Erken Dönem Mushaf Araştırmaları: Yabancı Literatür

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 75 - 90, 30.06.2022

Fatih Cankurt

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2022.8.1.05

Öz

Kadim mushaflar, İslam’ın ilk asırlarındaki yazım birikimini günümüze taşıyan önemli eserlerdir. Kelimelerinin yazılış biçimi, sure başı bilgileri, ayet sayıları, ayet/durak/secde işaretleri, harf noktaları, harekeler, tezhibi vb. birçok noktadan bu mushaflar, hat sanatı, mushaf tarihi, kıraat, resm-i mushaf gibi ilimler için bilgi kaynağı vasfını taşımaktadır. Aynı zamanda Kur’ân-ı Kerîm’in mevsukiyetine delil niteliği taşıyan, günümüze kadar tahrif olmaksızın geldiğini yazılı şekilde ispat eden kaynaklardır. Bu manevî, ilmî ve tarihi önemlerine rağmen erken dönem mushaflara ülkemiz araştırmacıları tarafından yeterince rağbet gösterilmemiştir. Her ne kadar hat sanatı bakımından bazı mushaflara ait incelemelerin varlığı görülse de hususen mushaf tarihi, kıraat ilmi esaslı çalışmaların ülkemizde çok az olduğu esefle ifade edilmelidir. Bu duruma tesir eden birçok faktör zikredilebilir, ancak ilahi kelamın mücessem hali, mushaflar üzerine araştırma yapmanın gereksiz addedilmesi, en müessir sebep olarak ifade edilebilir. Buna karşın doğu bilimciler, yaklaşık iki asırdır erken dönem mushaflar üzerine ehemmiyetle durmuşlar ve halen de bu ilgilerini muhafaza etmektedirler. Bu alakanın ardında masumane bir bilimsel araştırma niyeti mi yoksa Kur’ân-ı Kerîm’in ilahi bir kitap olduğuna dair şüphe içeren ön yargıların mı etkisi mi vardır, bunu kesin bir dille ifade etmek mümkün görünmemektedir. Lakin özellikle Batı’nın erken dönem mushaflara fazlaca ilgi göstermesi, araştırmalar için ciddi bütçeler ayırması, alanın lüzumsuz görülmemesi gerektiğine işaret olarak kabul edilebilir. Bu makale, erken dönem mushaflar üzerine yurtdışında, bilhassa Batı’da tamamlanmış araştırmaları konu edinmektedir. Amaç, yapılmış yabancı çalışmaların kemiyeti ve keyfiyeti hakkında genel bir bilgi sunulması, hal-i hazırda alana ilgi duyan araştırmacılara katkı sağlanabilmesidir. Bu maksatla muhtelif ülkelerdeki araştırmacılar tarafından erken dönem mushaflar hakkında, farklı dillerde hazırlanan yabancı çalışmalar, ismen tespit edilmek suretiyle bir katalog hazırlanmıştır. Katalogda ismi yer alan eserlerin öncelikle matbu haline, mümkün olmadığı takdirde ise dijital dosyasına ulaşılmaya çalışılmıştır. Metnine erişilebilen araştırmaların tamamı incelenmiş, tanıtıcı mahiyette özet bilgiler kayıt altına alınmıştır. Tespit edilen yabancı çalışmaların künyeleri bu özet malumatla birlikte, dili ve konusu dikkate alınarak tasnif edilmiş, makaleye dahil edilmiştir. Tamamlanan araştırmanın neticesinde, kadim mushaflarla alakalı kodikolojik, paleografik, ortografik çalışmalar yanında, bir veya birden fazla erken döneme ait mushafı, yazısı, tezhibi, tarihlendirilmesi yönüyle ele alan araştırmaların var olduğu görülmüştür. Birçok erken dönem mushafın yer aldığı müze/koleksiyonlara ait katalogların da içinde yer aldığı toplam 97 çalışmanın, İngilizce, Fransızca başta olmak üzere Almanca, Arapça ve Farsça dillerinde hazırlandığı tespitine ulaşılmıştır. Metnine ulaşılamadığı için bu makalede yer verilmeyen çok fazla sayıda araştırmanın varlığı da yabancı araştırmacıların bu mushaflara ne derece ehemmiyet atfettiğini ve alanda söz sahibi olduklarını kanıtlamaktadır. Bu durumun evrilmesi, Müslüman kimliğine sahip kimseler olarak bizim inanç kültürümüzde önemli yeri bulunan erken dönem mushaflar konusunda söz sahibi taraf haline gelebilmemiz için, alanın önemsenmesi, çalışılması, çalışmanın teşvik edilmesi gerektiği açıkça görülebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Kur’ân-ı Kerîm, Tefsir, Mushaf Tarihi, Literatür

