CASES IN WHICH THE PAYMENT OF INDEMNITY TO A COMMERCIAL AGENT CANNOT BE CONSIDERED EQUITABLE OR THE AMOUNT OF INDEMNITY PAYMENT IS TO BE REDUCED HAVING REGARD TO ALL THE CIRCUMSTANCES FOR EQUITABILITY REASONS

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 1, 185 - 255, 27.03.2024

Ahmet Batuhan Oyal

Öz

A commercial agent can only request an indemnity after termination of
agency contract, if this can be considered equitable. In addition, equitability
also has a corrective function that is used to bring the indemnity amount
calculated based on mathematical data into line with substantial justice
regarding all the circumstances of the case. Since equitability is an abstract
and normative concept, it is not possible to concretize this concept to cover
all cases. However, there are some criteria that need to be taken into
consideration when examining whether the indemnity is equitable. In this
study, the method to be followed and the criteria to be taken into
consideration in the audit of equitability are examined. Within the framework
of judicial decisions and doctrinal opinions in German law and Turkish law,
cases Where the demand for indemnity is not equitable as a rule and typical
situations that require a reduction in the amount of indemnity for equitability
reasons are imbodied by building some case groups. In this study, initially
cases in which the commercial agent’s claim for indemnity is not equitable
are adressed while taking into account the dual function of equitability. Then,
typical cases in which an indemnity claims are considered equitable, but a
reduction in the amount of gross indemnity calculated based on concrete data
is required due to equitability, are examined.

Anahtar Kelimeler

Indemnity, Compansation for Customer Porfolio, Commercial Agent, Equitability, Reasons for A Reduced Indemnity

HAKKANİYETE UYGUNLUK KOŞULU KAPSAMINDA ACENTENİN DENKLEŞTİRME TAZMİNATI TALEBİNİN DOĞMADIĞI VEYA TAZMİNAT MİKTARININ HAKKANİYET GEREĞİ AZALTILMASINI GEREKTİREN HÂLLER

Öz

Acentenin denkleştirme tazminatı talebinde bulunabilmesi için bu talebin
hakkaniyete uygun olması gerekir. Ayrıca hakkaniyete uygunluk, somut
veriler üzerinden hesaplanan denkleştirme tazminatı miktarının somut olay
adaletine uygun hâle getirilmesinde başvurulan düzeltici bir işleve de
sahiptir. Dolayısıyla denkleştirme tazminatı talebi bakımından hakkaniyete
uygunluk, ikili bir işleve sahiptir. Hakkaniyet soyut ve normatif bir kavram
olduğundan, bu kavramın tüm olayları kapsayacak şekilde somutlaştırılması
mümkün değildir. Ancak denkleştirme tazminatının hakkaniyete uygun olup
olmadığı incelenirken dikkate alınması gereken birtakım hususlar mevcuttur.
Mehaz Alman hukukunda ve hukukumuzda yargı kararları ve doktrindeki
görüşler çerçevesinde kural olarak denkleştirme tazminatı talebinin
hakkaniyete uygun olmadığı hâller ile denkleştirme tazminatı miktarında
hakkaniyet gereği indirim yapılmasını gerektiren tipik durumlar bazı olay
grupları üzerinden somutlaştırılmaktadır. Bu çalışmada hakkaniyete
uygunluk koşulunun ikili işlevi dikkate alınarak, öncelikle acentenin
denkleştirme tazminatı talebinin hakkaniyete uygun olmadığı hâller ele alınmıştır. Daha sonra ise denkleştirme tazminatının hakkaniyete uygun
olduğu ve fakat hakkaniyet gereği somut veriler üzerinden hesaplanan ham
tazminat miktarında indirim yapılmasını gerektiren tipik durumlar
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Denkleştirme Tazminatı, Portföy Tazminatı, Acente, Hakkaniyete Uygunluk, İndirim Sebepleri

