THE EVALUATION OF THE CHANGE IN THE CONSTITUTIONAL COURT'S DECISIONS ON WOMEN'S RIGHTS WITHIN THE FRAMEWORK OF PIERRE BOURDIEU'S THEORY OF LAW

Yıl 2022, Cilt: Prof. Dr. M. Fatih UŞAN'a Dekanlıkta 10. Yıl Anısına Teşekkür Armağanı Sayı: 2022-2, 435 - 477, 12.09.2022

Rıdvan Değirmenci

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1098987

Öz

The aim of this study is to explain the change in some of the decisions of the Constitutional Court on women's rights. Pierre Bourdieu's view of the judiciary is a guide in understanding the change in the decisions of the Constitutional Court on women's rights. In the 1990s, the Constitutional Court annulled the regulations in the Civil Code and Penal Code that were contrary to the equality of men and women. In order to ensure equality between men and women in the annulment decisions, rights-based interpretations were made with reference to international human rights conventions. However, the Constitutional Court has deviated from the method of interpretation that expands women's rights in situations that conflict with the principle of secularism. The Court, which gives wide coverage to international norms in its other decisions, made a strict definition of secularism in its decisions restricting women's rights and developed jurisprudence that constricting rights. This restricting method of interpretation is also seen in the decisions regarding the surname of women, which is an important threshold in ensuring equality between men and women. However, these restricting decisions have changed since the 2010s, with the members of the court taking human rights-based interpretations as a basis. In addition to institutional development, the members of the Constitutional Court from different political and social structures played an important role in the change of jurisprudence.Bourdieu's inferences about the role of lawyers in the struggles in the judicial field can be used to provide an explanation of the dynamics of change in decisions on women's rights.

Anahtar Kelimeler

women’s rights, constitutional court, Pierre Bourdieu, juridical field, habitus.

ANAYASA MAHKEMESİNİN KADIN HAKLARINA DAİR KARARLARINDAKİ DEĞİŞİMİN PIERRE BOURDIEU’NUN HUKUK TEORİSİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Bu çalışmanın amacı Anayasa Mahkemesinin kadın haklarına dair bazı içtihatlarında yaşanan değişimi açıklamaktır. Pierre Bourdieu’nun yargıya bakışı, Anayasa Mahkemesinin kadın haklarına dair kararlarındaki değişimin anlaşılmasında yol göstericidir. Anayasa Mahkemesi, 1990’lı yıllarda Medeni
Kanun ve Ceza Kanunu’nda yer alan kadın erkek eşitliliğine aykırı düzenlemeleri iptal etmiştir. İptal kararlarında kadın erkek eşitliğinin sağlanması için uluslararası insan hakları sözleşmelerine atıfla hak temelli yorumlar yapılmıştır. Bununla birlikte, Anayasa Mahkemesi, laiklik ilkesi ile çatışan durumlarda kadın haklarını genişleten yorum yönteminden sapmıştır. Diğer kararlarında uluslararası normlara oldukça geniş yer veren Mahkeme, kadın haklarına ilişkin bazı kararlarında katı bir laiklik tanımı yaparak hakları daraltıcı şekilde içtihatlar geliştirmiştir. Bu daraltıcı yorum metodu, kadın erkek eşitliğinin sağlanmasında önemli bir eşik olan kadının soyadına ilişkin kararlarında da görülmektedir. Ancak bu daraltıcı içtihatlar 2010’lu yıllardan itibaren mahkeme üyelerinin insan hakları temelli yorumları esas almaları ile değişmiştir. İçtihatların değişiminde kurumsal gelişimin yanında Anayasa Mahkemesi üyelerinin farklı siyasi ve sosyal yapılardan gelmeleri önemli rol oynamıştır. Bourdieu’nun yargısal alandaki mücadelelerde hukukçuların rolüne dair çıkarımlarından, kadın haklarına dair kararların değişim dinamiklerinin izahını sağlamada yararlanılabilir.

Anahtar Kelimeler

kadın hakları, anayasa mahkemesi, Pierre Bourdieu, yargısal alan, habitus.

