A Study of the Challenges Encountered in the Conquest of Tabaristan

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 243 - 257, 25.12.2022

Mehmet Usluer , Ümit Eskin

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2022.8.2.06

Öz

The Islamic conquests, which started under the leadership of the Prophet Muhammad (pbuh), have been continued throughout history with the efforts of the Companions and other Muslims later on. The military campaigns carried out by the Islamic army could result in conquest as well as defeats. Internal and external factors had a decisive position in obtaining these results. As a result of the conquests that continued from the time of the Rashidun Caliphate, many regions and cities came under the rule of Islam in a short time. One exception was the Taberistan region on the southern shores of the Caspian Sea. The region, which has a harsh and difficult geography surrounded by steep mountains, was ruled by local dynasties during the Sassanid period. The existence of many dynasties, with the convenience of the topography, also allowed the region to act independently from the political point of view. Gavbare was the most important of these dynasties and continued to exist in the region after the fall of the Sassanids. Due to its topography and political structure, the region had been a shelter for those who belonged to opposition movements during the Sassanid period. This geopolitical situation of the region continued in the post-Islamic period. Although each geography, where the wars of conquest were carried out, had its own advantages and disadvantages, Tabaristan, in the conquest movements of the Muslims, was one of the regions where the furthest difficulties were experienced due to its both topography and human nature. The fact that the region could not be fully conquered for a long time and the problems experienced in this process require the subject to be examined from a different perspective. For this purpose, in the first part of the study, information about the naming and geography of the Taberistan region takes place. In the second part, the military campaigns to the region were handled chronologically. In the third part, the problems experienced during the conquest process were evaluated that lasted for about two centuries. Geographic conditions and climate were the most important factors that the Islamic conquests could not be permanent in the region. The rainy climate and the muddy terrain resulting from it, that Muslims were unaccustomed to, and the montainous terrain were the main promlems. In addition to the difficulty of the geographical conditions, Muslims who were foreign to the region, suffered serious defeats by falling in various war traps. Another reason for the failure was the negative consequences of some decisions taken by the Muslim commanders. The fact that the people of the region had a warlike character was one of the reasons for their long struggle with the Muslims. Long-term conflicts, which also had devastating consequences for Muslims, resulted in agreements made at various times. Despite the agreements made, it is seen that the people of Taberistan break the agreements whenever they find the opportunity. Additionaly, local administrators organized the people of the region and led various rebellions. Failure to comply with the agreements and the rebellions caused military campaigns over the region. The organization of these military campaigns were not easy, the distance of the region and the problems experienced in the settlement of Muslims to the region created problems in terms of logistics. When the conflicts between the Muslims were added over all the problems, the seizure of the region by the Muslims spread over a long period of time. These problems identified in the study aimed to look at the Islamic conquests from different perspectives and to present an example of analysis at the regional level.

Anahtar Kelimeler

Tabaristan, Conquest, Campaign, Holy War, Conquests, Māzyār b. Kārin, İslamic History

