THE ASPECT OF THE CRIME OF REBELLION TO THE POLITICAL POWER SYSTEM (BAGY) IN THE OTTOMAN STATE OF THE TANZIMAT PERIOD

Yıl 2023, Sayı: 2, 35 - 70, 31.07.2023

Melikşah Aydın

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1291552

Öz

Bagy crime is one of the most important crime types in Islamic law. Because this crime is a crime directly against the political power order. With this crime, which can be committed by a certain number of people, it is aimed to change or abolish the political power order. Whil determining the elements of bagy crime in Islamic law books, three basic elements have come to the fore. There must be a community that reaches a certain number of rebels. The rebel must have a purpose, namely interpretation, to change or abolish the political power order and rebels must have a certain power (menea) within an organizational structure. The Ottoman state, which maintained its strict attitude in crimes against the state until the Tanzimat period, systematically included the punishments given to the crime of rebellion in the penal codes with the codification activities in the Tanzimat period. Although there were rules regarding the punishments to be given to those who rebelled against the state in the classical period, in fact, the rules of the codes in the classical period were generally preserved in the penal codes made in the Tanzimat period, which were organized systematically and ha articles like the western penal codes. Such that, while the death penalty was given to those who rebelled against the state or the head of state, that is, the rebels, in the name of siyaseten katl, this punishment was preserved under the name of death by hanging or shooting in the penal codes of the Tanzimat period. The point that distinguishes this study from other studies on bagy crime is that it is the only independent study dealing with the Tanzimat Period of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ottoman State, Tanzimat Era, political power system, rebellion

Tanzimat Dönemi Osmanlı Devleti’nde Siyasi İktidar Düzenine İsyan (Bağy) Suçunun Görünümü

Öz

Bağy suçu İslam hukukundaki suç türleri içinde en önemli olanlardandır. Çünkü bu suç doğrudan siyasi iktidar düzenine yönelik bir suçtur. Siyasi düzeni değiştirmek isteyen belli sayıdaki bir grup kimsenin işleyebileceği bu suç ile, siyasi iktidar düzenini değiştirmek veya ortadan kaldırmak amaçlanmaktadır. İslam hukuku kitaplarında bağy suçunun unsurları belirlenirken isyan eden kimselerin belli bir sayıya ulaşan bir topluluk olması, isyancıların siyasi iktidar düzeni ile ilgili değiştirmek veya ortadan kaldırmak gibi bir amaçlarının yani tevillerini olması ve isyancıların bir örgüt yapısı içinde belirli bir güce sahip olmaları (menea) olmak üzer üç temel unsur ön plana çıkmıştır. Tanzimat dönemine kadar devlete yönelik suçlarda katı tutumunu sürdüren Osmanlı devleti, Tanzimat dönemindeki kanunlaştırma faaliyetleri ile isyan suçuna verilen cezaları sistematik halde ceza kanunlarına almışlardır. Klasik dönemde de devlete isyan eden kimselere verilecek cezalar ile ilgili hükümler bulunsa da Tanzimat döneminde yapılan, Batılı kanunlar gibi sistematik ve maddeler halinde düzenlenen ceza kanunlarında, aslında klasik dönemdeki kanunnamelerdeki hükümler genel anlamıyla korunmuştur. Öyle ki, devlete veya devlet başkanına isyan fiilinde bulunan kimselere yani isyancılara klasik devirde siyaseten katl yani ölüm cezası veriliyorken, Tanzimat dönemindeki kanunlarda bu ceza asılarak veya kurşuna dizilere idam adı altında aynen korunmuştur. Bu çalışmayı bağy suçu ile ilgili diğer çalışmalardan ayıran nokta Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Dönemini ele alan tek müstakil çalışma olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Osmanlı Devleti, Tanzimat Dönemi, siyasi iktidar düzeni, isyan

