Fashion and Sümerbank during the Years of Utility

Yıl 2023, Cumhuriyet Özel Sayısı, 1 - 13, 23.10.2023

Elvan Özkavruk Adanır , Fehmiye Dilek Er

https://doi.org/10.17484/yedi.1334203

Öz

In the history of fashion, from the 1920s until the end of the Second World War, new clothes emerged out of necessity due to the utility years. During the Republican era, the concept of creating a civilized society was adopted as the official ideology. Especially with the establishment of Sümerbank by Mustafa Kemal Atatürk in the 1933, July 11th, a more rational fashion and material culture was created in Turkey. Under the influence of national goals such as developing the country and creating a modern civilization, the Sümerbank institution, which increased the demand for domestic goods, played an important role in this process. Sümerbank, which initiated the fashion of an era as an indicator of Turkey's development period, became one of the symbolic names of the industrialization move initiated after the establishment of the Republic. Sümerbank continued its production until the early 2000s, and with the privatization process, it closed all its factories and stores all over the country and left its name in history as a Turkish brand that created its own unique patterns in Turkish fashion and textile history. In this study, the modernization story of Turkish women in the early years of the Republic is conveyed through articles published in magazines during the years of savings and visuals in family archives. Through Sümerbank fabrics and the garments created from these fabrics, it will be analysed how the ideal modern citizen as a role model for the changing society is visually represented.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Atatürk, Sümerbank, textile, utility fashion, Turkish dress history, fashion.

Tasarruf Yıllarında Moda ve Sümerbank

Öz

Moda tarihinde 1920'lerden İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar,
tasarruf yılları sebebiyle başlayan zorunluluktan dolayı yeni giysiler
ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet döneminde “çağdaş” (asri) bir toplum
yaratma kavramı resmî ideoloji olarak benimsenmiştir. Özellikle de
11 Temmuz 1933 tarihinde Sümerbank'ın Mustafa Kemal Atatürk
tarafından kurulmasıyla birlikte Türkiye'de daha rasyonel bir moda
ve maddi kültür yaratılmıştır. Ülkeyi kalkındırmak, halkı çağdaş
uygarlık düzeyine ulaştırmak gibi ulusal hedeflerin etkisinde yerli
olana talebi arttıran Sümerbank kurumu bu süreçte önemli görevler
üstlenmiştir. Türkiye’nin kalkınma döneminin bir göstergesi olarak
bir dönemin modasını başlatan Sümerbank, Cumhuriyetin
kuruluşunun ardından başlatılan sanayileşme hamlesinin sembol
isimlerinden biri olmuştur. Sümerbank yaklaşık 2000’li yılların
başlarına kadar üretimine devam etmiş olup özelleştirme süreciyle
beraber ülkenin her yerinde tüm fabrikalarını ve mağazalarını
kapatarak Türkiye moda ve tekstil tarihine dair kendi özgün
desenlerini yaratan bir Türk markası olarak tarihe adını yazdırmıştır.
Bu analizde Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Türk kadınının modernleşme
hikâyesi tasarruf yıllarında yayınlanan dergilerdeki yazı ve aile
arşivlerinde yer alan görseller aracılığı ile aktarılmaya çalışılmıştır.
Sümerbank kumaşları ve bu kumaşlardan yaratılan giysiler üzerinden
de değişen topluma rol modeli oluşturacak ideal modern vatandaşın
görsel olarak nasıl temsil edildiğine dair analizlere yer verilecektir

Anahtar Kelimeler

Sümerbank, tasarruf modası, Türk Giysi Tarihi, moda.