Taberistan Bölgesinin Fetih Sürecinde Karşılaşılan Zorluklara Dair Bir İnceleme

Öz

Hz. Muhammed (sas) öncülüğünde başlayan İslâm fetihleri, sahâbîler ve sonrasında diğer Müslümanların gayretleriyle tarih boyunca devam ettirilmiştir. İslam ordusunun gerçekleştirdiği seferler galibiyetle sonuçlandığı gibi mağlubiyetlerle de sonuçlanabilmekteydi. Bu sonuçların alınmasında iç ve dış etkenler belirleyici bir konuma sahipti. Râşid halifeler döneminden itibaren devam eden fetihler neticesinde birçok bölge ve şehir kısa bir süre içerisinde İslam hâkimiyetine girmişti. Bunun istisnalarından biri Hazar denizinin güney kıyılarındaki Taberistan bölgesiydi. Sarp dağların çevrelediği sert ve zorlu bir coğrafyaya sahip olan bölge, Sâsânîler döneminde yerel hanedanlıklar tarafından yönetilmekteydi. Coğrafi yapının da elverişliliğiyle birçok hanedanın varlığı bölgenin aynı zamanda siyasi açıdan bağımsız şekilde hareket etmesine olanak sağlamaktaydı. Gavbâre bu hanedanlardan en önemlisi olup, Sâsânîler’in yıkılışından sonra da bölgede varlığını devam ettirmişti. Coğrafi ve siyasi yapısı dolayısıyla bölge, Sâsânîler döneminde muhalif hareketlere mensup olanlar için bir sığınak noktası olmuştu. Bölgenin bu jeopolitik durumu İslâm sonrası dönemde de devam etmişti. Fetihlerin gerçekleştirildiği her coğrafyanın kendine has avantaj ve dezavantajları olsa da Taberistan, Müslümanların gerçekleştirdiği fetih hareketlerinde gerek coğrafi ve gerekse insan yapısı sebebiyle en çok zorluk yaşanan bölgelerin başında gelmişti. Bölgenin uzun süre tam anlamıyla fethedilememesi ve bu süreçte yaşanan problemler, konunun farklı bir bakış açısıyla incelenmesini gerektirmektedir. Bu amaçla ele alınan çalışmanın birinci kısmında Taberistan bölgesinin adlandırılma ve coğrafyası hakkında bilgiler verildi. İkinci kısımda bölgeye gerçekleştirilen seferler kronolojik olarak ele alındı. Üçüncü bölümdeyse yaklaşık iki asır süren fetih sürecinde yaşanan sorunlar değerlendirilmiştir. İslâm fetihlerinin bölgede uzun süre kalıcı olamamasındaki en önemli etkenler coğrafya ve iklim faktörüydü. Müslümanların alışık olmadığı yağışlı iklim ve bunun neticesinde oluşan çamurlu arazi şartları ile dağlık yapı temel problemlerdendi. Coğrafi zorluğun yanı sıra bölgeye yabancı olan Müslümanlar savaşlar esnasında çeşitli tuzaklara düşürülerek ağır yenilgiler yaşamışlardı. Kimi zaman İslâm ordu komutanlarının aldığı bazı kararların olumsuz sonuçları başarısızlığın bir diğer sebebiydi. Bölge halkının savaşçı bir karaktere sahip olması Müslümanlarla uzun bir mücadele sürdürmelerinin nedenleri arasında yer almaktaydı. Müslümanlar açısından da yıpratıcı sonuçlara sebep olan uzun soluklu çatışmalar çeşitli dönemlerde yapılan anlaşmalar ile sonuçlanmıştı. Yapılan anlaşmalara rağmen Taberistan halkının fırsat buldukça anlaşmaları bozdukları görülmektedir. Bununla birlikte yerel yöneticiler, bölge halkını örgütleyerek çeşitli isyanların öncülüğünü yapmışlardı. Anlaşmalara uyulmaması ve yaşanan isyanlar bölge üzerine seferler yapılmasına sebep olmuştu. Bu seferlerin düzenlenmesi kolay olmamış bölgenin uzaklığı ve Müslümanların iskânında yaşanan sorunlar lojistik açıdan problemler oluşturmuştur. Müslümanların kendi aralarında yaşamış oldukları ihtilaflar da bütün bu problemlere eklenince bölgenin Müslümanlar tarafından ele geçirilmesi uzun bir sürece yayılmıştır. Çalışmada tespit edilen bu sorunlar İslâm fetihlerine farklı açılardan bakmayı ve bölgesel düzlemde bir inceleme örneği ortaya koymayı amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Taberistan, Fetih, Sefer, Gaza, Fütühât, Mâzyâr b. Kârin, İslam Tarihi

