The Disability Rights Movement in the UK in the Context of New Social Movements

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 384 - 396, 24.10.2023

Meryem Serdar

Öz

Yeni Toplumsal Hareketler Bağlamında Birleşik Krallık’ta Engelli Hakları Hareketi

Öz

Bu çalışmada engelli hakları hareketi yeni toplumsal hareketler teorisi üzerinden ele alınmıştır. 1960’lardan sonra kimlik, katılım ve sivil haklara odaklanarak yükselişe geçen yeni toplumsal örgütlenmeler içinde engelli bireylerin oluşturduğu gruplar bilhassa kamusal alana eşit katılım ve hak temelli yaşama erişme vurgularıyla yer almışlardır. Bu örgütlenmeler yeni toplumsal hareketler içerisinde özel olarak engelli hakları hareketini doğurmuştur. Birleşik Krallık, engelli hakları hareketinin ve ‘engelliliğin sosyal modeli’ fikrinin oluşması ve küresel düzeyde yayılmasında kilit role sahiptir. Literatür çalışması olarak tasarlanan bu çalışmanın amacı; Birleşik Krallık’taki engelli hakları hareketinin çıkış nedenlerini, gelişimini, kazanımlarını ve bugünkü durumunu tarihsel seyir içerisinde anlamaktır. Çalışmanın problemi, bir yeni toplumsal hareket olarak engelli hakları hareketinin Birleşik Krallık’ta nasıl bir ortamda ortaya çıktığı, neyi amaçladığı, hareketin yönlendirici gruplarının hangileri olduğu, hareketin engellilik çalışmalarına katkılarının neler olduğunun keşfedilmesidir. Yapılan çalışma sonucunda; Birleşik Krallık’ta engelli haklarına yönelik oluşumların tarihi oldukça eskiye dayansa da hareketin ilk temsilcisi olarak UPIAS’ın kabul edildiği görülmüştür. UPIAS’ın engellilik tanımı uluslararası düzeyde sosyal model anlayışının gelişmesinde etkili olmuştur. Birleşik Krallık’taki engelli hakları hareketinin hedefleri; medeni haklar, bağımsız yaşam, eğitim, ulaşım, istihdam, eşit katılım üzerinde yoğunlaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Toplumsal Hareketler, Engelli Hakları Hareketi, Birleşik Krallık'ta Engelli Hakları Hareketi

