Mâtürîdî’ye Göre Gayba İman

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 59 - 78, 15.04.2021

Osman Oral

Öz

Gayb, akıl ve duyuların alanına girmeyen, bilgi edinilemeyen varlık alanı olarak tanımlanır, iman ile arasında sıkı bir ilişki kurulur. İman konuları gayb alanı olarak ifade edilir. Türk düşünürü Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’ye göre asıl iman gaybî konulardaki gerçeklere yönelik olur. İman etmek görünen âlemden hareketle gaybî âleme delil getirmekle gerçekleşir. Gerek onaylama (tasdik) gerekse yalanlama (tekzip) verilen habere yönelik bulunur. Gaybın bir kısmını insanların bilebilmesi mümkün iken diğer kısmını Allah’tan başka kimsenin bilmesi mümkün değildir. Birinci tür göreceli gayb, zamana, şartlara ve şahıslara göre gayb olmaktan çıkar. Allah’tan başka kimsenin bilemeyeceği mutlak gayb ise beşerî bilginin dışındadır. Allah’a göre gayb olmaz. O, insanlara gizli kalan her şeyi bilir. Peygamberler ve melekler, Allah’ın kendilerine bildirdiğinden başka bir şey bilmezler. Allah duyulur âlem aracılığı ile duyulmayan gayb âlemini anlamayı gerekli kılmış, düşünmeyi ve akıl yürütmeyi emretmiştir. Gayb konularına inanmak ise kulluk görevi, mü’min kişinin özelliği ve aklın kabul ettiği bir ilkedir. Gayb inancını şekillendiren görünen duyulur âlemdir. Metafiziksel ontoloji alanı kafadaki göz ve kulakla değil kalp gözü ve kulağı denilen akıl ve basîretle görülür, işitilir, anlaşılır. Mü’min kişinin önemli bir niteliği gaybî haberlere iman etmesidir. O halde gayba iman; salt teorik tasdiki bir bilgi değil, duyu, duygular ve aklın yardımıyla görünen âlemden görünmeyen âlemi anlama sürecidir.

Anahtar Kelimeler

Gayb, İmân, Allâmü'-Guyûb, Mugayyebât, Mâtürîdî

The Ontological Value Of Faith In Unseen According to Al-Maturidi

Öz

The unseen (Gayb) is defined as the realm of being that does not fall into the realm of reason and senses, and knowledge cannot be acquired, and a close relationship is established between faith and it. Matters of faith are expressed as areas of the unseen. According to the turkish thinker Abu Mansur al-Maturidi, the real faith is aimed at the facts of the unseen. Believing occurs by bringing evidence to the unseen world, based on the visible world. Both affirmation (tasdiq) and refutation (takzib) are related to the given news. While it is possible for people to know some of the unseen, it is not possible for anyone other than Allah to know the other. The first kind of relative unseen ceases to be unseen according to time, circumstances and individuals. And the unseen, which no one knows except Allah, is beyond human knowledge. For Allah, there is no unseen. He knows all that is hidden to mankind. Even the prophets and the angels know nothing but what Allah has revealed to them. Allah has made it necessary to understand the unseen world, which is not heard through the audible world, and has ordered thinking and reasoning. Believing in matters of the unseen is the duty of servitude, the characteristic of the believer and a principle accepted by the mind. It is the visible, audible realm that shapes faith in the unseen. The field of metaphysical ontology is seen, heard and understood not with the eye and ear in the head, but with reason and clairvoyance called the eye and ear of the heart. An important attribute of a believer is his belief in the news of the unseen. So the faith in the unseen is not just theoretical confirmation of knowledge, but the process of understanding the unseen realm from the visible realm with the help of sense, emotions and reason.

