Non-formal Religious Education in Futuvvetname and Ahilik Organization: The Example of Razavi Futuvvetname

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 64 - 80, 30.06.2023

Cavit Erdem

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2023.9.1.05

Öz

Ahi has been interpreted as an ideal human type in history. The Arabs called the ideal human type "feta", the Iranians called it "civan-martyr" and the Turks called it "akı". It is rumored that the word "akı" turned into the word "ahi" after the Turks converted to Islam. The ahi organization, which takes its name from the word "ahi" meaning generosity and brotherhood, became institutionalized in the 13th century; it gained the great support of the people in Anatolia and aimed to raise ideal people by meeting their material and spiritual needs. These organizations organized religious and moral education as well as vocational education within the hierarchical order of squire, apprentice, journeyman, master. Immediately after the emergence of the ahi organization, it was observed that ahi fütüvvetnamas were written. Fütüvvetnameler, the internal regulations of ahi lodges formed as a result of the fütüvvet organization emerging in the Islamic geography mixed with Turkish customs and traditions, were used as the handbook of the ahis. Futüvvet, which means youth, valor, heroism, heroism, maturity, truthfulness, generosity in terms of word meaning; It means obeying the commands of Allah, avoiding evil, doing worship well, and embracing good morals secretly and openly. In the Holy Qur'an, the Prophet Abraham who rebelled against Nimrod, the Ashâb-ı Kehf who rejected idolatry and declared their faith in God, the companion of Prophet Moses, and Prophet Yusuf who preserved his chastity are mentioned as "feta". Prophet Abraham, Prophet Moses and his companion, Prophet Yusuf and Ashab-ı Kehf, whose heroism is emphasized in the Qur'an and who are mentioned as examples of faith, worship and morality, are shown as role models for the people of "Futuvvet". The verses in the Holy Qur'an, in which the word "feta" is mentioned, on the axis of abstaining from haram and being content with halal, formed the basis of the understanding of futüvvet. In this study, the importance of fütüvvetnamas in terms of non-formal religious education in the ahlism organizations is emphasized. The content of the futüvvetnamas includes the parables of the prophet, the lives of the Companions, the stories of the saints, the life stories of scholars and historical figures, the basic principles of Islamic morality, and the traditional practices of the ahi organization. Ahi organizations provided important services in social, political, religious and moral fields. The vocational and religious education given within the hierarchy of squire, apprentice, journeyman, and master in Ahi organizations continued in the workplaces during the day and in Ahi lodges and dervish lodges at night. It is known that the Ahi organization was effective in vocational and religious education and left its mark on a long period. The Ahi organization did not only prepare people for the hereafter by teaching them their religious and moral duties, but also undertook the teaching of a profession that would provide them with sustenance and sustenance in the world. It linked the world and the hereafter by establishing a perfect balance between the affairs of the world and the hereafter. The training of the Ahi was not only aimed at making him a master of his job, but also a good human being. The ahi organization, which has completed its mission in history as an important institution in terms of non-formal religious education, contains good examples for vocational and religious education, which is of great importance today. The subject of the research is the importance of fütüvvetnames, which are used as an internal regulation and handbook in ahi lodges, in terms of religious education. For centuries, ahi lodges have carried out vocational and religious education together. The problem of the research is whether the fütüvvetname and ahi lodges can have an impact on today's education system and how to interpret this cultural heritage. The study was conducted in order to determine the findings of religious education, principles and principles of education in futüvvenames and to investigate the possibility of using these principles and principles in today's education system. Since there are many futüvvetname in our history of culture and civilization, our study is limited by evaluating it in the context of Razavi's futüvvetname. Our research is a qualitative study and document analysis method was used by conducting a literature review. There are many universal principles in the religious and moral education that the Ahis have successfully implemented in history along with vocational education. Adapting this understanding to today's conditions and reflecting it to education policies will be beneficial in terms of education and training.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Futuvvetname, Futuvvet Organization, Ahi Lodges, Non-Formal Religious Education