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başkanlık Osmanlı Arşivi
• BOA, Bab-ı Asafi Amedi Kalemi (A. AMD.) 23/4. H. 29.12.1266 (M. 05.10.1850); 28/37 H. 29.02.1267 (M. 03.01.1851).
• BOA, Sadaret Müteferrik Evrakı (A. M...) 13/23. H. 21.03.1271 (M. 12.12.1854).
• BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı (A. MKT. MVL.) 2/55. H. 10.08.1262 (M. 03.08.1846); 105/59. H. 01.08.1275 (M. 06.03.1859); 108/79. H. 08.12.1275 (M. 09.07.1859); 112/23. H. 08.05.1276 (M. 03.12.1859); 38/2. H. 16.03.1267 (M. 19.01.1851); 61/31. H. 20.05.1269 (M. 01.03.1853).
• BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A. MKT. UM.) 330/36. H. 15.03.1275 (M. 23.10.1858); 46/29. H. 16.03.1267 (M. 19.01.1851).
• BOA, Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM.) 1/40. H.21.08.1260 (M. 05.09.1844); 145/33. H. 29.03.1275 (M. 06.11.1858).
• BOA, Cevdet Dahiliye (C. DH.) 252/12564. H. 29.12.1260 (M. 09.01.1845).
• BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT.) 1544/41. H. 11.01.1306 (M. 17.09.1888).
• BOA, Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.) 1919/59. M. 07.03.1887; 293/3. M. 02.04. 1887.
• BOA, İrade Hariciye (İ. HR.) 68/3310. H. 26.10.1266 (M. 04.09.1850).
• BOA, Mabeyn İrade (MB. İ.) 54/35. H. 07.08.1296 (27.07.1879).
• BOA, Meclis-i Vala Evrakı (MVL.) 22/43. H. 24.04.1264; 55/9. H. 28.11.1263 (M. 07.10.1847).
• BOA, Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.) 2897/48. H. 22.03.1297 (M. 04.03.1880).
• BOA, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 200/108. H. 23.06.1304 (M. 19.03.1887).
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y. PRK. EŞA.) 6/59. H. 23.07.1304 (M. 17 05.1887).
• Basılı Kaynaklar
• Abou El Fadl, Khaled (2001) Rebellion and Violence in Islamic Law, Cambridge, Cambridge University Press.
• Ahmed Ziya (1329) Mufassal Kanun-ı Ceza ve Teferruatı Şerhi, İstanbul, Mihran Matbaası.
• Akalın, Adnan (2016) İslam Hukukunda Devlete İsyan Suçu, Ankara, Fecr Yayınları.
• Akgündüz, Ahmet (1987) “1274/1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunnamesinin Hukuki Kaynakları, Tatbik Şekli ve Men’-i İrtikab Kanunnamesi”, Belleten, C:51, S:199, s.153-192.
• Akgündüz, Ahmet (2011) Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, C:1, İstanbul, OSAV Yayınları.
• Akgündüz, Ahmet (2014) “Ermeni Meselesine Yaklaşım Hatalarımız; Tehcir ve Soykırım Kavramları Işığında 1915 Tarihli Kararname”, Yeni Türkiye, S:60, s.1-13.
• Akgündüz, Said Nuri (2017) Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku Uygulaması, İstanbul, Rağbet Yayınları.
• Akman, Mehmet (1995) “Önceki Hukukumuzda İsyan Suçu”, MÜHF Hukuk Araştırmaları Dergisi, C:9, S:1-3, s.203-222.
• Akman, Mehmet (1997) Osmanlı Devleti’nde Kardeş Katli, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• Avcı, Mustafa (2018) Osmanlı Ceza Hukuku II Özel Hükümler, 3. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Avcı, Mustafa (2022) Türk Hukuk Tarihi, 11. Bası, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Aydın, Mehmet Akif (1992) “Batılılaşma”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:5, İstanbul, TDV Yayınları.
• Aydın, Mehmet Akif (1993) “Ceza”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:7, İstanbul, TDV Yayınları.
• Aydın, Mehmet Akif (2019) Türk Hukuk Tarihi, 16. Baskı, İstanbul, Beta Yayınları.
• Aydın, Melikşah (2015) “İslam Hukukuna Göre İsyan (Bağy) Suçu ve Cezası”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:23, S:2, s.49-77.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (1970) Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, C:3, İstanbul, Bilmen Yayınları.
• Bozkurt, Gülnihal (1996) Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ceylan, Ayhan (2003) “İslam’da Siyasal İktidar (Velâyet-i Âmme)”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C:7, S:1-2, s.89-104.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül (2019) Türk Hukuk Tarihi, 11. Baskı, Konya, Sayram Yayınları.
• Çakır, Muhammet (2007) “İslam Hukuku Açısından Şiddet ve Terör Olgusu” (Yüksek Lisans), Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çevik, Naci (2015) “Klasik Dönem Osmanlı Ceza Hukukunda Devlete İsyan Suçu” (Yüksek Lisans), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şeyhizade Abdurrahman (2011) Mecma’ul Enhur, C:3, İstanbul, Yasin Yayınları, (Çeviren: Mehmet Çelik).
• Devellioğlu, Ferit (2013) Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, Aydın Kitabevi.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî (1988) es-Sünen, nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut.
• Ebu Zehra, Muhammed (1994) İslam Hukukunda Suç ve Ceza, C:2, İstanbul, Kitabevi Yayınları, (Çeviren: Tüfekçi, İbrahim).