Kaynakça

• Akın İ, ‘Acentenin Denkleştirme Hakkı ve Alman Hukukundaki Yeni Gelişmeler’ (2013) 62 (3) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 613- 641.
• Aktaş Tekeş B, ‘Acentelikte Rekabet Yasağı Anlaşmasına İlişkin Temel Sorunlar’ (2015) 14 (1) Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 91- 111.
• Arkan S, ‘6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Açısından Denkleştirme Tazminatı Talebinin Koşulları’ in Belgin Akçay and F. Kemal Kızılca (eds) Prof. Dr. Gürgân Çelebican’a Armağan (Ankara Üniversitesi Yayınları 2011) 397-403.
• Arkan S, Ticarî İşletme Hukuku (28. Bası, Bankacılık ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları 2022).
• Ayan Ö, Acentenin Denkleştirme Talep Etme Hakkı (Seçkin 2008).
• R, Çağlar H and Özdamar M, Ticari İşletme Hukuku (15. Bası, Yetkin 2022).
• Ayrancı H, Sözleşmenin Yüklenilmesi (Devri) (Yetkin 2003) Badak Aybar Z, ‘6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda Denkleştirme İstemi’ (2013) 12 (24) İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 167-201.
• Bilgili F, Demirkapı E and Özboyacı A, Ticari İşletme Hukuku (8 Bası, Dora 2022).
• Boujong K, Ebenroth C T, Joost D and Strohn L, Handelsgesetzbuch Band I (4th edn, C.H.Beck/ Vahlen 2020).
• Bühler T, Züricher Kommentar zum Obligationenrecht Bd. V/2f – Art. 418a-418v OR Der Agenturvertrag (3rd edn, Schulthess 2000).
• Canaris C, Habersack M and Schäfer C, Staub Großkommentar – Handelsgesetzbuch (5th edn, De Gruyter 2008).
• Cantürk B C, Franchise Sözleşmesinde Denkleştirme İstemi (On İki Levha 2020).
• Darı A, Acentenin Denkleştirme Talep Hakkının Hesaplanması ve Yargıtay Kararı Değerlendirmesi’ (2019) 9 (17) Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 373-393.
• Demir K, Tek Satıcının Denkleştirme Talebi’ in İsmail Kırca, Başak Sit İmamoğlu, Murat Gürel, Ufuk Tekin, İbrahim Bektaş and İrem Yener (eds), Prof Dr. Sabih Arkan’a Armağan (On İki Levha 2019) 399-419.
• Demir K, Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda Acente’, I. Türkiye – Azerbaycan Hukuk Sempozyumu İnsan Hakları – Anayasa Hukuku – Ceza Hukuku – İdare Hukuku – Medeni Hukuk – Ticaret Hukuku (Özyeğin Üniversitesi Yayınları 2011) 219-257.
• Doğanay M Z, ‘Acentelik ve Dağıtım Sözleşmelerinde Denkleştirme Alacağının Hesaplanması’ (2021) 29 (3) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2267-2307.
• Doğanay M Z, Franchise Sözleşmesinde Denkleştirme Talebi (Adalet 2021).
• Drescher I, Fleischer H and Schmidt K, Münchener Kommentar zum HGB Band I (5th edn, C.H.Beck 2021).
• Emde R, ‘Die Novellierung des § 89b HGB - was hat sich ergeben?’ (2010) 7 Wettbewerb in Recht und Praxis 844-851.
• Ensthaler J and Würmann C, ‘Auswirkungen des § 89 b Abs. 3 Nr. 3 HGB bei der Veräußerung des Unternehmens eines Handelsvertreters’, (2008) 6 BetreibsBerater 230-235.
• Evliyaoğlu S, Acentenin Rekabet Yasağı Anlaşması (Seçkin 2017).
• Furrer A, Muller-Chen M and Çetiner B, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (2. Bası, On İki Levha 2022).
• Göksoy Y C, ‘6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’na Göre Acentenin Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağı Anlaşması’ (2010) 12 (Özel Sayı) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 895-943.
• Güvenç M C, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’na Göre Acente Hukuku (Adalet 2018).
• Hatipoğlu A G, ‘Acentelerin Denkleştirme İsteminin Belirlenmesinde Gelirin Tespiti ve Muhasebeleştirme Sorunu: Çözüm Önerisi’ (2012) 22 (2) Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 177-187.
• Häublein M and Hoffmann-Theinert R, Beck’scher Onlinekommentar HGB (39th edn, C.H.Beck 2023)
• Heidel T and Schall A, Handelsgesetzbuch – Handkommentar (3rd edn, Nomos 2020)
• Helvacı M and Aksu R, ‘Acentelik Sözleşmesinin Haklı Sebeple Sona Ermesinde Fesih Usulünün İncelenmesi’ (2022) 12 (2) Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 981-1006.
• Hopt K J, Kumpan C, Leyens P C, Merkt H and Roth M, Beck’sche Kurzkommentare Band 9 – Handelsgesetzbuch (42nd edn, C.H. Beck 2023).
• Horn N, Balzer P, Borges G and Herrmann H, Heymann Handelsgesetzbuch – Kommentar (3rd edn, De Gruyter 2019).
• Kanışlı E, ‘Türk Ticaret Kanunu’na Göre Acentenin Denkleştirme Talebi’ (2014) 12 (138) Legal Hukuk Dergisi 111-144.
• Karamanlıoğlu A, ‘Acentenin Hastalık veya Yaşlılık Gerekçesiyle Acenetelik Sözleşmesini Feshetmesi Halinde Denkleştirme İsteminin Durumu’ (2017) 16 (2) İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 141-172.