Anahtar Kelimeler

Unseen, Faith, Allam al-Guyub, Mugayyabat/Unknown, Al-Mâtüridi

Kaynakça

• Abdülcebbâr, K. (1957). el-Muğni fi Ebvabi’t-Tevhîd. İ. Medkur – T. Hüseyin. (Thk). Kahire: y.y.
• Abdülcebbâr, K. (2013). Şerhu’l-Usuli’l-Hamse. İ. Çelebi. (Çev). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Abdülcebbâr, K. (trs). Tenzihu’l-Kur’ân Ani’l-Metâin. Beyrut: Darü’n-Nahda el-Hadise.
• Akarsu, B. (1974). Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Akbulut, A. (1992). Nübüvvet Meselesi Üzerine. Ankara: Birleşik Yayıncılık.
• Akseki, A. H. (1977). İslâm Dini. Ankara: DİB Yayınları.
• Albayrak, H. (1996). Kur’ân’da İnsan - Gayb İlişkisi. İstanbul: Şule Yayınları.
• Alper, H. (2013). İmanın Psikolojik Yapısı. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Aydın, M. (1990). Din Felsefesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Balcı, İ. (2016). Hz. Peygamber ve Gayb. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Bilgili, F. M. (2018). Din Eğitiminde Gaybın Anlaşılmasında Semiyotik İlmin Bileşenlerinden olan Pragnatik Yapının Önemi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(12): 663-688.
• Buhârî, E. İ. (1981). el-Camiu’s-Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Cebeci, L. (1989). Kur’ân-ı Kerim’e Göre Melekler, Konya: İstişare Yayınları.
• Cürcanî, S. Ş. (2015). Şerhu’l-Mevakıf. Ö. Türker (Trc). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Cüveynî, İ. H. (2010). Kitabu’l-İrşâd. A. B. Baloğlu vdğrl. (Trc). Ankara: TDV Yayınları.
• Çelebi, İ. (1996a). İslâm İnancında Gayb Problemi. İstanbul: MÜİFV. Yayınları.
• Çelebi, İ. (1996b). Gayb, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), (XIII):404-409.
• Çelebi, İ. (2015). Gayb Âlemi ve Gaybî Varlıklar. Ş. A. Düzgün (Ed). Kelâm El Kitabı. (523-534 ss), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Düzgün, Ş. A. (2012). Dinsel ve Mitolojik Yönleriyle Cin ve Şeytan Algımız. Kelam Araştırmaları, 10(2):19-29.
• Düzgün, Ş. A. (2015). İnançta Kriz Alanları. Ş. A. Düzgün (Ed). Kelâm El Kitabı. (583-592 ss), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ebû Hanife, İ. A. (1992). el-Fıkhu’l-Ekber. M. Öz (Trc). İstanbul: MÜİFV. Yayınları.
• Esed, M. (1999). Kur’ân Mesajı. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Evkuran, M. (2015). Nihilizm ve Değer Tanımazlık Sorunu. Ş. A. Düzgün (Ed), Kelâm El Kitabı, (523-534 ss), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Gezer, S. (2015). Lokmân Suresi’nin 34. Âyeti Çerçevesinde Tefsirde Bir Mahiyet Sorgulaması. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(27):5-21.
• Gülverdi, S. (2019a). İmam Mâtürîdî’ye Göre Gayb Meselesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Gülverdi, S. (2019b). Mâtürîdî’nin Gayb Meselesine Bakışı. Batman Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, 3(2): 98-121.
• Güneş, K. (2015). Meleklere İman, Ankara: DİB Yayınları.
• Hökelekli, H. (2003). Gayba İmanın Psiko-Sosyal Sonuçları. B. Çetiner (Ed). İslâm Düşüncesinde Gayb Problemi-1, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-V(265-288 ss), İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Isfehanî, R. (2012). el-Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. A. Güneş – M. Yolcu (Trc). İstanbul: Çıra Yayınları.
• İbn Manzûr, E. F. C. (1992). Lisânu’l-Arab. Beyrut: Darü’s-sadr.
• Karadeniz, O. (2015). Ecel ve Ömür. Ş. A. Düzgün (Ed). Kelâm El Kitabı (627-640 ss), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Karagöz, N. (2015). Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Kıyas İçerikli İstidlâl. Ankara: Serüven Yayınları.