Early Qur’anic Manuscripts Studies: Foreign Resources

Öz

Ancient mushafs are important works that carry the writing experience of the first centuries of Islam to the present day. Early mushaf manuscripts, the way the words are written, the beginning of the chapter information, the number of verses, the signs of verse/stop/prostration, letter points, movements, illumination etc. From many points, it is a source of information for sciences such as calligraphy, history of mushaf, recitation, resm-i mushaf. At the same time, they are works that prove that the Qur'an has not been harmed, and that it has survived to the present day without any distortion, in written form. Despite these spiritual, scientific and historical importance, the early period mushafs were not sufficiently sought after by the researchers of our country. Although it is seen that there are studies of some mushafs in terms of calligraphy, it should be expressed with regret that there are very few studies based on mushaf history and recitation science in our country. Many factors affecting this situation can be mentioned, but the most effective reason is that it is considered unnecessary to do research on the written form of the divine word, the mushafs. On the other hand, orientalists have focused on the early mushafs for nearly two centuries and they still maintain this interest. It does not seem possible to express clearly whether there is an innocent scientific research intention behind this interest, or whether there is an effect of prejudices containing doubts that the Qur'an is a divine book. However, the fact that the West especially showed great interest in the early period mushafs and allocated serious budgets for research can be considered as a sign that the field should not be seen as unnecessary. This article deals with the researches completed abroad, especially in the West, on the early mushafs. The aim is to provide general information about the abundance of foreign studies and how they are, and to contribute to researchers who are interested in the field. For this purpose, a catalog was prepared by determining the names of foreign studies prepared in different languages about the early period mushafs by researchers in various countries. First of all, the printed version of the works whose names are included in the catalog, and if it is not possible, the digital file is tried to be reached. All of the studies, the text of which can be accessed, were examined and introductory summary information was recorded. Along with this summary information about them, the tags, language and subject of foreign studies have been classified and included in our article. As a result of the research, it has been seen that besides the codicological, paleographic and orthographic studies related to the ancient mushafs, there are also studies dealing with one or more early period mushafs in terms of their ornaments. It has been determined that a total of 97 works, including catalogs of museums/collections in which many early period mushafs are located, were prepared in German, Arabic and Persian languages, especially in English and French. Considering that there are many more studies that are not included in this article due to the inaccessibility of the text, it turns out that our country is far behind in the field of ancient mushafs. It is our aim at the end of this study that, as people with Muslim identity, our faith should be a means of giving importance to the field, studying and encouraging work so that we can become a dominant party in the early stages of our life.

Anahtar Kelimeler

Qur’an Recitation, Qur’an, Tafsir, History of the Mushaf, Literature

Kaynakça

• Altıkulaç, Tayyar. Mushaf-ı Şerif (Biblioetheque Nationale, Paris). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• Altıkulaç, Tayyar. Günümüze Ulaşan Mesahif-i Kadîme. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2015.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Ali’ye Nisbet edilen Mushaf-ı Şerif (San‘a Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Osman’a İzafe Edilen Mushaf-ı Şerif: Hz. Osman’a Nisbet Edilen Mushaf-ı Şerif: (Türk ve İslam Eserleri Nüshası). İstanbul: İSAM Yayınları, 2007.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Osman’a İzafe Edilen Mushaf-ı Şerif: Topkapı Sarayı Müzesi Nüshası. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2007.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Osman’a Nisbet Edilen Mushaf-ı Şerif (Kahire el-Meşhedü’l-Hüseyni Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2009.
• Altıkulaç, Tayyar. Mushaf-ı Şerif (Tübingen Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• Apaydın, Banu. “Palimpsest Kavramı ve Mekansal Dönüşüm”. Turkish Online Journal of Design Art and Communication 9/2 (2019), 90-103.
• A’zamî, Muhammed Mustafa. Kur’an Tarihi. çev. Ömer Türker - Fatih Serenli. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2018.
• Cankurt, Fatih. Hz. Ali Mushafı. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Déroche, François. Islamic Codicology; An introduction to the Study of Manuscripts in Arabic Script. London: al-Furqan Islamic Heritage Foundation, 2006.
• Gözeler, Esra. "Andreas Kaplony - Michael Marx (ed.). Qurʾān Quotations Preserved on Papyrus Documents, 7th – 10th Centuries And The Problem of Carbon Dating Early Qurʾāns. Leiden & Boston: Brill, 2019". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2021), 601-612.
• Kütüköğlu, Mübahat S. “Paleografya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.