الحقول الدلالية في غزلية دوقلة التراجيدية (القصيدة اليتيمة)‏

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 67 - 88, 28.06.2022

Muhammet Abazoğlu

Öz

كانت القصيدة الغزلية إلى جانب كونها مصدر إلهام على توالي العصور؛ من أهم الموضوعات ‏التي ألهمت الشعراء العرب في التعبير عما يجول في خاطرهم ووجدانهم من مشاعر الحب والشغف ‏للمحبوبة. فنجدهم يبدعون فيها إبداعاً كبيراً، سواء من ناحية التصوير الفني أو في مناسبة اللفظ ‏للمعنى. وأجمل القصائد تلك التي تترك قارئها في حيرة ودهشة لجودة ما يقرأ من ألفاظ وتعابير يكاد لا ‏يستطيع صرف نظره وعقله عن أبياتها حين يقرؤها. إذ تترك في نفسه أثراً عميقاً من مشاعر اللهفة ‏والحنين. أما في غزلية دوقلة؛ فإننا نجد أرقى صور التغزل والتودد للمحبوبة، فهي قصيدة نابعة من ‏جوهر أصيل، القصد منها طلب يد المحبوبة والزواج منها، ولكن كما قيل: "ومن الحب ما قتل". فإن ‏هذا المثل ينطبق على شاعرنا دوقلة، كون قصيدته هذه التي لم يكتب غيرها في حياته كانت سبباً في ‏مقتله، وحالت دون وصاله مع من يبتغيها. ‏
إن مصطلح اليتيمة في الأدب العربي يدل على تلك القصيدة التي لم يكتب صاحبها أية قصيدة ‏أخرى غيرها. وتتجلى أهمية هذه القصيدة التي تعتبر من أجود ما كتب في الغزل والحب، أنها فريدة ‏من نوعها من حيث جودة معانيها ووصف صورها، فهي على الرغم من أنها يتيمة إلا أنها ارتقت ‏بصاحبها في ميادين الشعر وتركت له بصمة لا تزول في مصادر الأدب والشعر. وفي هذا البحث؛ ‏وبعد التعريف عن الشاعر ومناسبة القصيدة، فإنه سيتم تناول هذه القصيدة من خلال جانب من جوانب ‏علم الدلالة في العصر الحديث والذي يُعد من أهم وسائل دراسة المعنى داخل الفنون الأدبية، ألا وهي ‏نظرية الحقول الدلالية.‏

Anahtar Kelimeler

دوقلة, ‏ القصيدة اليتيمة, الغزل, ‏ الحقول الدلالية

The Semantic Fields in Dawqala’s Tragic Ghazal (Al Qasida Al Yatima)‎

Öz

In addition to being a source of inspiration throughout the ages, the ghazal poem was one of the ‎most important topics that inspired Arab poets to express their feelings of love and passion for ‎the beloved. So, we find them make great creativity in it, whether in terms of artistic depiction ‎or in the appropriateness of the pronunciation to the meaning. The most beautiful poems are ‎those that leave the reader in bewilderment and astonishment due to the quality of the words ‎and expressions he reads, he can hardly turn his eyes and mind away from their verses when he ‎reads them. As they leave in him a deep trace of feelings of eagerness and nostalgia. As for ‎Dawqala’s ghazal, we find the finest images of flirtation and affection for the beloved, for it is a ‎poem stemming from an authentic essence, its intent is to ask for the beloved’s hand and marry ‎her, but as it was said: “And from love is what kills.” This proverb applies to our poet Dawqala, ‎because this poem of his, which he did not write any other in his life, was the cause of his ‎death, and prevented him from being with the one he wanted to come together with.‎
The concept of "el-yetîme" (orphan) in Arabic literature means that a poet has only one poem ‎and has not written any other poems apart from it. Therefore, the importance of this poem, ‎which is considered one of the most beautiful ghazal poems written in Arabic poetry, is that it is ‎the only one of its owner. Dawqale was known with this ode and no other poem was attributed ‎to him. This poem, which is unique in terms of the quality of its depictions and meanings, has ‎carried its poet to high positions in the fields of poetry, despite being an orphan, has left an ‎indelible mark on poetry and literature sources. In this study, general information about the ‎poet and his poem is given. Then, the poet's only work is discussed within the scope of the ‎theory of semantic fields, which is one of the sub-branches of semantic science in the modern ‎era which is considered one of the most important methods of meaning studies in literary arts.‎