Kaynakça

• Açıkgöz, R. ve Özil, H. (2023). Sakatlık sosyal modelinde sosyolojik perspektifler. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 68-87.
• Aköğretmen, M. (2023). Batı’da engelli emeğinin kısa tarihi: Engellilik modelleri bağlamında bir değerlendirme, HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 12(32), 129-144.
• Baldwinson, T. (2016). A public history of Manchester UPIAS – the union of the physically ımpaired against segregation. https://tonybaldwinson.com/2016/11/29/a-public-history-of-manchester-upias-the-union-of-the-physically-impaired-against-segregation/ Erişim tarihi: 31.10.2022.
• Barnes, C. (2020). Disability activism and the price of success: A British experience. Intersticios: Revista Sociológica De Pensamiento Crítico. 14(2/2) (Especial sobre Discapacidad), 7-28.
• Burcu, E. (2007). Türkiye’de özürlü birey olma temel sosyolojik özellikleri ve sorunları üzerine bir araştırma, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Cohen, J. (1999). Strateji ya da kimlik: Yeni teorik paradigmalar ve sosyal hareketler. K. Çayır (Ed.). Yeni sosyal hareketler, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 109-129.
• Çayır, K. (1999). Toplumsal sahnenin yeni aktörleri: Yeni sosyal hareketler. K. Çayır (Ed.). Yeni sosyal hareketler, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 13-33.
• Çoban, B. (2009). Yeni toplumsal hareketler, sınıf mücadelesi ve ütopya. B. Çoban (Ed.). Yeni Toplumsal Hareketler içinde, Kalkedon Yayınları, İstanbul. Disability Rights UK. (t.y.). About us. Disability Rights UK. https://www.disabilityrightsuk.org/about-us. Erişim tarihi: 05.08.2023.
• Finkelstein, V. (2007). The ‘social model of disability’ and the disability movement . University of Leeds. https://disability-studies.leeds.ac.uk/wp-content/uploads/sites/40/library/finkelstein-The-Social-Model-of-Disability-and-the-Disability-Movement.pdf. Erişim tarihi: 03.10.2022.
• Greater Manchester Coalition of Disabled People. (2010). A brief history of disabled people’s self-organisation. Historic England: https://historicengland.org.uk/content/docs/research/brief-history-disabled-peoples-self-organisation-pdf/. Erişim tarihi: 03.08.2023.
• Holmes, L. C. (2015). 20 years on from the Disability Discrimination Act disabled people’s rights are still not fully realised. Equality and Human Rights Commission: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-work/blogs/20-years-disability-discrimination-act-disabled-people%E2%80%99s-rights-are-still-not-fully. Erişim tarihi: 05.08.2023.
• Hughes, B., Paterson, K. (1997). The social model of disability and the disappearing body: Towards a sociology of impairment. Disability ve Society, 12(3), 325-340.
• Hurst, R. (2003). The ınternational disability rights movement and the ICF. Disability and Rehabilitation, 25(11-12), 572-576.
• Kahraman Güloğlu, F., ve Serdar, M. (2023). Amerika Birleşik Devletleri’nde engellilik: Kavramsal gelişim ve yasal çerçeve, Turkish Studies, 18(1), 113-134.
• Kaldık, B. (2022). Engelli hakları hareketi: Bir aktivist hareket olarak gelişimi, talepleri ve toplumsal bağlamı, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31(2), 674-688.
• Le Bon, G. (1997). Kitleler psikolojisi. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Lelandais, G. E. (2009). Sosyal hareketler teorileri ve küreselleşme. B. Çoban (Ed.) içinde, Yeni Toplumsal Hareketler, Kalkedon Yayınları, İstanbul.
• Lewis, P. (2020). Disability Discrimination Act: 1995 and now. UK Parliament: https://lordslibrary.parliament.uk/disability-discrimination-act-1995-and-now/#:~:text=The%20Disability%20Discrimination%20Act%201995,including%20incidents%20of%20civil%20disobedience. Erişim tarihi: 06.08.2023.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü, O. Akınhay ve D. Kömürcü (Çev.), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• Martin, W. G. (2008). Sistem karşıtı hareket arayışı, D. Keskin, (Çev.), Toplumsal Hareketler içinde, Versus Kitap, İstanbul.
• Melucci, A. (1999). Çağdaş hereketlerin sembolik meydan okuması. K. Çayır (Ed.). Yeni Sosyal Hareketler, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 81-107.
• Moore, J. (2023). Disabled people have been at the heart of ‘direct action’ protest for years – what do we do now? Independent: https://www.independent.co.uk/voices/anti-protest-laws-disabled-wheelchair-users-b2263588.html. Erişim tarihi: 01.08.2023.
• Offe, C. (1999). Yeni sosyal hareketler: Kurumsal politikanın sınırlarının zorlanması, K. Çayır (Ed.) Yeni Sosyal Hareketler, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 53-79.
• Oktar, M. N. (2020). Engelliler, M. Serdar (Ed.), Dezavantajlı Gruplar ve Sosyal Hizmet, Ankara, Grafiker, 149-185
• Oliver, M. (1990). The politics of disablement, Palgrave Macmillan, New York.
• Oliver, M. (1997). The disability movement is a new social movement! Community Development Journal, 32(3), 244-251.
• Oliver, M., ve Barnes, C. (2006). Disability politics and the disability movement ın britain: where did ıt all go wrong? https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.464.6659verep=rep1vetype=pdf. Erişim tarihi: 12.04.2023.
• Onar Çambay, S. (2015). Küresel yüzyılda yeni sosyal hareketler ve toplumsal katılımın teşvik edici aracı olarak yazılı basın, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 954-963.
• Pfeiffer, D. (2000). The devils are in the details: The ICIDH2 and the disability movement, DisabilityveSociety, 15(7), 1079-1082.
• Pring, J. (2023). DAN returns to London streets with message that ‘disabled people are not disposable’. Disability News Service: https://www.disabilitynewsservice.com/dan-returns-to-london-streets-with-message-that-disabled-people-are-not-disposable/. Erişim tarihi: 01.08.2023.
• Shakespeare, T. (1993). Disabled people’s self-organisation: a new social movement? Disability, Handicap and Society, 8(3), 249-264.
• Shakespeare, T. (2011). Sakatlık sosyal modeli, D. Bezmez, S. Yardımcı ve Y. Şentürk (Ed.) Sakatlık Çalışmaları içinde, F. B. Aydar (Çev.), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 51-62.
• Shakespeare, T. ve Watson, N. (2011). Farkı yaratmak: Sakatlık, siyaset ve tanınma. D. Bezmez, S. Yardımcı, ve Y. Şentürk (Ed.). Sakatlık Çalışmaları içinde, F. B. Aydar (Çev.), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 387-414.
• Thomas, C. (2011). Sakatlık kuramı: Kilit fikirler, meseleler ve düşünürler, D. Bezmez, S. Yardımcı, ve Y. Şentürk (Ed.), Sakatlık Çalışmaları: Sosyal bilimlerden bakmak, F. B. Aydar, (Çev.), Koç Üniversitesi Yayınları, 31-50.
• Tilly, C. (2008). Toplumsal hareketler, O. Düz (Çev.), Babil Yayınları, İstanbul. Touraine, A. (1999). Toplumdan toplumsal harekete. K. Çayır (Ed.) Yeni Sosyal Hareketler içinde, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 31-50.
• UN. (1948). Universal declaration of human right. United Nation: https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights. Erişim tarihi: 08.03.2023.
• UN. (tarih yok). the ınternational year of disabled persons 1981. Unıted Nations: https://www.un.org/esa/socdev/enable/disiydp.htm. Erişim tarihi: 04.04.2023.
• UPIAS (1976). Fundamental principles of disability. London: Union of the Physically Impaired Against Segregation.
• Yelçe, N. Z. (2020). Engellilik tarihi araştırmalarına genel bir bakış. A. R. Aydın, İ. Keskin, ve N. Yelçe (Ed.). Engellilik Tarihi Yazıları, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 3-19.