Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılında Kıbrıs Meselesinin Kırılma Noktası Olarak “Annan Planı”

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 100. Yıl Özel Sayısı, 138 - 155, 29.10.2023

İskender Karakaya , Levent Ersin Orallı

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1335675

Öz

Annan Planı, Soğuk Savaş sonrası Kıbrıs meselesinde bir dönüm noktası olmuştur. 2004 yılında Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından Kıbrıs sorununun çözümü için ortaya atılmıştır. Kıbrıs adasındaki siyasi ve toprak anlaşmazlıklarını sona erdirmeyi hedefleyen bu plan, adanın kuzeyindeki Türk toplumu ve güneyindeki Rum toplumu arasında bir federal çözüm sağlamayı amaçlamıştır. Plan, Kıbrıs adasının yeniden birleşmesini, iki toplum arasında politik güç paylaşımını, mülkiyet haklarının yeniden düzenlenmesini ve Türk askerlerinin adadan kademeli çekilmesini içermektedir. Ancak, Rum kesimi ve liderleri plana karşı tepki göstermiş ve referandumu da kabul etmemiştir. 2004 yılında yapılan referandum sonucunda, Rum kesimi planı reddederken, Türk kesimi ise kabul etmiştir. Annan Planı, Kıbrıs sorununun çözümüne yönelik önemli bir adım olarak kabul edilse de taraflar arasındaki anlaşmazlıklar ve çıkar çatışmaları nedeniyle başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu makalede Annan Planı’nın Kıbrıs Meselesindeki “kırılma noktası” olduğu iddia edilmekte ve bununla beraber bu deneyimin başarısız olmasının nedenleri sorgulanmaktadır. Çalışmada, Annan Planı’nın Kıbrıs’ın birleşme yolundaki son girişim olduğu, 2004 sonrası Kıbrıs meselesinde, Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin (GKRY) izlediği politikalarla sorunun çözülemediği ve Türkiye’nin dış politikasını etkilediği, bununla beraber planın başarısız olmasının, bölgesel ve küresel açıdan enerji, güvenlik ve dış politikayı da etkileyen ve adadaki birleşme umutlarını bitiren bir süreci başlattığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Annan Planı, Kıbrıs, ABD, Türkiye, Birleşmiş Milletler

“Annan Plan” As the Breaking Point of the Cyprus Issue in the 100th Anniversary of the Republic of Turkey

Öz

The Annan Plan was a turning point in the post-Cold War Cyprus issue. It was put forward in 2004 by United Nations (UN) Secretary General Kofi Annan for the solution of the Cyprus problem. Aiming to end the political and territorial disputes on the island of Cyprus, this plan aimed to provide a federal solution between the Turkish community in the north of the island and the Greek community in the south. The plan includes the reunification of the island of Cyprus, the sharing of political power between the two communities, the reorganization of property rights and the gradual withdrawal of Turkish troops from the island. However, the Greek Cypriot side and its leaders reacted against the plan and did not accept the referendum. As a result of the referendum held in 2004, the Greek part rejected the plan, while the Turkish part accepted it. Although the Annan Plan was accepted as an important step towards the solution of the Cyprus problem, it failed due to disagreements and conflicts of interest between the parties. In the study, it is claimed that the Annan Plan is the "breaking point" in the Cyprus issue, and the reasons for the failure of this experiment are also questioned. In the study, it is determined that the Annan Plan was the last attempt to unite Cyprus, in the Cyprus issue after 2004; the Greek Cypriot Administration (GCA) of Greece could not solve the problem with the policies followed and Turkey's foreign policy was affected; however, the failure of the plan in terms of energy has initiated the process to affect energy, security and foreign policy in the regional and global scale and to exhaust the hopes of unification on the island.

