Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Hak İhlali Başvurularının Denetiminde Kullandığı “Yasal Dayanak” ve “Yasa Kalitesi” Ölçütü Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 47, 125 - 155, 07.09.2023

Hande Seher Demir

Öz

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sisteminde hakların sınırlandırılmasını düzenleyen maddelerin tamamında, yasal dayanak ölçütüne yer verilmektedir. Bu doğrultuda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi esasa ilişkin incelemelerinde, anılan ölçütün denetimine dair yerleşik içtihadını ortaya koymuştur. AİHM, yasal dayanak ölçütünü iki aşamada denetlemektedir: İlk aşamada AİHM, başvuru konusu müdahalenin iç hukuktaki dayanağını, ikinci aşamada bu yasal dayanağın kalitesini incelemektedir. Bu çalışmada, anılan iki alt ölçütün AİHM içtihatlarında bulduğu anlam ortaya koyulmaktadır. AİHS kapsamında korunan bir hakka yapılan müdahalenin, yasal dayanak denetimini geçmesi halinde, hakkından ihlal başvurusunda bulunulan devlet, kanun devleti olmanın gereğini yerine getirmiş ve ek olarak hukuk devletinden beklenen yasa kalitesini sağlamış demektir.

Anahtar Kelimeler

Kanunilik İlkesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Temel Hakların Sınırlanması, Yasa Kalitesi

Kaynakça

• KAYNAKÇA Erdoğan, Teziç, Türkiye'de 1961 Anayasasına Göre Kanun Kavramı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1972.
• Aslan, Gündüz Alp, Türk Anayasa Hukukunda Kanunlaştırma Süreci, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• Xanthaki, Helen, “Standards for Legislation in Civil and Common Law Countries: Features, Practices, Common ground”, Legislative Quality Workshop, Cape Town South Africa, 2013.
• Fuller, Lon L., The Morality of Law, Yale University Press, New Haven, 1969.
• Mader, Luzius, “Legislative Procedure and the Quality of Legislation”, Contributions to the Methodology of the Creation of Written Law, (Ed.: U. Karpen, P. Delnoy), Nomos, Berlin, 1996.
• Mousmouti, Maria, “Operationalising Quality of Legislation Through the Effectiveness Test”, Legisprudene, C. 6, S. 2, 2012, s. 191-205.
• Erdoğan, Mustafa, Özgürlük Hukuk ve Demokrasi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2018.
• Akıncı, Müslüm, “Normatif Düzen Kalitesi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 3, S.1, 2012, s.187-213.
• Florijn, Nico Alexander, “Quality in Legislation: A Law and Development Project”, Lawmaking for Development; Explorations into the Theory and Practice of International Legislative Projects, (Ed.: J. Arnscheidt, B. van Rooij, J.M. Otto), Leiden University Press, 2008, s. 75-89.
• Şirin, Tolga, Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Kanun Kavramı, Oniki Levha, İstanbul, 2019.
• Karpen, Ulrich, “Good Governance Through Transparent Application of the Rule of Law”, European Journal of Law Reform, C. 11, S. 2, 2009, s. 213-223.
• Karpen, Ulrich, “Comparative law: Perspectives of Legislation”, Legisprudence, C. 2, S. 2, 2012, s. 149-189.
• Vanterpool, Vareen, “A Critical Look at Achieving Quality in Legislation”, European Journal of Law Reform, C. 9, S. 2, s. 167-204.
• Mahkeme Kararları AİHM kararlarına, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Resmî İnternet Sitesi, Kararlar Bilgi Bankası’ndan ulaşılmıştır. Erişim: https://hudoc.echr.coe.int/
• AİHM, The Sunday Times / Birleşik Krallık, Bn. 6538/74, 26.04.1979.
• AİHM, Van der Mussele / Belçika, Bn. 8919/80, 23.11.1983.
• AİHM, Leander / İsveç, Bn. 9248/81, 26.03.1987.
• AİHM [BD], Olsson / İsveç, Bn. 10465/83, 24.03.1988.
• AİHM, Müller ve Diğerleri / İsviçre, Bn. 10737/84, 24.05.1988.
• AİHM, Kruslin/Fransa, Bn. 11801/85, 24.04.1990.
• AİHM [BD], Vogt / Almanya, Bn. 17851/91, 26.09.1995.
• AİHM, Larissis ve Diğerleri / Yunanistan, Bn. 23372/94, 24.02.1998.
• AİHM, Steel ve Diğerleri / Birleşik Krallık, Bn. 24838/94, 23.09.1998. AİHM [BD], Rekvényi / Macaristan, Bn. 25390/94, 20.05.1999.
• AİHM [BD], Hashman ve Harrup / Birleşik Krallık, Bn. 25594/94, 25.11.1999.
• AİHM [BD], Rotaru / Romanya, Bn. 28341/95, 04.05.2000.
• AİHM, Bessarabia Metropolitan Kilisesi ve Diğerleri / Moldova, Bn. 45701/99, 13.12.2001.
• AİHM [BD], Gratzinger ve Gratzingerova / Çek Cumhuriyeti, Bn. 39794/98, 10.07.2002.
• AİHM [BD], Refah Partisi ve Diğerleri / Türkiye, Bn. 41340/98, 41342/98,41343/98 ve 41344/98, 13.02.2003.
• AİHM [BD], Gorzelik ve Diğerleri / Polonya, Bn. 44158/98, 17.02.2004.
• AİHM [BD], Maestri/İtalya, Bn. 39748/98, 17.02.2004.
• AİHM [BD], Leyla Şahin / Türkiye, Bn. 44774/98, 10.10.2005.
• AİHM, Korbely / Macaristan, Bn. 9174/02, 19.09.2008.
• AİHM [BD], Mooren /Almanya, Bn. 11364/03, 09.07.2009.
• AİHM, Ernewein ve Diğerleri / Almanya, Bn. 14849/08, 12.05.2009.
• AİHM [BD], Scoppola / İtalya (no. 2), Bn. 10249/03, 17.09.2009.
• AİHM [BD], Kononov / Letonya, Bn. 36376/04, 17.05.2010.
• AİHM [BD], Maktouf ve Damjanović/ Bosna Hersek, Bn. 2312/08, 34179/08, 18.07.2013.
• AİHM, Oleksandr Volkov / Ukrayna, Bn. 21722/11, 09.01.2013.
• AİHM [BD], Del Rio Prada / İspanya, Bn. 42750/09, 21.10.2013.
• AİHM [BD], Vasiliauskas / Litvanya, Bn. 35343/05, 20.10.2015.
• AİHM, Huseynli ve Diğerleri / Azerbaycan, Bn. 67360/11 67964/11 69379/11, 11.02.2016.
• AİHM [BD], Satakunnan Markkinapörssi Oy ve Satamedıa Oy / Finlandiya, Bn. 931/13, 27.06.2017.
• AİHM, Altay / Türkiye, Bn. 11236/09, 09.04.2019.
• AİHM, Sabuncu / Türkiye, Bn. 23199/17, 10.11.2020.
• AİHM, Şık / Türkiye, Bn. 36493/17, 24.11.2020.
• AİHM, Pişkin / Türkiye, Bn. 33399/18, 15.12.2020.
• AİHM, Ilıcak / Türkiye, Bn. 1210/17, 14.12.2021.