BENTDERESİ’NİN MEKÂNSAL BİR ÇÖZÜMLEMESİ: KAMUSAL MEKÂNDAN KENTSEL RANT ALANINA

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 59 - 77, 27.06.2020

Can Giray Özgül

Öz

Bu çalışmada, Eski Ankara’nın kuzey sınırını oluşturan ve cumhuriyet dönemiyle birlikte çeşitli şekillerde kullanıma açılmış bir bölgesi olarak Bentderesi’nin mekânsal dönüşümü çözümlenmektedir. Buna göre, tarihsel perspektif içerisinde Bentderesi’nde yaşanan mekânsal ve işlevsel dönüşüm sürecinin kentsel sistemin öğeleri açısından neler ifade ettiğini ortaya koymak amaçlanmaktadır. Son 100 yıllık süreç içinde Bentderesi’nin üç farklı kullanıma sahip olduğu görülmektedir; bir kentsel mekân olarak mesire yeri olması, barınma gereksinimi doğrultusunda gecekondu alanı olarak kullanımı ve konut ile ticaret kullanımının birleştirilmesi ile bir rant alanı haline dönüştürülmesi. Her üç dönemin birbirinden farklı mekânsal kullanımlara yönelik olması, kentsel siyasetin mekân üzerindeki etkisini açıklamak açısından Bentderesi’ni iyi bir örnek yapmaktadır. Modern küçük burjuvazinin sahip olduğu yeni ideoloji, Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında (1924-1940) kentlerde ortak kullanım amacıyla yeni mekânlar üretmek ve bu mekânlar aracılığıyla kendisini topluma yaymak amacı gütmüştür. Bentderesi de bu düşünce çerçevesinde –geleneksel mesire alanı olgusunun özelliklerini kısmen taşımakla birlikte– modern bir kamusal mekân şeklinde kullanılmıştır. Bentderesi’nde mekânın işlevsel kullanımı açısından ikinci dönemi ise plansız bir kentleşme dönemidir (1940-2000). Hızlı gecekondulaşmanın yaşandığı bölge kent içerisinde merkeze yakın ucuz barınma gereksinimini karşılama işlevi üstlenmiştir. 2000 sonrasında ise Bentderesi’nin mekânsal kullanımı değerlenen arsa fiyatları sebebiyle kentsel rant bölgesine dönüşmesine yol açmıştır. Gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projeleri ile mekânın ilk tasarlandığı halinden çok uzak bir amaçla konut ve ticaret alanlarının iç içe yer aldığı bir alan yaratılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kamusal Mekân, Bentderesi, Kentsel Dönüşüm, Kentsel Rant

Kaynakça

• Ankara Büyükşehir Belediyesi (2005), Ankara Kent Bütünü ve Yakın Çevresi Arazi Kullanımı 2005.
• Ankara Büyükşehir Belediyesi (2007), 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı.
• Ankara Büyükşehir Belediyesi (2008), Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı Raporu.
• Arendt, Hannah (1994), İnsanlık Durumu, (çev. Bahadır Sina Şener), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Bayraktar, Adile Nuray (2016), “Başkent Ankara’da Cumhuriyet Sonrası Yaşanan Büyük Değişim: Modern Yaşam Kurgusu ve Modern Mekânlar”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1): 67-80.
• Cengizkan, Ali (2004), Ankara’nın İlk Planı 1924-1925 Lörcher Planı, Ankara Enstitüsü Vakfı, Arkadaş yayıncılık, Ankara. Erdem, Tevfik vd. (2011), Altındağ’ın Sosyo-Kültürel Dokusu, Ankara Kalkınma Ajansı, Ankara.
• Erdoğdu, Şeref (1999), Ankara’nın Tarihi Semt İsimleri ve Öyküleri, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Günal, İsmail (2006), “Ankara Tarihi Kent Merkezinde Planlama Deneyimi”, Planlama Dergisi, Sayı 4.
• Habermas, Jürgen (2014), Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kaynar, İhsan Seddar (2017), “Ankara’nın 11 Eylül 1957 Sel Felaketi ve Siyasi Gündemi”, Ankara Araştırma Dergisi, 5(2): 197-224.
• Keleş, Ruşen (1961), Türkiye’de Şehirleşme Hareketleri, AÜSBF Maliye Enstitüsü Yayınları, No. 8, Ankara.
• Keleş, Ruşen (1971), Eski Ankara’da Bir Şehir Tipolojisi, AÜSBF Yayınları, Ankara.
• Koçak, Eda (2019), Kentsel Dönüşüm Projelerinde Soylulaştırıcı Olarak TOKİ’nin Rolü: Ankara İli, Aktaş Mahallesi Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Özbek, Meral (ed.) (2004), Kamusal Alan, Hil Yayınları, İstanbul.
• Şenyapılı, Tansı (1985), Ankara Kentinde Gecekondu Gelişimi (1923-1960), KentKoop Yayınları, Ankara.
• Tankut, Gönül (1987), Bir Başketin İmarı Ankara (1929-1939), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Tunçer, Mehmet (2013), “Ankara Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alanı Koruma Planı, Niteliği ve İptaline İlişkin Gerekçeler”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(2): 10-34.
• TÜİK (2020), Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059 (Erişim tarihi 14.04.2020).
• http://www.altindag.bel.tr (Erişim Tarihi: 18.04.2019).
• www.ankarahaber.com (Erişim Tarihi: 25.04.2019).
• Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun. Kanun No: 5366, Kabul tarihi: 16.06.2005. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 25866. Tarih: 05.07.2005.
• Belediye Kanunu. Kanun No: 5393. Kabul Tarihi: 03.07.2005. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 25874. Tarih: 13.07.2005.
• Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun. Kanun No: 6306. Kabul Tarihi: 16.05.2012. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 28309. Tarih: 31.05.2012