Niçin Mantık?

Yıl 2020, , 201 - 216, 25.06.2020

Ali Durusoy

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2020.6.1.06

Öz

Mantık ilmini kuran ilkçağın büyük filozofu Aristoteles’tir. Aristoteles mantığı; bilgiyi kazanmanın imkansız olduğunu, bilgi kazanılsa bile bir başkasına iletmenin mümkün olmadığını ileri süren sofistlere karşı kurmuş ve geliştirmiştir. Bu itibarla mantık, bilginin bilimidir. Yani bilgi ve bilgiye dair ne varsa mantığın ilgi alanına girer. Aristoteles, sonrakilerin Organon adını verdiği bu çalışmasıyla sofistleri susturmayı başarmış, sofistlerin insanların ve özellikle genç kuşakların bilgi adına zihinlerini, akıllarını, düşüncelerini karıştırmasını, kuşkuya düşürmesini engellemiştir. Aynı işi, geometri ve diyalektiği kullanarak Platon yapmaya çalıştı ama başarılı olamadı. Zira Esirüddin Ebherî’nin de dediği gibi saymak ve ölçmek bilmek değildir. Aristotelesten sonra Organon bilimin ve felsefenin yöntemi olarak kabul edildi. Aynı geleneği ortaçağda Muallim-i sânî Fârâbî ve Şeyhü’r-reîs İbn Sînâ sürdürdü. Ortaçağda İlkçağda olduğu gibi, mugalatacılar denen bir grup yoktu. Fakat Fârâbî’nin döneminde dilbilimciler mantığa karşı çıktılar, dilbilimi mantığın yerine kullanmak istediler. Yine ortaçağda Müslüman ve Hıristiyan kelamcılar mantık ilmini kelam ilmine dahil ederek onu kelamın bir aleti olarak gördüler. İman ile ilgili şüpheleri ve sorunları mantık ilmini kullanarak çözmeye çalıştılar. Yeniçağ ve sonrasında ise mantık, felsefe ve bilim arasında paylaşıldı ve mantığa sadece önermeler ve kıyas kaldı. Bazılarınca matematiğe dahil edildi. Bazılarınca da bir üst dil olarak kabul edildi. Çağımızda ise çeşitli vasıtalar ile yoğun bir bilgi akışı ve kirliliği söz konusu olduğu için mugalatacıların yeniden iş başında olduğunu söyleyebiliriz. Bu durumun yıkıcı etkisini engellemek için Aristoteles, Fârâbî ve İbn Sînâ izgisindeki mantığa eğitim-öğretim içinde hakettiği değerin verilmesi gerekir.

Anahtar Kelimeler

Mantık, mugalata, eğitim-öğretim, gençlik

Kaynakça

• el-ÂMİDÎ, Seyfüddin (2014), “Dekâiku’l-Hakâik”, Şerefettin Adsoy (2014), Seyfuddin Âmidî’nin Dekâiku’l-Hakâik Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi içinde, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Sakarya.
• el-BAĞDÂDÎ, Ebu’l-Berekât (2012), el-Kitâbu’l-Mu‘teber fi’l-Hikmeti’l-İlâhiyye, tahkik-şerh: Yusuf Mahmud, Duha, Dâru’l-Hikme.
• el-EBHERÎ, Esîrüddin (2018), “Beyânu’l-Esrâr”, Nur Belek, (2018), Esirüddin el-Ebherî’nin Beyânu’l-Esrâr Adlı Eseri (Tahkik ve İnceleme) içinde, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• el-FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (1968) İhsâu’l-Ulûm, Tahkik: Osman Emin, 3. Baskı, Kahire.
• el-GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid (2013), Mi‘yâru’l-ilm: İlmin Ölçütü, Metin-çeviri: Ali Durusoy, Hasan Hacak, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• GILSON, Etienne (1994), Ateizmin Çıkmazı, Çev. Veysel Uysal, 2. Baskı, İstanbul, İFAV yayınları.
• İBN HALDUN (2008), Mukaddime, Çev. Ahmed Cevdet Paşa, Yayına hazırlayanlar: Yavuz Yıldırım ve diğerleri, 3. Cilt, İstanbul, Klasik Yayınları.
• İBN HAZM (20018), et-Takrîb li-Haddi’l-Mantık, İnceleme-metin-çeviri: İbrahim Çapak, Yusuf Arıkaner, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• İBN SÎNÂ (2006), Kitâbu’ş-Şifâ: II. Analitikler, Metin-çeviri: Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
• er-RÂZÎ, Fahreddin (2017), “el-Mantıku’l-Kebîr”, Turgut Akyüz (2017), Fahreddin er-Râzî’nin el-Mantıku’l-Kebîr’inin Tahkik ve İncelemesi içinde, 2. Cilt, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• er-RÂZÎ, Fahreddin (2016), “Risâle fî Zemmi Lezzâti’d-Dünyâ”, Ayman Shihadeh, Fahreddin er-Râzî’nin Gayeci Ahlakı içinde, Çev. Selime Çınar, Kübra Şenel, İstanbul, Nobel Yayınları, ss. 205-283.
• et-TÛSÎ, Nasîruddîn (2007), Ahlâk-ı Nâsırî, Çev. Anar Gafarov, Zaur Şükürov, İstanbul, Litera Yayıncılık.