Kaynakça

• Acar, Ali (2017) Anayasa Mahkemesinin Anayasa Madde 90/5 Hakkındaki Zımni İlga Tespiti Ve İnsan Haklarına Dayalı (Yeni Bir) Yargısal Denetim, Anayasa Yargısı Dergisi, C:6, S:11, s.137-190.
• Acar, Feride (2010) “Türkiye’de Kadınların İnsan Hakları: Uluslararası Standartlar, Hukuk ve Sivil Toplum”, Kadın Hakları ve Uluslararası Hukuk ve Uygulama: Ayata, Gökçeçiçek/ Eryılmaz Dilek, Sevinç/ Emrah Oder, Bertil (Editörler), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 13-23.
• Arslan, Zühtü (2009) Başörtüsü, Ak Parti, Laiklik: Anayasa Mahkemesi’nden İki Karar Bir Gerekçe, Ankara, SETA Yayınları.
• Barın,Taylan (2016) Anayasa Yargısının Demokratik Meşruiyeti, Ankara, Oniki Levha Yayıncılık.
• Bora, Tanıl (2017) Cereyanlar, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P./Wacquant, L. (2001) Réponses. Pour Une Anthropologie Réflexive, Seuil, Paris(Çeviren: Ökten Nazlı, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, 8. Baskı, İstanbul, İletişim).
• Bourdieu, Pierre (1981) Questions de Sociologie, Les Editions de Minuit, Paris (Çeviren: Öztürk Filiz ve diğerleri, (2016) Sosyoloji Meseleleri, 2. Baskı, Ankara, Heretik).
• Bourdieu, Pierre (1979) La Distinction, Critiuqe Sociale du Jugement, Les Editions de Minuit, Paris (Çeviren: Fırat Derya ve Günce Berkut, (2015) Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi, 2. Baskı, Ankara, Heretik).
• Bourdieu, Pierre (2012) Sur L’État. Cours au Collège de France (1989-1992), Seuil, Paris, (Çeviren: Sümer Aslı (2016) Devlet Üzerine College de France Dersleri, 2. Baskı, İstanbul, İletişim).
• Bourdieu, Pierre (1987) “The Force of Law: Toward a Sociology of the Juridical Field” (Çeviren: Richard Terdiman), Hastings Law Journal, S: 38, s.814-853.
• Demir, Murat Cem/Aka, Asiye (2010) Bourdieu’nun Diliyle Hukuk Alanını Okumak, HFSA 18. Kitap, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, s.238-242.
• Erbek Odabaşı, Özge (2017) “Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay Kararları Çerçevesinde Evli Kadının Soyadı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:19, S:1. s.44-109.
• Erdoğan, Murat (2019) Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Temel Hak ve Özgürlüklerin Yorumu, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Ankara.
• Erdoğan, Necmi (2009) Neo Kemalizm, Organik Bunalım ve Hegemonya, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 2 Kemalizm, İstanbul, İletişim, s.584-591.
• Ergül, Ozan (2007) Yeni Kurumsalcı Yaklaşımla Türk Anayasa Yargısı ve Demokrasi, Ankara, Adalet Yayınları.
• Ergül, Ozan (2016) Anayasa Yargısında Stare Indecisis Türk anayasa Mahkemesi Kararlarında İçtihat İstikrarsızlığı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Evran Topuzkanamış, Şafak (2009) “1982 Anayasası’nda ve Türk Anayasalarında “Kadın””, İzmir Barosu Dergisi, S:1, s.47-83.
• Gözler, Kemal, (2007) “Hukukun Siyasetle İmtihanı: Kim Sınıfta Kaldı?", Türkiye Günlüğü, S:89, Yaz 2007, s.5-16., s. 5, <Kemal Gözler, Hukukun Siyasetle İmtihanı (anayasa.gen.tr)> s.e.t. 18/3/2022.
• Göztepe, Ece (1999) “Anayasal Eşitlik İlkesi Açısından Evlilikte Kadınların Soyadı”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C: 54, S: 2, s. 101-132.
• Gürler, Sercan (2017) Hukukun Gücü: Bourdieu Sosyolojisinde Hukuk Alanının Oluşumu ve İşleyişi, Ankara, On İki Levha Yayınları.