Anahtar Kelimeler

Annan Plan, Cyprus, USA, Turkey, United Nations

Kaynakça

• Akbayrak, D. (2021). Türkiye – Avrupa Birliği ilişkilerinde Kıbrıs. Net Kitap Yayıncılık.
• Armaoğlu, F. (2010). 20. Yüzyıl siyasi tarihi 1914-1995. Alkım Yayınevi.
• Aslım, İ. (2022). ABD dış politikasında Kıbrıs açmazı. Kalkedon Yayınları.
• Aydoğdu, A. (2005). Kıbrıs Sorunu Çözüm Arayışarı/Annan Planı ve Referandum Süreci. Asil Yayın Dağıtım
• Baykal, S. ve Arat, T. (2006). AB'yle ilişkiler. B. Oran (Ed.), Türk dış politikası kurtuluş savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar (1980-2001) Cilt II içinde (s. 3229-351). İletişim Yayınları.
• Brilliant, J. (2004, 22 April). Greek Cypriots posed to reject annan plan. United Press International,Larnaka. http://www.washtimes.com/upi-breaking/20040422-113351-3557r.htm adresinden 02 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• Bozkurt, Ġ. (2002). Kıbrıs’ın tarihine kısa bir bakış. Ş. K. Ülger ve E. Efegil (Ed.). AB ve Kıbrıs: Bugünü ve geleceği içinde (s. 38-42.) Gündoğan Yayınları.
• Çivi, H. (2004). Dünden Bugüne Kıbrıs. G. Kalaycı (Ed.), Kıbrıs ve geleceği içinde (s. 336-339). Nobel Yayın Dağıtım.
• Erdönmez, C. (2005). Tarihi boyutuyla Kıbrıs. G. Kantarcı (Ed.). Kıbrıs laboratuvarı. Aktüel Yayınları.
• Esen, B. N. (1971). Türk Anayasa Hukuku. Ayyıldız Matbaası.
• Gazioğlu, A. C., (1992). Kıbrıs Türk tarihi-Türk dönemi (1570-1878). Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi.
• Girne Amerikan Üniversitesi Deklerasyonu. (29.11.2002). Girne Amerikan Üniversitesi Senatosu.
• Gözügüzelli, E. (2021). Kıbrıs: Barışın gölgesinde psikolojik savaş. Nobel Yayınları.
• Gürel, Ş. S. (2004, 1 Nisan). KKTC’de egemenliğe son. Cumhuriyet Gazetesi.
• Hannay, D. (2005). Cyrprus: The search for a solution. I.B. Taurus, London.
• Hasgüler, M. (2000). Kıbrıs’ta enosis ve taksim politikalarının sonu. İletişim Yayıncılık.
• Keser, U. (2022). Hukuk, Diplomasi ve Meşruiyet: Kıbrıs. Kriter Yayınları.
• Kıbrıs: Annan Planı Beyin Fırtınası. (2005). Avrasya stratejik araştırmalar merkezi çalışmaları, Asam Yayınları, Sayı:5.
• Kızılyürek, N. (2009). Daha önceleri neredeydiniz? Dünden bugüne Kıbrıs müzakereleri. Birikim Yayınları.
• Kloti, U. (2001). Consensual government in a heterogeneous polity. West European Politics, 24(2), 19-34. https://doi.org/10.1080/01402380108425431
• Kriesi, H. (2001). The federal parliament: The limits of institutional reforms. West European Politics, 24(2), 59-76. https://doi.org/10.1080/01402380108425433
• Lijphart, A. (1986). Çağdaş Demokrasiler. (E. Özbudun ve E. Onulduran, Çev.), Yetkin Yayınları.
• Linz, J. (1993). Başkanlık sistemi veya parlamenter sistem arasındaki tercihin siyasal ve sosyal sonuçları, BDT ülkelerinde demokrasiye geçiş ve anayasa yapımı. Tdv Yayınları.
• Mendelson, M. H. (2001). Kıbrıs’ın Avrupa Birliği’ne girişi neden hukuka aykırı olacaktır, hukuki mütalaa. Londra.
• Özersay, K. (2012). Kıbrıs sorunu. B. Oran (Ed.), Türk dış politikası: kurtuluş savaşından bugüne, olgular, belgeler, yorumlar (Cilt III: 2001-2012) içinde (s. 632-689). İletişim Yayınları.
• Savrun, E. (2021). Kıbrıs politikaları: 1960 ve 1974 yılları arasında Türkiye ve İngiltere’nin karşılaştırmalı Kıbrıs Politikaları. Net Kitap Yayıncılık.
• Salep, M. (2023). Türk dış politikasında Kıbrıs (Zürhten Kanlı Noel’e). Nobel Yayınları.
• Somuncuoğlu, S. (2004). Annan Planı Gerçeği ve KKTC’nib Kurtuluşu. Yeni Avrasya Yayınları
• Stephen, M. (2003, 17 Ocak). TBMM’de Kıbrıs sempozyumunda yaptığı konuşma. http://www.tbmm.gov.tr adresinden 6 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Stavrinides, Z. (1999). The Cyprus conflict -national identity and statehood. Cyrep Yayınları.
• Şahin, S. (2022). Uluslararası çatışma çözümü ve arabulucuk: Kıbrıs sorununda BM Genel sekreterlerinin arabuculuk çalışmaları. Orion Yayınevi.
• Turhan, M. (1989). Hükümet sistemleri ve 1982 anayasası. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Türkiye Ulusal Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi (Tusam) Kıbrıs Raporu. (2006) Annan Planı’na ‘evet’in 95 zararı. Kıbrıs sorununun kapsamlı çözüm anlaşması metni (Annan Belgesi)
• Tümerkan, M. (2002, 25 Kasım). Kofi Annan planı. Kıbrıslı Gazetesi.
• Uluşahin, N. (1999). Anayasal bir tercih olarak başkanlık sistemi. Yetkin Yayınları.
• Uslu, N. (2022). Kıbrıs: Bir çözümsüzlük sarmalı. Orion Yayınevi.
• Uygun, O. (1996). Federal devlet - temel ilkeler, kurumlar ve uygulama. Çınar Yayınları.