THE WORKS OF CALLIGRAPHY PRINTED UNDER THE AUSPICES AND WITH THE INSTRUCTIONS OF SULTAN ABDULHAMID II

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 16 - 27, 03.07.2024

Sümeyra Dursun , Mehmet Nuhoğlu

https://doi.org/10.47481/yjad.1499376

Öz

During the reign of Sultan Abdulhamid II, significant contributions to the history of Ottoman modernization were established. Although the Sultan had to address many problems when he ascended to the throne, he did not disregard to personally deal with different branches of art while he also supported artists and the production of art. Many important calligraphers who lived their brightest period during the reign of Abdulhamid were trained. In Istanbul University Rare Books Library the calligraphy works in the Abdulhamid collection are the result of the sultan's interest in calligraphy. Sultan Abdulhamid II calligraphy works were also affected by the increasing printing activities during the reign of Abdulhamid. Press life became active both in the country and abroad, and new intellectual movements were enriched by the publication of works. There are calligraphy works printed in the printing houses of the period with the instructions of Abdulhamid. In this study in addition to the value that Abdulhamid gave to calligraphy and calligraphers, evaluations will be made about the lithographic works of important calligraphers of the period. This article will provide important data in terms of recording the changes and transformations in printing calligraphic excercises (meşk murakkas), for both the history of calligraphy and calligraphy education.

Anahtar Kelimeler

Art of Calligraphy, Calligrapher, Printing House, Patronage, Abdulhamid II

Sultan II. Abdülhamid'in Talimat Ve Himayeleriyle Basılan Hat Eserleri

Öz

Sultan II. Abdülhamid'in Osmanlı modernleşme tarihine oldukça önemli katkıları bulunmaktadır. Tahta çıktığı devirde birçok sorun ile uğraşmak zorunda kalmış olsa da, sanatın farklı dallarıyla hem kişisel olarak ilgilenmeyi hem de sanata ve sanatçılara destek olmayı ihmal etmemiştir. Bu itibarla, çeşitli sanat dallarının hamiliğini de yapan Sultan II. Abdülhamid, hat sanatına duyduğu özel ilginin bir sonucu olarak devrin hattatlarının eserlerinin basılıp dağıtılması konusunda girişimlerde bulunmuştur. Hat sanatı II. Abdülhamid döneminde en parlak dönemlerinden birini yaşamış pek çok önemli hattat yetişmiştir. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde Sultan II. Abdülhamid koleksiyonunda bulunan hat eserleri sultanın hat sanatına gösterdiği ilginin sonucudur. Sultan II. Abdülhamid döneminde artan matbaa faaliyetlerinden hat eserleri de etkilenmiştir. Matbuat hayatı hem ülke içinde hem de ülke dışında hareketlenmiş, yeni fikir akımları da eserlerin basımı ile zenginleşmiştir. Dönemin önemli hattatları arasında bulunan Mehmed Hulûsi, Kayışzâde Hâfız Osman, Kadırgalı Mustafa Nazif, Hasan Rıza, Hâfız Osman, Ahmed Ârif Filibevî, Mehmed İzzet, Mehmed Şekerzâde ve Halil Şükrî’nin eserlerinin II. Abdülhamid’in talimatları ile dönemin matbaalarında basılan hat eserleri bulunmaktadır. Matbaada basılan bu eserlerin niteliği günümüze kadar pek incelenmemiş, bu makale ile konuya açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Matbu meşkler, hem hat tarihi yazımı hem de hat eğitim-öğretimindeki değişim ve dönüşümün kaydedilmesi açısından bu makalenin önemli bir veri saylayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hat Sanatı, Hattat, Matbaa, Himaye, II. Abdülhamid

Kaynakça

• Davulcu, F. & Kıpçak, H. (2016). Başlangıcından harf devrimi’ne kadar Türkiye’de basım ve yayının kısa bir tarihçesi. Türk Kütüphaneciliği Dergisi, 30 (2) , 251-260.
• Derman, M. Uğur (1979). Yazı sanatının eski matbaacılığımıza akisleri. Türk Kütüphaneciler Derneği Basım ve Yayıncılığımızın 250. Yılı Bilimsel Toplantısı, 97-118.
• Dığıroğlu, F. (2017). II. Abdülhamid dönemi matbuat politikaları: Mushaf basımı ve dini neşriyat. II. Abdülhamid dönemi matbuat politikaları, 631-651, İstanbul: TBMM Milli Saraylar.
• Durmuş, B.T. (2017). Matbaa teknolojisinin Osmanlı Devleti’ne giriş koşulları ve tartışmaları. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 5 (2) , 950-968.
• Erken, M. (2023). Taş üstüne yazı yazmak: Osmanlı’da matbaa hattatlığı 1831-1928. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (21) , 173-208.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid (Çev. A. Berktay). Homer Kitabevi.
• Gökkır, N. (2015). Tanzimat’tan günümüze din-devlet ilişkileri ve siyaset bağlamında Mushaf basımı. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Güleryüz, N. (1993). Türk Yahudileri tarihi-1 (20. yüzyıl başına kadar). Gözlem Gazetecilik.
• Gün, F. & Erbay, H.İ. (2017). Sultan II. Abdülhamid Han ve dönemi. TBMM Basımevi.
• Kabacalı, A. (2000). Başlangıcından günümüze Türkiye'de matbaa basın ve yayın. Literatür Yayıncılık.
• Kahraman, A. (2011). Taş basması, TDV İslam Ansiklopedisi, (40) , 144-145.
• Kuran, N. (2023). Bir Semte Adını Veren Osmanlı Aydını, Büyükdedem, Matbaacı, Hattat, Başmabeyinci Osman Bey ve Ailesi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özcan, S (2017). Osmanlı Devleti’nde; hattatlık, müstensihlik (nasih, nessah) ve darüttıbaa (ilk matbaa)'nın kuruluşunun gecikmesine hattatların etkisi [Sempozyum bildirisi]. Osmanlı’dan Günümüze Kur’an ve Hüsn-i Hat Sempozyumu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Schick, İ. C. (2009). Türkçe matbu hüsn-i hat literatürüne toplu bir bakış. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8 (14) , s.249-274.
• Tonta, Y. A. (1985). Ahmed Rasim’in İbrahim Müteferrika ve matbaacılık üzerine yazdıklarının incelenmesi. H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3 (1) , 153-167.
• Uluskan, S. B. (2018). II. Abdülhamid’in sanata ve sanatçıya bakışı. Çağdaş Türkiye Tarihi ve Araştırmaları Dergisi, 18 (30) , 5-28.
• Yıldız, A. (2004). Müteferrika ve Osmanlı matbaası. İletişim Araştırmaları, 2(1), 119-124.
• Yüksel, A. E. (2017). Sultan II. Abdülhamid’in sanat hamiliği. Ankara Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi, 26 (2) , 261-293.