Fütüvvetname ve Ahilik Teşkilatında Yaygın Din Eğitimi: Razavi’nin Fütüvvetnamesi Örneği

Öz

Ahi, tarihte ideal bir insan tipi olarak anlamlandırılmıştır. İdeal insan tipine Araplar, “feta” derken, İranlılar “civan-mert”, Türkler de “akı” adını vermiştir. Türklerin İslamiyet’e girmeleriyle beraber “akı” kelimesinin “ahi” kelimesine dönüştüğü rivayet edilmektedir. Adını cömertlik, kardeşlik anlamına gelen “ahi” kelimesinden alan ahi teşkilatı, 13. yüzyılda kurumsallaşmış; Anadolu’da halkın büyük desteğini kazanmış, onların maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılayarak ideal insan yetiştirmeyi hedeflemiştir. Bu teşkilatlar yamak, çırak, kalfa, usta hiyerarşik düzeni içerisinde meslek eğitimiyle birlikte din ve ahlak eğitimini de organize etmişlerdir. Ahi teşkilatının ortaya çıkmasından hemen sonra ahi fütüvvetnamelerinin yazıldığı görülmüştür. Fütüvvetnameler, İslam coğrafyasında ortaya çıkan fütüvvet teşkilatının Türk örf ve gelenekleriyle yoğrulması sonucu oluşan ahi tekkelerinin iç yönetmeliği, ahilerin el kitabı olarak kullanılmıştır. Kelime anlamı itibariyle; gençlik, yiğitlik, kahramanlık, olgunluk, doğruluk, cömertlik gibi anlamlara gelen fütüvvet; Allah’ın emirlerine uyma, kötülüklerden kaçınma, ibadetleri güzel yapma, gizli ve açık olarak güzel ahlaka sarılma anlamına gelmektedir. Kur’an-ı Kerim’de Nemrut’a başkaldıran Hz. İbrahim’den, putperestliği reddederek Allah’a iman ettiğini açıklayan Ashâb-ı Kehf’ten, Hz. Musa’nın yol arkadaşından, iffetini muhafaza eden Hz. Yusuf’tan “feta” olarak bahsedilmiştir. Kur’an’da kahramanlıkları ön plana çıkarılarak, iman, ibadet ve ahlak timsali olarak bahsedilen Hz. İbrahim, Hz. Musa ve arkadaşı, Hz. Yusuf ve Ashab-ı Kehf, “Fütüvvet” ehli için rol model olarak gösterilmiştir. Kur’an-ı Kerim’de “feta” kelimesinin geçtiği haramlardan uzak durma ve helallerle yetinme eksenindeki ayetler, fütüvvet anlayışının temelini oluşturmuştur. Çalışmada ahilik teşkilatlarında fütüvvetnamelerin yaygın din eğitimi açısından önemi üzerinde durulmuştur. Fütüvvetnamelerin muhtevasında peygamber kıssaları, sahabe hayatları, evliya menkıbeleri, alimlerin ve tarihi şahsiyetlerin hayat hikayeleri, İslam ahlakının temel ilkeleri, ahiliğin geleneksel uygulamaları