. ve Yavuz, S. (2024). “BİST100 İmalat İşletmelerinin Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi ile Analizi”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 112-127. https://doi.org/10.29157/etusbed.1290902
• Yayar, R. ve Çoban, M.N. (2012). “ISO 500 Firmalarının Etkinliklerinin Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı: Dokuma ve Giyim Eşya Sanayi”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 165-180.
• Yıldırım, M. (2022), “Türkiye İçin Enflasyon Düzeltmesi Örneği”, http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4292641 (Erişim Tarihi: 24 Kasım 2024)
• Yıldız, A. (2007). “İmalat Sanayi Şirketlerinin Etkinliklerinin Ölçülmesi”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 91-103.
• Yıldız, B., Yerdelen Kaygın, C. ve Yılmaz, T. (2020). “İmalat Sektöründeki İşletmelerin Finansal Performanslarının Ölçülmesi: Bir Veri Zarflama Analizi (VZA) Uygulaması”, Turkish Studies - Economy, 15(1), 613-628. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.39429
• Yolalan, R. (1993). “İşletmelerarası Göreli Etkinlik Ölçümü”, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, 483. Yükçü, S. ve Atağan, G. (2009). “Etkı̇nlı̇k, Etkı̇lı̇lı̇k ve Verı̇mlı̇lı̇k Kavramlarının Yarattığı Karışıklık”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(4), 1-13.