Kaynakça

• Akşit, E.E. (2005). Kızların sessizliği: Kız enstitülerinin uzun tarihi. İletişim Yayınları.
• Alpan, Z. (2003). Örtünmeden giyinmeye: Terzilik ve modanın dünü, bugünü ve yarını paneli. İTO Yayınları.
• Baydar, O. ve Özkan, D. (Ed). (1999). 75 yılda değişen yaşam değişen insan: Cumhuriyet modaları. Bilanço 98. Tarih Vakfı Yayınları.
• Buxbaum, G. (Ed). (1999). Icons of fashion: The 20th Century. Prestel.
• Berktay, F. (2004). Kadınların insan haklarının gelişimi ve Türkiye. Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları içinde: Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi. No:4, 1-29. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Berktay, F. (2003). Tarihin cinsiyeti. Metis Yayınları.
• Buçukoğlu, M. S. (2020). Atatürk ve Cumhuriyet dönemi kültür politikalarının 20.yüzyıl içinde ulusallık/evrensellik kavramları ile güzel sanatlar alanındaki yeri. The Journal of Social Science. 7 (49), s. 223-232. Doi :http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.47272
• Can Arpaç ile yapılan sözlü tarih görüşmesi. (5 Kasım 2010). Röportajı yapanlar: F.Dilek Himam Er, Burkay Pasin. İzmir.
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Türkçe sözlük 1. Ötüken.
• Cole, D. J. ve Deihl, N. (2015). The history of modern fashion: From 1850. Laurence King.
• Çeviklik Temin Eden Hareketler. (1939, Ocak 3). 7 GÜN, 12 (304), s. 8.
• Dalton, H. (2014). Make do and mend. Imperial War Museums.
• Darülbedayi Sanatkârlarından Hikmet Hanım. (1938, Mart 15). 7 GÜN, 1(1), s. 10-12. Göle, N. (1991). Modern mahrem: Medeniyet ve örtünme. Metis Yayınları.
• Himam, F.D. (2017). Sümerbank: Fashion, textiles, and the making of national material culture. DAPA, The Journal of Decorative and Propaganda Arts, 28.
• İbrahim, E. (2023, Temmuz 23). Sümerbank. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/sumerbank/?pdf=3364 İsmail Özdemir ile yapılan sözlü tarih görüşmesi. (2014). Röportajı yapan: F.Dilek Himam Er. Bursa. İzmir Life, 20, Nisan 2003.
• Kandiyoti, D. (1997). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar. Metis Yayınları.
• Kandiyoti, D. (1995). Ataerkil örüntüler: Türk toplumunda erkek egemenliğinin çözümlenmesine yönelik notlar. Kadın Bakış Açısından 1980’ler Türkiye’sinde Kadınlar. Editör: Şirin Tekeli. İletişim Yayınları.
• Karakışla, Y. S. (2014). Osmanlı hanımları ve kadın terzileri (1869-1923). Akıl Fikir Yayınları.
• Karlıklı, Ş., ve Tozan, D. (1998). Cumhuriyet kıyafetleri. Camev Yayıncılık.
• Koçu, R.E. (1969). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü. Sümerbank Kültür Yayınları, 255.
• Laver, J. (2002). Costume and fashion: A concise history. Thames and Hudson.
• Lehnert, G. (2000). A history of fashion in the 20th century. Könemann.
• Newman, A. ve Shariff, Z. (2009). Fashion A to Z. Laurence Publishing.
• Ormanlar Ok, Ç. (1999). Giyim kuşam modaları. 75 Yılda Değişen Yaşam, Değişen İnsan, Cumhuriyet Modaları, Oya Baydar, Derya Özkan (Ed.) içinde, Bilanço 98. Tarih Vakfı Yayınları.
• Özen, İ. (2020). 1940’larda bir moda düşkünlüğünün Türk edebiyatına yansımaları: Bobstil moda ve bobstil edebiyat. Folklor/Edebiyat Dergisi, 26(4), s. 951-970 DOI:10.22559/folklor.1247
• Özkavruk Adanır ve E. & Himam Er, D. (2021). Hollywood’da kostüm tasarımının ortaya çıkışı: Travis Banton. Arts Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi, 6, s. 111-132.
• Özkavruk Adanır, E., Kuleli, S., vd. (2016). “Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Kadınının Popüler Dergilerde Temsiliyeti”, İletişimde Serbest Yazılar, Ed. Aylin Göztaş. Literatürk Akademia Yayınları.
• Özkavruk, E. ve Yılmaz, N. (2007). Dokuma kumaş sözlüğü, Cilt:1. Can Digital Baskı.
• Sevin, N. (1991). XIII asırlık Türk kıyafet tarihine bir bakış. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şeftalici, H.S. (2005). Terziden tasarımcıya. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sümerbank’ın Kuruluşu, Halı Semineri Özel Sayısı (t.y.) 189.
• Turan, G. (2007). Erken Cumhuriyet Döneminde Değişen Gündelik Yaşam ve Tasarım. 4T Türkiye Tasarım Tarihi Topluluğu Bildiri Kitabı, İzmir 11 Mayıs 2007, İzmir Ekonomi Üniversitesi, 36-54.
• Yazgan Bulgun ve E, Özkavruk Adanır vd. (2015). Türkiye baskı desenleri tarihi: Sümerbank örneği 1956-2001. İzmir Ekonomi Üniversitesi Yayınları.
• Yıldırım Mayruk ile sözlü tarih görüşmesi. (29 Temmuz 2004). Röportajı yapan: F. Dilek Himam Er. 29.07.2004, İstanbul.