yer almaktadır. Ahi teşkilatları; sosyal, siyasal, dini ve ahlaki alanlarda önemli hizmetler görmüştür. Ahi teşkilatlarında görülen yamak, çırak, kalfa, usta hiyerarşisi içerisinde verilen meslek ve din eğitimi gündüz iş yerlerinde akşam ahi tekke ve zaviyelerinde devam etmiştir. Ahilik teşkilatının mesleki ve din eğitimi konusunda etkili olduğu; uzunca bir döneme damgasını vurduğu bilinmektedir. Ahilik teşkilatı insana sadece dini ve ahlaki görevlerini öğreterek onu ahirete hazırlamamış, ona dünyada iaşe ve ibatesini sağlayacak bir meslek öğretimini de üstlenmiştir. Dünya ve ahiret işleri arasında muhteşem bir denge kurarak dünya ve ahireti birbiriyle ilişkilendirmiştir. Ahinin eğitiminde sadece işinin ustası olması hedeflenmemiş, iyi bir insan olması da amaçlanmıştır. Yaygın din eğitimi açısından önemli bir kurum olarak tarihteki misyonunu tamamlayan ahi teşkilatı, günümüzde büyük bir öneme sahip mesleki ve din eğitimi için iyi örnekler barındırmaktadır. Araştırmanın konusu ahi tekkelerinde bir iç yönetmelik ve el kitabı olarak kullanılan fütüvvetnamelerin din eğitimi açısından önemi, araştırmasıdır. Asırla boyu ahî tekkeleri, meslek ve din eğitimini birlikte yürütmüştür. Fütüvvetname ve ahi tekkelerinin günümüz eğitim sisteminde etkisinin olup olmadığı, bu kültürel mirasın nasıl yorumlanacağı araştırmanın problemini oluşturmaktadır. İncelememiz fütüvvenamelerde bulunan din eğitimi bulgularını, eğitim ilke ve prensiplerini tespit ederek bu ilke ve prensiplerin günümüz eğitim sisteminde kullanabilme imkanını araştırmak amacıyla yapılmıştır. Kültür ve medeniyet tarihimizde müellifi bilinen ve bilinmeyen çok sayıda fütüvvetname olması sebebiyle çalışmamız Razavi’nin fütüvvetnamesi bağlamında değerlendirilerek sınırlandırılmıştır. Araştırmamız nitel bir çalışma olup literatür taraması yapılarak doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Ahilerin tarihte meslek eğitimiyle birlikte başarıyla uyguladığı din ve ahlak eğitiminde, evrensel nitelikli birçok ilke bulunmaktadır. Bu anlayışın günümüz şartlarına uyarlanarak eğitim politikalarına yansıtılması eğitim öğretim açısından faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Fütüvvetname, Yaygın Din Eğitimi, Ahi Tekkeleri, Fütüvvet Teşkilatı