• Karasu R, ‘Türk Ticaret Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Acentenin Denkleştirme Talebi’ (2008) 57 (4) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 283-318.
• Kaya A, Türk Ticaret Kanunu Şerhi – Ticari İşletme Acentelik (TTK m. 102-123) (2. Bası, Beta 2016).
• Kaya A, ‘Acentelik ve Tek Satıcılık ile Benzeri Diğer Tekel Hakkı Veren Sürekli Sözleşme İlişkilerinin Sona Ermesi Hâlinde Denkleştirme İstemi’ in Abuzer Kendigelen, İsmail Cem Soykan, Necdet Uzel, Müge Evlek and Nurgül Yıldız (eds) Yürürlüğünün 6. Yılında ve Yargıtay Kararları Işığında Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu (On İki Levha 2018).
• Kaya Cankat D, Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesi (On İki Levha 2019).
• Kaya M İ, Acentelik Hukuku (2. Bası, Adalet 2020).
• Kaya N, ‘Acentenin Sözleşme Süresince ve Sözleşmeden Sonraki Rekabet Yasağı’ (2014) 9 (96) Terazi Hukuk Dergisi 42-52.
• Kayıhan Ş, Türk Ticaret Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu Işığında Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi (5. Bası, Umuttepe 2018).
• Kılıçoğlu A M, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (26. Bası, Turhan 2022).
• Kiene L H, ‘Der Verkauf einer Handelsvertretung - Rechtliche Besonderheiten bei der Nachfolge im Wege des § 89b III Nr. 3 HGB’, (2006) 28 Neue Juristische Wochenschrift 2007-2011.
• Kocabıyık S, ‘Sigorta Acentesinin Denkleştirme Talebi ve Bu Talebin Acentenin Ücret Hakkıyla İlişkisi’ (2022) 7 (2) REGESTA 339-360.
• Koç M, Türk ve Avrupa Birliği Hukuku’nda Acentenin Denkleştirme İstemi (Portföy Tazminatı) (Seçkin 2020).
• Kren Koskiewicz J, Wolf S, Amstutz M and Fankhauser R, Kommentar zum Schweizerischen Obligationenrecht (4th edn, Orell Füssli 2023).
• Künstner W and Thume K, Handbuch des gesamten Außendienstrechts, Band 2: Der Ausgleichsanspruch des Handelsvertreters, Warenvertreter, Versicherungs- und Bausparkassenvertreter (8th edn, R&W 2008).
• Meier-Hayoz A, Berner Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht Bd. 6 Art. 407-424 OR (Stämpfli 1964).
• Oetker H, Handelsgesetzbuch – Kommentar (7th edn, C.H.Beck 2021).
• Oğuzman M K and Öz M T, Borçlar Hukuku Genel Hükümer C. II (16. Bası, Vedat 2021).
• Öz T, Acar F, Gökyayla E and Develioğlu M, İstanbul Şerhi Türk Borçlar Kanunu C. II (3. Bası, Vedat 2019).
• Öztek S, Budak A C, Tunç Yücel M, Kale S and Yeşilova B, Yeni Konkordato Hukuku – 7101 ve 7155 Sayılı Kanunlarla Değişik İcra ve İflâs Kanunu m. 285-309 Şerhi (2. Bası, Adalet 2019)
• Pekcanıtez H and Erdönmez G, 7101 Sayılı Kanun Çerçevesinde Konkordato (Vedat 2018).
• Poroy R and Yasaman H, Ticari İşletme Hukuku (19. Bası, Seçkin 2022)
• Preuss N, ‘Entscheidungen Mit Anmerkungen: Vertragshändlervertrag und Handelsvertreter in der Insolvenz-OLG München, Urteil vom 26.4.2006- 7 U 5350/05-mit Anmerkung’ (2005) 68 (3) Zeitschrift für Insolvenzrecht 355-366.
• Röhtricht V, Graf von Westphalen F and Haas Ulrich, HGB – Kommentar (6th edn, Otto Schmidt 2023)
• Sak B, Dağıtım Sözleşmelerinde Denkleştirme İstemi (TTK m. 122) (On İki Levha 2020).
• Şahin A, ‘Acentelik Sözleşmesinin Kısmi Sona Ermesi Halinde Denkleştirme İstemi’ (2016) 22 (3) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 2531-2555.
• Thume K, ‘Die Bedeutung des Kundenstammes im Vertriebsrecht’, (2009) 20 BetriebsBerater 1026-1031.
• Uzunallı S, ‘Sözleşmeyi Fesheden Acentenin Denkleştirme İstemine Hak Kazanması’ (2019) 5 (1) Ticaret ve Fikrî Mülkiyet Hukuku Dergisi 115-130.
• Ülgen H, Helvacı M, Kaya A and Nomer Ertan F, Ticari İşletme Hukuku (8. Bası, Vedat 2022).
• Widmer Lüchinger C and Oser D, Basler Kommentar Obligationenrecht I (7th edn, Helbing Lichtenbahn 2019)
• Yıldız B, Acentenin Denkleştirme İstemi Hakkında Yargı Kararlarına İlişkin Bazı Değerlendirmeler’ (2022) 13 (2) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 534-548.
• Yılmaz A, ‘Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Acentelik İlişkilerinde Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağı Antlaşması ve Rekabet Yasağına Uyması Karşılığında Acenteye Ödenmesi Gereken Bedel (2011) 20 (2) Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 309-342.
• Yılmaz H, Acentenin Denkleştirme İstemi (On İki Levha 2020).
• Yılmaz İ, Denkleştirme İsteminde Hakkaniyet Koşulu ve Yargıtay Kararları Doğrultusunda İncelenmesi (Adalet 2023).