Anahtar Kelimeler

Dawqala, ghazal, semantic fields, Al Qasida Al Yatima

Davkale’nin el-Kasidetu’l-Yetîme Adlı Trajik Aşk Şiirindeki Semantik Alanlar

Öz

Arap şiirinde gazel kasideleri asırlar boyu şairlere ilham kaynağı olmuş ve en önemli konuların ‎başında gelmiştir. Şairler bu kasideler yoluyla, sevdiklerine karşı duydukları ve gönüllerinden ‎geçen aşk ve sevda duygularını dile getirmişlerdir. Bu alanda hem sanatsal tasvir açısından hem ‎de lafız-anlam ilişkisi açısından büyük bir yaratıcılık göstermişlerdir. Bu kasidelerin en güzeli ‎okuyucusunu lafız ve ifadelerin niteliği bakımından hayret ve dehşete düşüren ve dahi ‎beyitlerinden aklını ve gözünü ayıramadığı gibi, gönlünde derin özlem ve merak duyguları ‎bırakan kasidelerdir. Bu çalışmada ele alınan Davkale’nin “öksüz kaside” si sevgiliye yazılmış en ‎yüce sevgi ve iltifat gazelleri şeklini görmek mümkündür. Bu kaside sevgiliye evlenme teklif ‎etme amacıyla kaleme alınmış ve şairin samimiyetini yansıtan bir kaside olmuştur. Ancak “bazı ‎aşklar öldürür” ifadesi tam olarak da şairimiz Davkale’ye uygun düşmektedir. Nitekim “öksüz ‎kasidesi” onun ölümüne sebep olmuş ve arzu ettiği sevgilisine kavuşmasına engel olmuştur.‎
Arap Edebiyatında “el-yetîme” (öksüz) kavramı bir şairin tek bir şiiri olduğunu onun dışında ‎başka bir şiir yazmadığını ifade eder. Dolayısıyla Arap şiirinde yazılmış en güzel gazel ‎şiirlerinden birisi sayılan bu kasidenin önemi sahibinin tek kasidesi olması niteliğini taşımasıdır. ‎Davkale bu kasideyle tanınmış ve başka hiçbir şiir kendisine nispet edilmemiştir. Tasvirlerinin ‎ve anlamlarının niteliği bakımından eşsiz olan bu kaside, öksüz olmasına rağmen sahibini şiir ‎alanlarında yüksek makamlara taşımış, şiir ve edebiyat kaynaklarında kendisine ait silinmeyecek ‎bir iz bırakmıştır. Bu çalışmada şair ve kasidesi hakkında genel bilgi verilmektedir. Daha sonra ‎şairin yegâne eseri, modern dönemde semantik biliminin alt dallarından biri olan ve edebi ‎sanatlarda anlam çalışmalarının en önemli yöntemlerinden birisi sayılan semantik alanlar teorisi ‎kapsamında ele alınmaktadır.‎

Anahtar Kelimeler

Davkale, öksüz kaside, gazel, semantik alanlar

Kaynakça

• Ali b. Ebi Talib. (2005). ed-Divân, thk: Abdurrahman el-Mustâvi, (Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut).‎
• Azzûz, Ahmed. (2002). Usûl Turâsiyye fi Nazariyyeti’l-Hukûli’d-Delâliyye, (Menşurât İttihâdi’l-‎Kuttâbi’l-Arab, Dimaşk).‎
• Dayf, Şevki, (1966). Târihu’l-Edebi’l-Arabî, el-Asru’l-İslâmî, (Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire).‎
• el-Ahmedi, Mukbil, ed-Durretu’l-Yetîme li Davkale el-Menbicî, bi Şerhi İbn-i Musâfir eş-Şâmi ‎el-Umevî Ömer b. Huseyin b. Adi, Tahriru Nisbe ve Tahkiku Nas. (2020). Mecelletu’l-‎Âdâb lid’ Dirâsâti’l-Lugaviyye ve’l-Edebiyye, Câmiatu Zemmâr el-Yemen, sy: 6 Haziran, 408-‎‎448.‎
• el-Cumahî, Muhammed b. Sellâm (ts). Tabakâtu Fuhûli’ş-Şuarâ, thk: Mahmud Şakir, (Dâru’l-‎Medeni, Cidde).‎
• el-Endelusî, Ali b. Hazm, (2016). Tavku’l-Hamâme fi’l-Ulfeti ve’l-Ullâf, (Muessesetu Hindâvî li’t-‎Ta‘lîmi ve’s-sekâfe, Kahire).‎
• el-İşbilî, Ebu Bekr Muhammed b. Hayr el-İşbilî. (2009). Fehresetu İbn-i Hayr el-İşbilî, thk: Beşşâr ‎‎‘Avvâd Ma‘ruf, (Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, Tunus).‎
• el-Kayravânî, Ebu Ali el-Hasan b. Raşîk. (1981). el-Umde fi Mahâsini’ş-Şiir ve Âdâbihi ve Nakdihi, ‎thk: Muhammed Muhyeddin Abdulhamid, (Dâru’l-Cîl, Beyrut).‎
• el-Makdisî, Enîs el-Hûrî. (1946). el-Muhtârâtu’s-Sâire, (el-Matba‘atu’l-Amrikâniyye, Beyrut).‎
• es-Semev’al b. Gureyd b. Âdiyyâ’. (1982). Divânâ ‘Urve b. el-Vard ve’s- Semev’al, (Dâr Beyrut li’t-‎Tiba‘â, Beyrut).‎
• ez-Zubeydî, Muhammed Murtaza el-Huseyni. (1993). Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, thk: ‎Mahmud Muhammed et-Tanâhi, (Silsiletu’l-Turâsi’l-Arabî, Kuveyt).‎
• Heddâra, Muhammed Mustafa. (1962). İtticâhâtu’ş-Şi‘ri’l-Arabi fi’l-Karni’l-Sâni el-Hicri, (Dâru’l-‎Maârif, Kahire).‎
• İbnu’l-ʻAdîm, Kemâluddîn Ömer b. Ahmed b. Ebi Cerâde. (1988). Buğyetu’t-Taleb fi Târihi ‎Haleb, thk: Suheyl Zekkâr, (Dâru’l-Fikr, Beyrut).‎
• İmru’ul-Kays, (2009). ed-Divân, thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, (Dâru’l-Maârif, Kahire).‎
• Ömer Ahmed Muhtâr, (1998). İlmu’d-Delâle, (‘Âlemu’l-Kutub, Kahire).‎
• Şukri, Faysal. (1959). Tetavvuru’l-Ğazel Beyne’l-Câhiliyye ve’l-İslâm, (Matba’atu Câmi‘ati Dimaşk).‎
• Tarafa b. el-Abd. (2003). ed-Divân, thk: ‘Abdurrahmân el-Mustâvi, (Dârü’l-Marife, Beyrut). ‎
• Zeydân, Corci. (1911).Târihu’l-Âdâbi’l-Lugati’l-‘Arabiyye, (Muessesetu Dâri’l-Hilâl, Kahire). ‎