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “Fütüvvet Ruhuhun Dini Temelleri”. I. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (Eskişehir, 12-13 Ekim 2004). ed. M. Fatih Köksal 1/ 43-61. Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Yayınları, 2005.
• Aktaş, Serdar. Razavi Fütüvvetnamesi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Akyüz, Hüseyin. Hz. Peygamber’in Hadislerinde Renklerin Dili. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41/2014, 373-397.
• Altıntaş, Ayten - Doğan, Hanzade. “Osmanlı Esnaf Tabibinin Ahlak Eğitimi ve Değerleri”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 146 (2003), 59-63.
• Anadol, Cemal. Türk-İslâm Medeniyetinde Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Başkurt, İrfan. “Din ve Ahlak Eğitiminde Yeni Arayışlar ve Bakış Açıları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002), 78.
• Bayram, Mikail. Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rûm. İstanbul: Nüve Kültür Merkezi,2008.
• Bilgin, Beyza - Selçuk, Mualla. Din Öğretimi Özel Öğretim Yöntemleri. İstanbul: Akid Yayıncılık, 1991.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2004.
• Çağatay, Neşet. Ahilik Nedir. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Çağatay, Neşet. Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Çağatay, Neşet. “Fütüvvet- Ahî Müessesesinin Menşei Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (1952), 59-84.
• Demirci, Mehmet. “Ahilikte Tasavvufi Boyut: Fütüvvet”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1992), 83-90.
• Doğan, Recai - Tosun, Cemal. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi. Ankara: Pegem A Yayınları, 2002.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik. Ankara: Sistem Ofset Baskı, 1991.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik ve Meslek Eğitimi. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik. Ankara: Özgün Matbacılık, 2008.
• Erken, Veysi. Bir Sivil Örgütlenme Modeli Ahilik. Samsun: Bilge Ofset Matbaacılık, 2008.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 11 (1950), 1-4.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2011.
• Güllülü, Sebahattin. Ahi Birlikleri. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 1977.
• Gürel, Rahşan. Razavî’nin Fütüvvet-nâmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali. "Anadolu’da Ahiliğin Esnaf Teşkilatı Hâline Dönüşmesi ve Tımar Sistemine Yansımaları (Ankara Örneği)". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 32 (Aralık 2012), 263-291.
• Karaman, Ramazan. “Türk Ahi Teşkilatının İşleyişi ve Çorum Tarihinde Ahilik”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2004), 98-109.
• Karasoy, Yakup. “Ahi Kelimesi ve Türk Kültüründe Ahilik”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 14 (Aralık 2003), 1-23.
• Kaşgarlı Mahmud. Divan-ü Lügat-it-Türk Dizini. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1986.
• Kayaoğlu, İsmet. “Halife En-Nasır’ın Fütüvvete Girişi ve Bir Fütüvvet Buyrultusu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/1 (1982), 221-227.
• Kılavuz, M. Akif. “Ahilik Kurumunda Din ve Ahlak Eğitimi Anlayışı”. I. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (Eskişehir,12-13 Ekim 2004). ed. M. Fatih Köksal 2/615-628. Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Yayınları, 2005.
• Köksal, M. Fatih. Ahi Evran ve Ahilik. Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayınları, 2006.
• Kuşeyrî, Abdulkerim b. Havazin. Kuşeyrî Risalesi (Sûfilerin İnanç ve Ahlâkları). İstanbul: Semerkand Yayınları, 2004.
• MEB. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 2018.
• Muhammed b. İsmail el-Buhari. Sahih-i Buhari ve Tercemesi. Çev. M. Sofuoğlu. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2004.
• Nişancı, Abdullah. Millî Eğitim Sistemi İçerisinde Yaygın Din Eğitimi. Ankara: MEB Yayınları, 1981.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Fütüvvetname”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/264-265. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Öz, Mustafa. “Zülfikar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/553-554. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Özkan, Hakan. Din Eğitimi Açısından Kurân-ı Kerim’de İtaat Kavramı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Pakalın, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
• Parmaksızoğlu, İsmet. İbn Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler. Ankara: M.E.B Yayınları, 1971.
• Razavî, Seyyid Muhammed bin Alâaddin el-Hüseyin. Fütüvvet-Name-i Kebir. ed. Alemdar Yalçın - Gıyasettin Aytaş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1.Baskı., 2014.
• Razavî, Seyyid Muhammed bin Alâaddin el-Hüseyin. Fütüvvet-Name-i Kebir. ed. Alemdar Yalçın - Gıyasettin Aytaş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1.Baskı., 2014.
• Razavî, Seyyid Muhammed bin Seyyid Alâeddin el-Hüseyni. Razavi Fütüvvetnamesi. Konya: Konya Yazma Eserler Kütüphanesi, Hacıbektaş, 49/560.
• Sarı, Mevlüt. el-Mevarid littüllab. İstanbul: İpek Yayın Dağıtım, 5.baskı, 2011.
• Sarıkaya, Saffet. XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dinî İnanç Motifleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Sulemi, Ebu Abdi'r-Rahman Muhammed ibn el-Hüseyn. Tasavvufta Fütüvvet. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
• Şen, Adil. Kıtab-ı Sakka Sakalar El Kitabı. İstanbul: Araştırma Yayınları, 2014.
• Torun, Ali. Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvet-Nâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Tosun, Cemal. Din Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Pegem A Yayınları, 2002.
• Yeniterzi, Emine. “Türk Edebiyatında Manzum Fütüvvet-nâmeler”. Konya Postası 3/3 (18 Ekim 2001), 321-323.