• Erdinç, Erol Şadi (2018) Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti Yargılamaları II Dîvân-ı Harbi Örfî Yargılaması, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ersoy, Seyde (2007) “İslam Hukukunda Terörle İlgili Suçlar ve Cezaları” (Yüksek Lisans), Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fetava-yı Hindiyye (2004) C:4, İstanbul, Huzur Yayınevi, (Çeviren: Efe, Mustafa).
• Hamidullah, Muhammed (2012) İslam’da Devlet İdaresi, İstanbul, Beyan Yayınları, (Çeviren: Aktaş, Hamdi).
• İbn Abidin, Muhammed Emin (1985) Reddü’l-Muhtar Ale’d-Dürri’l-Muhtar, C:9, İstanbul, Şamil Yayınları, (Çeviren: Davudoğlu, Ahmet vd.).
• Kamar, Mehmet Murat (2019) “Türk ve İslam Hakimiyeti Telakkileri Çerçevesinde İsyan Suçu” (Yüksek Lisans), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaşıkçı, Osman (2008) Osmanlı Devleti’nde Padişahlık, İzmir, Yitik Hazine Yayınları.
• Kılıç, Ömer (2010) “4 Numaralı Nefy ve Itlak Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi” (Yüksek Lisans), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılınç, Ahmet (2014) Mukayeseli Hukuk ve Hukuk Tarihinde Teşhir Cezası, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Kılınç, Ahmet/Yıldırım, Davut (2021) “Tanzimat Dönemi Dualist Hukuk Yapısının Şahsa Karşı İşlenen Suçlara Yansıması”: Koyuncu, Nuran/Yıldız, Abdülkadir (Editörler), Necmettin Erbakan Hukuk Araştırmaları Kamu Hukuku, Konya, Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, s.171-231.
• Koç, Mehmet (2017) “Osmanlı Hukukunda Ta’zir Suç ve Cezaları” (Doktora), Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mardin, Ebul’ula (1946) Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, İstanbul, Cumhuriyet Matbaası.
• Maverdi, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib (1976), el-Ahkâmü’s-Sultâniyye, İstanbul, Bedir Yayınevi, (Çeviren: Şafak, Ali).
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd (2013) el-İhtiyâr li-Ta’lili’l-Muhtar, C:4, İstanbul, Hikmet Neşriyat, (Çeviren: Keskin, Mehmet).
• Molla Hüsrev (1979) Gurer ve Dürer, C:1, İstanbul, Eser Neşriyat, (Çeviren: Erkan, Arif).
• Mumcu, Ahmet (2007) Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, 3. Baskı, Ankara, Phoenix Yayınları.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc (1955) el-Câmiʿu’ṣ-sahih, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī, Kahire.
• Nebhan, Muhammed Faruk (1980) İslam Anayasa ve İdare Hukukunun Genel Esasları İstanbul, Sönmez Neşriyat, (Çeviren: Armağan, Servet).
• Okka, Sevinç (1997) “İslam Hukuku ve Osmanlı Uygulamasında Bağy Suçu” (Yüksek Lisans), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özek, Çetin (1967) Siyasi İktidar Düzeni ve Fonksiyonları Aleyhine Cürümler, İstanbul, Cezaevi Matbaası.
• Serahsi, Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed (2008) Mebsut, C:10, Akşit, Mustafa Cevat (Editör), İstanbul, Gümüşev Yayınları.
• Şafak, Ali (1977) Mezheplerarası Mukayeseli İslam Ceza Hukuku, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Şafak, Ali (1991) “Bağy”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:4, İstanbul, TDV Yayınları.
• Şentop, Mustafa (2005) “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C:3, S:5, s.647-672.
• Şeyh Bedreddin (2012) et-Teshil Şerhu Letaifi’l-İşarat, C:2, Apaydın, H. Yunus (Editör), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tabassum, Sadia (2011) “Combatants, not bandits: The Status of Rebels in Islamic Law”, International Review of the Red Cross, C:93, S:881, s.1-19.
• Taner, Tahir (1940) “Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku”: Tanzimat I, İstanbul, Maarif Matbaası, s.221-232.
• Türkmen, Zekeriya (2020) “Dîvânıharp”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: Ek-1, Ankara, TDV Yayınları.
• Udeh, Abdülkadir (2012) Mukayeseli İslam Ceza Hukuku, C:1, İstanbul, Kayıhan Yayınları, (Çeviren: Şafak, Ali).
• Ünal, Mustafa/Yılmaz, Yasin (2020) “Osmanlı Ceza Kanunnamesi Şerh Literatürü Üzerine Bir Derkenar”: Aykanat, Mehmet/ Ülker, İbrahim (Editörler), Mahmud Esad Seydişehrî’nin Ceza Hukuku Dersleri, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık s.25-42.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet (1940) “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”: Tanzimat I, İstanbul, Maarif Matbaası, s.139-209.
• Yıldırım Demir, Saliha (2021) “İslam Osmanlı Hukukunda Devlete İsyan Suçu” (Yüksek Lisans), Ufuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yiğit, Yaşar (2022) İslam Ceza Hukuku, Ankara, Fecr Yayınları.
• Yusuf Ziya (1325) “Kanun-ı Ceza Layihasının Hutut-ı Asliyesi”, Ceride-i Adliye, C:1, S:4, s.362-367.
• Zuhayli, Vehbe (1994) İslam Fıkhı Ansiklopedisi, C:7, İstanbul, Risale Yayınları, (Çeviren: Efe, Ahmet vd.).