Kaynakça

• Belâzürî, Ebû’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-Büldân. Beyrût: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• Bozan, Oktay. “Taberistân Emiri Mâzyâr b. Kârin’in Abbasi İdaresine İsyanı”. Şarkiyat 11 (Nisan 2014), 73-93.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd b. Venend. el-Ahbârü’t-tıvâl. thk. Abdünnaim Âmir. Kâhire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1960.
• Ebû’l-Fidâ, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî. Takvîmü’l-büldân. Kâhire: Sekâfetü’d-diniyye, 2007.
• Ensarî, Behmen. Şehriyaran-ı Taberistan: (ez karn-ı 2 tâ 4 hicri). Tahran: Menşur-i Semir, 1395.
• Eskin, Ümit. Abbâsîler Döneminde Valilik (132-232/750-847). İstanbul: Siyer Yayınları, 2022.
• Fenderskî, Seyyid Rıza. Deylemiyan: Ağaz ta Sedde Çeharom. Reşt: Ferheng-i İlya, 1386.
• Google. Google Maps. Erişim 09 Eylül 2022. https://www.google.com/maps/@37.1487341,51.5592791,8z/data=!5m1!1e4
• Google. Google Maps. Erişim 09 Eylül 2022. https://www.google.com/maps/@35.8497152,50.1360985,7.77z
• Google. Google Maps. Erişim 09 Eylül 2022. https://www.google.com/maps/place/Kufe,+Irak/@33.4388288,46.7686657,7.37z/data=!4m5!3m4!1s0x155ed73bda297ac3:0x3a2e1b4552cb486d!8m2!3d32.047243!4d44.3709408
• Google. Google Maps. Erişim 09 Eylül 2022. https://www.google.com/maps/place/%C5%9Eam,+Suriye/@35.6865512,47.461279,7.13z/data=!4m13!1m7!3m6!1s0x1518e6dc413cc6a7:0x6b9f66ebd1e394f2!2zxZ5hbSwgU3VyaXll!3b1!8m2!3d33.5138073!4d36.2765279!3m4!1s0x1518e6dc413cc6a7:0x6b9f66ebd1e394f2!8m2!3d33.5138073!4d36.2765279
• Google. Google Maps. Erişim 09 Eylül 2022. https://www.google.com/maps/place/Medine+Suudi+Arabistan/@30.1709498,42.7677669,5.98z/data=!4m13!1m7!3m6!1s0x15bdbe5197d220d5:0x2e54514fea3b08d9!2sMedine+Suudi+Arabistan!3b1!8m2!3d24.5246542!4d39.5691841!3m4!1s0x15bdbe5197d220d5:0x2e54514fea3b08d9!8m2!3d24.5246542!4d39.5691841
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybânî. Târîhu Halîfe b. Hayyât. ed. Ekrem Ziyâ Ömerî. Riyad: Dârü’t-Taybe, 1985.
• Huart, CL. “Taberistan”. İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1979. 11/598-599.
• Hudûdü’l-Âlem mine’l-Meşrik İle’l-Magrib. nşr. V. Minorsky, çev. Abdullah Duman - Murat Ağarı. İstanbul: Kitabevi, 2008.
• İbn Havkal, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî. Sûretü’l-arz. 2. Cilt. Leiden: E.J. Brill, 1938.
• İbn İsfendiyâr, Bahaeddin Muhammed b. Hasan. Tarih-i Taberistan. tsh. Abbas İkbâl. Tahran: Kitabhane-i Haver, t.y.
• İbn Rüste, Ebû Alî Ahmed b. Ömer b. Rüste. el-Aʿlâku’n-nefîse. Leiden: E.J. Brill, 1967.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselam Tedmurî. 10 Cilt. Beyrût: Darû’l-Kitâbü’l-Arabî, 1417/1997.
• İbnü’l-Fakîh, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. İshâk b. İbrâhîm el-Hemedânî. Kitâbü’l-Büldân. thk. Yûsuf Hadi. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
• İstahrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed el-Fârisî. Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik. Beyrût: Darû Sadr, 2004.
• Madelung, Wilferd. “Kuzey İran’daki Küçük Hanedanlar”. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. red. Hakkı Dursun Yıldız. 14 Cilt. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
• Makdisî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Bennâ. Ahsenü’t-tekâsîm fi marifet’l-ekâlîm. nşr. M.J. Goeje. Leiden: E.J. Brill, 1906.
• Mes‘ûdî, Ebû’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Hüzelî. et-Tenbîh ve’l-İşrâf. Beyrût: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1981.
• Öner, Erbay. Ziyârîler (928-1090). Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Taberistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2010), 39/322.
• Rabino, Hyacinth Louis. Mazandaran and Astarabad = Sefernâme-i Mazandaran ve Astarabad. London: Luzac and Company, 1928.
• Rençber, Akif. Mâzenderân (Taberistan) Tarihi 1220-1392. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fâdl İbrâhim. 11 Cilt. Beyrût: Dâru Süveydan, t.y.
• Wikipedia. Erişim 09 Eylül 2022. https://en.wikipedia.org/wiki/Tabaristan
• Wikipedia. Erişim 09 Eylül 2022. https://en.wikipedia.org/wiki/Mazandaran_province
• Wikipedia. Erişim 09 Eylül 2022. https://dogayakacis.com/2015/01/21/elbruz-dagi-5642-mt/
• Ya‘kûbî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîhü’l-Ya‘kûbî. Beyrût: Dâru Sadr, t.y.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu’cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, 1995.