• Kocak, M. (2015). İslâm Düşüncesinde Varlık ve Yaşam Değeri Açısından İnsan. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Köse, A. (2000). İman, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), (XXII):214-216.
• Kuşeyri, A. (1981). Letâifü’l-İşârât. Kahire: Heyetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme li’l-Kitab.
• Kummî, E. H. İ. (2014). Tefsîrü’l-Kummî. Kum: Müessesetü Mehdî.
• Mâtürîdî, E. M. (2005a). Kitabu’t-Tevhid. B. Topaloğlu - M. Aruçi (Thk). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Mâtürîdî, E. M. (2005b). Te’vilâtü’l-Kur’ân. B. Topaloğlu (Ed). İstanbul: Mizan Yayınları.
• Müslim, E. H. (1981). es-Sahih. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Nesai, E. A. (1981). es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Nesefi, E. M. (2004). Tebsıratü’l-Edille. H. Atay - Ş. A. Düzgün (Thk). Ankara: DİB Yayınları.
• Oral, O. (2018). Mâtürîdî’nin Hikmet Anlayışı. Mauritius: Lap Lambert Academic Puplishing.
• Oral, O. (2020). Mâtürîdî’ye göre kalp mühürlenmesinin psikososyal sebepleri. Turkish Studies, 15(1), 499-517.
• Özcan, H. (2012). Mâtürîdî’de Bilgi Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Özten, E. (2009). Peygamberlerin Gaybı Bilme İmkânı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Parlatır, İ. (2006). Osmanlıca Türkçe Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
• Pişgin, Y. (2012). Kur’ân’a Göre Akıl-Gayb İlişkisi Bağlamında Mâna Yönünden Müteşabih Âyetlerin Tevili Meselesi, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(29):105-136.
• Polat, S. (1989). Gayb Meselesi ve İmam Matüridi. Erciyes Üniversitesi SBE Dergisi, (3):261-280.
• Râzî, F. (1981). Mefâtihu’l-Gayb. Beyrut: Darü’l-Fikr.
• Râzî, F. (1987). el-Metâlibü’l-Âliye mine’l İlmi’l-İlahi. A. H. Sekka (Ed). Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-Arabi.
• Sâbûnî, N. (1995). el-Bidâyetü fi Usûli’d-Din. B.Topaloğlu (Thk). Ankara: DİB Yayınları.
• Sâbûnî, N. (2015). el-Kifâye fi’l-Hidâye. M. Arûçi (Thk). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Salih, A. (2008). Gerçek Tıp. İstanbul: Yeni Şifa Yayınları.
• Selim, O. (2020). 100 Soruda Şeytan. Cin ve Ruh Tasavvuru, İstanbul: Cinius Yayınları.
• Selâme, B. (1983). el-İman bi’l-Gayb. Ürdün: el-Ürdünü’z-Zerka.
• Taftazânî, S. (1998). Şerhu’l-Makâsıd. A. Umeyre - S. M. Şeref (Thk). Beyrut: Alemü’l-Kütüb.
• Taftazânî, S. (2013). Şerhu’l-Akâid. S. Uludağ (Çev). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarhan, N. (2010). İnanç Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Tirmizî, H. (1958). Beyânu’l-Fark beyne’s-Sadri ve’l-Kalp ve’l-Fuad ve’l-Lübb. Nicholas Heer (Neşr). Kahire: Darül-İhya el-Kütübü’l-Arabiyye.
• Tirmizî, H. (1992). Hâtmü’l-Evliyâ. Beyrut: Darü’l-Hâdaratü’l-İslâmiyye.
• Topaloğlu, B. - Çelebi, İ. (2010). Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Turan, M. (2016). Gayb İlminin Yorumlanmasındaki Tutarsızlıklar Muhammed Ali Sâbȗnî Örneği. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 8 (1):130-153.
• Türker, S. (2016). Onaylamanın (İnanç/İman) Fenomenolojisi Üzerine Analitik Bir İnceleme. A. Ç. Yıldız (Ed). M. Cemal Sofuoğlu’na Armağan, (757-802 ss). İzmir: Tibyan Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2003). Gayba İmanın Dini Temelleri. B. Çetiner (Ed). İslâm Düşüncesinde Gayb Problemi-1, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-V, (171-179 ss), İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Zemahşerî, E. K. (2018). el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fi Vucûhi’t-Te’vîl. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.