• Havutcu, Ayşe/Kalkancı, Yasemin (2020) “Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararları Işığında Kadının Soyadı” İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl 6, S:2, s.135-180.
• Köker, Levent (2009) Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 2 Kemalizm, İstanbul, İletişim, s.97-112.
• Madsen, Mikael R. / Dezalay, Yves (2012) “The Force of Law and Lawyers: Pierre Bourdieu and the Reflexive Sociology of Law”, e Annual Review of Law and Social Science.
• Madsen, Mikael R. / Dezalay, Yves (2002) “The Power of the Legal Field: Pierre Bourdieu and the Law”, An Introduction to Law and Social Theory, Reza Banakar and Max Travers (eds.), Oxford-Portland Oregon, Hart Publishing, s.189-204.
• Ökten, Nazlı (2014) “Devlet Üzerine: Son Bir Hesaplaşma”, Cogito (Pierre Bourdieu Özel Sayısı, S:76, Bahar, s.79-88.
• Özdemir, Hayrunnisa (2008) “Türk ve İsviçre Medenî Hukukunda Ad Üzerindeki Hak Ve Korunması” AÜHFD, C:57, S:3, s.561-598.
• Özkan, İrem Burcu (2017) “Feminist Kuramlarda Özel Alan Kamusal Alan Ayrımı: “Özel Olan Politiktir”, Kadın Kamusal Alan ve Hukuk: Yükselbaba, Ülker (Editör), Tekin Yayınevi, İstanbul, s.83-113.
• Sancar, Serpil (2014) Türk Modernleşmesinin Zihniyeti, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Sosyal Feminist Kaktüs (1990) K Yayınları, S:12.
• Toprak, Zafer (2014) Türkiye’de Kadın Hakları ve Feminizm, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Gerekçeli) (2019), Anayasa Mahkemesi Yayınları.
• Villegas, Mauricio Garcia (2004) “On Pierre Bourdieu’ Legal Thought”, Droit et Société Cilt, 56-57, s.58-71.
• Yıldırım, Engin/Gülener, Serdar (2018) “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Uluslararası Ve Karşılaştırmalı Hukuka Yapılan Atıflar: Ampirik Bir Analiz”, AÜHFD, C:67, S:1, s.105-144.
• ANAYASA MAHKEMESİ NORM DENETİMİ KARARLARI
• Anayasa Mahkemesi, E: 1965/2, K: 1965/24, T: 5/4/1965.
• Anayasa Mahkemesi, E: 1980/29, K: 1981/22, T: 21/5/1981.
• Anayasa Mahkemesi, E:1987/l, K:1987/18, T: 11/09/1987.
• Anayasa Mahkemesi, E:1989/1, K:1989/12, T: 07/03/1989.
• Anayasa Mahkemesi, E: 1990/30, K: 1990/31, T: 29/11/1990.
• Anayasa Mahkemesi, E:1990/15, K: 1991/5 T: 28.2.1991.
• Anayasa Mahkemesi, E:1996/15, K:1996/34, T: 23/09/1996.
• Anayasa Mahkemesi, E: 1997/61, K: 1998/59, T: 29/09/1998.
• Anayasa Mahkemesi, E: 1999/27, K: 1999/42, T: 24/11/1999.
• Anayasa Mahkemesi, E:2008/16, K:2008/116, T: 5/6/2008.
• Anayasa Mahkemesi, E: 2009/85, K: 2011/49, T: 10.3.2011.
• Anayasa Mahkemesi, E: 2009/85, K: 2011/49, K.T. 10.3.2011.
• Anayasa Mahkemesi, E: 2010/119, K:2011/165, T: 08/12/2011.
• Anayasa Mahkemesi, E: 2010/119, K: 2011/165, T: 8.12.2011.
• Anayasa Mahkemesi, E: 2013/158, K: 2014/68, T: 27/03/2014.
• Anayasa Mahkemesi, E:2014/36, K:2015/51, T: 27/05/2015.
• Anayasa Mahkemesi, E:2017/180, K:2018/109, T: 06/12/2018.
• ANAYASA MAHKEMESİ BİREYSEL BAŞVURU KARARLARI
• Neşe Aslanbay Akbıyık Başvurusu, Başvuru No: 2014/5836, K.T. 16/04/2015.
• Hayriye Özdemir Başvurusu, Başvuru No: 2013/2424, K.T. 25/06/2015.
• Sevim Akat Ekşi Başvurusu, Başvuru No: 2013/2187, K.T. 19/12/2013.
• Gülsüm Genç Başvurusu, Başvuru No: 2013/4439, K.T. 06/03/2014.
• Tuğba Arslan Başvurusu, Başvuru No: 2014/256, K.T. 25/6/2014.
• Nurcan Yolcu Başvurusu, Başvuru No: 2013/9880, K.T. 11/11/2015.
• Gülbu Özgüler Başvurusu, Başvuru No: 2013/7979, K.T. 11/11/2015.
• Sara Akgül Başvurusu, Başvuru No: 2015/269, K.T. 22/11/2018.